به گزارش خبرنگار ایرنا، آبخیزداری همواره به‌عنوان یکی از مهمترین و مؤثرترین راه‌های مدیریت منابع آب، عبور از خشکسالی و مدیریت و پیشگیری از مخاطراتی چون سیل و فرونشست زمین به شمار می‌رود.
مزایای آبخیزداری چیست؟
بر اساس گزارش سازمان غذا و کشاورزی جهانی (فائو)، اجرای عملیات آبخیزداری و توسعه آن در کشورهای مختلف، مزایای زیادی به ارمغان می آورد که از جمله این مزایا می‌توان به بهبود مدیریت منابع آبی، کاهش فرسایش خاک و رسوب‌دهی، تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی و کاهش سیل‌خیزی اشاره کرد.
از این رو آبخیزداری در کشور ایران هم طی سال‌های گذشته بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته و در طول این سال‌ها تلاش بسیاری برای بهره‌گیری از طرح‌های آبخیزداری برای مدیریت سیلاب و منابع آبی انجام شده است.
توجه ویژه دولت سیزدهم به آبخیزداری
نگاه دولت سیزدهم به آبخیزداری نیز نگاهی ویژه است؛ به گونه‌ای که وزیر کشور در نامه‌ای، استانداران را دعوت کرد تا توجه جدی به آبخیزداری داشته باشند.
این در حالیست که با توجه به افت شدید آب‌های زیرزمینی که منبع اصلی تأمین کننده آب استان فارس به ویژه آب کشاورزی هستند، بحث آبخوان‌داری در این استان ضرورت بیشتری دارد.
همچنین وقوع سیل در سال ۹۵ اهمیت توجه به موضوع آبخیزداری در این استان پهناور را بیش از پیش نمایان کرد.
نقش مؤثر آبخیزداری در سیلاب‌های استان فارس
اسفندماه ۹۵ سیل خساراتی را به زیرساخت‌های استان فارس وارد کرد؛ خساراتی که به اعتقاد برخی از کارشناسان در حوزه آبخیزداری، می‌توانست رقم بیشتری را به خود اختصاص دهد.
در حقیقت توفیق چشمگیر پروژه‌های آبخیزداری در مدیریت سیلاب اسفندماه ۹۵ نه تنها چاه‌ها و قنوات را بهره‌مند ساخت بلکه گمنام‌ترین جنبه تأثیرات پروژه‌های آبخیزداری که همانا نقش پیشگیری از وقوع خسارت جانی و مالی است را نیز به نمایش گذاشت.
موفقیت پروژه‌های آبخیزداری در کنترل سیلاب شهرهای قیروکارزین، داراب، جهرم و فسا که رتبه‌های اول تا چهارم بارندگی‌های شدید پایان سال ۹۵ را داشتند بهترین مصادیق قابل ذکرند.
این پروژه‌ها آرامش را به مردم این خطه هدیه دادند.
در پنجم فروردین سال ۱۳۹۸ هم بارش باران در کمتر از ۱۰ دقیقه در دروازه قرآن شیراز سیلاب شد و جان بسیاری از هموطنان و شهروندان شیرازی را گرفت و طعم نوروز را تلخ کرد.
بارشی سهمگین به یکباره ۱۸ میلی‌متر آب را از کوه‌های اطراف شیراز روان کرد که خودروهای پارک‌شده و در حال تردد را در کام کشید و آنها را پس از طی مسافتی روی هم انباشته کرد.
در این مقطع زمانی هم آبخیزداری نقش مهمی در مدیریت سیلاب داشت؛ در واقع پروژه آبخیزداری و کنترل سیلاب حوزه آبخیز دروازه قرآن شیراز که به نام سردار شهید قاسم سلیمانی، با شش بند سنگ ملاتی و اعتباری بالغ بر ۱۷۶ میلیارد ریال اجرا شده توانست تا حدود زیادی از خسارت‌های ناشی از این سیل بکاهد.
۵۰سالگی آبخیزداری فارس
در حال حاضر هم در تمام بخش‌ها و دشت‌هایی که با خطر سیلاب یا افت آب زیرزمینی مواجه هستند، فعالیت‌های آبخوان‌داری در حال انجام است و به کاهش خسارت‌های ناشی از سیل و تغذیه مصنوعی این سفره‌ها کمک می‌کند.
پس از سال‌ها فعالیت‌هایی که در این عرصه انجام شده امسال عمر آبخیزداری استان فارس به ۵۰ سال رسیده است.
آبخیزداری در استان فارس از چه سالی و به چه علتی شکل گرفت؟
معاون آبخیزداری اداره‌کل منابع طبیعی فارس در این باره گفت: پس از ساخت سد درودزن و بهره‌برداری از این سد در سال ۱۳۵۱ موضوع مدیریت حوزه آبخیزی که سیلاب را وارد مخزن سد درودزن می‌کرد در دستورکار قرار گرفت.
محمدحسن محبی روز یکشنبه در گفت‌وگو با ایرنا افزود: بدین‌ترتیب از شهریورماه ۱۳۵۲ کنترل فرسایش رسوب حوزه سد درودزن در اولویت قرار گرفت و فعالیت آبخیزداری استان فارس به صورت رسمی آغاز شد.
وی ادامه داد: طی پنجاه سالی که از فعالیت آبخیزداری در استان فارس می‌گذرد و بنا به اقتضای شرایط استان نوع فعالیت‌ها در حوزه آبخیزداری هم متنوع‌تر شد.
محبی اضافه کرد: به مرور زمان و با برداشت آب از سفره‌های آب زیرزمینی فارس به دلیل افزایش سطح زیرکشت و واگذاری‌هایی که اتفاق افتاد و همچنین پُرشمار شدن چاه‌های برداشت آب، عملیات آبخوان‌داری هم به ظرفیت‌های آبخیزداری فارس اضافه و شرایطی فراهم شد تا با بهره‌گیری از ظرفیت سفره‌های زیرزمینی، آب سیلاب به این سفره‌ها تزریق شود تا ظرفیت آبدهی چاه‌ها افت پیدا نکند.
اجرای بیش از یک هزار و ۲۰۰ سازه آبخیزداری در فارس
معاون آبخیزداری یادآور شد: هرچند فعالیت‌های آبخیزداری نتوانسته کل کسری مخازن را تأمین کند اما نمی‌توان فعالیت‌های قابل توجهی که در طول این مدت در این حوزه انجام شد را نادیده گرفت.
وی با بیان اینکه در استان فارس تاکنون بیش از یک هزار و ۲۰۰ سازه آبخیزداری در مناطق مختلف اجرا و مخزنی با حجم ۳۲۵میلیون مترمکعب ایجاد شده است، گفت: در واقع معادل سه مخزن سد تنگاب فارس پروژه آبخیزداری با هدف ایجاد ظرفیت سیل‌گیری در این استان اجرا شده است که این سازه‌ها در هزار و ۲۰۰ نقطه استان پراکنده هستند و می‌توان گفت در حال حاضر هزار و ۲۰۰ نقطه در فارس از مواهب و برکات باران و سیل و مدیریت سیل استفاده می‌کنند؛ این اقدامات در حالی انجام شده که سدهای مخزنی معمولا در یک نقطه مستقر می‌شوند.
مشارکت‌های مردم فارس در حوزه آبخیزداری
محبی با بیان اینکه پروژه‌های آبخیزداری کمک شایانی به عدالت حوزه‌ای در کشور کرده‌اند، گفت: بخش قابل توجهی از اعتبارات مورد نیاز این پروژه‌ها از محل اعتبارات دولتی و بخشی هم از طریق مشارکت مردمی تأمین شده است.
معاون آبخیزداری اضافه کرد: عملکرد قابل توجه پروژه‌های آبخیزداری در استان فارس موجب شد که رغبت عمومی در مردم برای پیشبرد امور در این حوزه ایجاد شود؛ در واقع این رویکرد منجر به جذب اعتبارات از سوی مردم برای سرعت‌بخشی به پروژه‌های تعریف شده در این عرصه شد و این اعتبارات به ۹۴حوزه از ۴۵۰حوزه مطالعاتی که تا امروز در استان فارس انجام شده تخصیص یافت.
وی با اعتقاد به اینکه ظرفیت بهره‌گیری فارس از حمایت خیرین و مشارکت مردم برای اجرای پروژه‌های آبخیزداری در کشور قابل توجه است، گفت: پروژه‌های بزرگی مانند بیدشهر اوز، آغصه گراش، سیمان لامرد و خشت کازرون با مشارکت خیرین اجرا شده است و بسیاری از این پروژه‌ها به ویژه پروژه‌هایی که از سال ۱۳۹۶ تاکنون به بهره‌برداری رسیده‌اند به عنوان پروژه شاخص در سطح کشور شناخته شده‌اند.
پروژه‌های آبخیزداری،نیاز روز استان فارس
محبی اجرای پروژه‌های آبخیزداری را نیاز روز استان فارس دانست و عنوان کرد: پروژه آبخیزداری به دلیل اینکه پروژه‌های کوچک مقیاس هستند اعتبار موردنیاز برای اجرای آنها بسیار کمتر از اعتبارات لازم برای به سرانجام رساندن سازه‌های آبی بزرگ مانند سدهاست.
معاون آبخیزداری اداره‌کل منابع طبیعی فارس گفت: استان فارس در حال حاضر با بحران کم‌آبی و خشکسالی مواجه است و هر سال نزدیک به ۸۰ تا ۸۶درصد کل منابع آب تجدیدپذیر در این استان برداشت می‌شود.
وی اضافه کرد: در حال حاضر برداشت‌های بی‌رویه آب از سفره‌های زیرزمینی به صورت مستمر و به شکل روتین صورت می‌گیرد که این کار در نهایت به خشک شدن چاه‌ها و خشک شدن کشت و زراعت و باغ‌ها و فرونشست دشت‌ها منجر می‌شود.
شتاب‌بخشی پروژه‌های آبخیزداری در فارس نیازمند تخصیص اعتبارات سالانه
محبی با بیان اینکه آبخیزداری توانسته بخشی از کسری مخازن سفره‌های آب زیرزمینی را تأمین کند، گفت: سرعت گرفتن پروژه‌های آبخیزداری در استان فارس نیازمند تخصیص اعتبارات سالانه است؛ البته استان فارس در بسیاری از سال‌ها رتبه اول کشور را در جذب اعتبارات ملی داشته و این استان از ظرفیت‌های کشور عقب نمانده اما مشکل اساسی این است که میزان اعتباری که در سطح ملی برای پروژه‌های آبخیزداری کشور مصوب و در ۳۳اداره‌کل توزیع می‌شود سهم ناچیزی است.
فرسایش خاک و افزایش عمر مفید سدها
وی با اشاره به اینکه پروژه‌های آبخیزداری پس از بهره‌برداری، قنوات و چاه‌ها را پُرآب می‌کنند و موجب کنترل فرسایش خاک و افزایش عمر مفید سدها می‌شوند، افزود: با بهره‌برداری از این پروژه‌ها بسیاری از جاده‌ها، مزارع، تأسیسات و شهرها از خطر سیلاب ایمن می‌شوند.
او با اعتقاد به اینکه سیل هم می‌تواند تبدیل به ظرفیت گردشگری و تفرجی شود، گفت: سیلابی که گل آلودگی پایینی دارد، رسوباتش گرفته شده و خطر تهدیدش به حداقل رسیده باشد ظرفیتی ارزشمند برای بازدید گردشگران است، لذا سیل ظرفیتی ارزشمند است که باید به صورت ویژه دیده شود.
محبی یکی از مهمترین کارکردهای پروژه‌های آبخیزداری را کاهش تبخیر دانست و گفت: حداقل ۷۰ تا ۸۵درصد کل نزولاتی که در استان اتفاق می‌افتد تبخیر می‌شود، پروژه‌های آبخیزداری این کارکرد را دارند که با نگهداشتن سیل و تجمیع آن در نقطه متمرکزی که کوچک مقیاس است موجبات افزایش نفوذ آب به آبخوان‌ها و کاهش تبخیر را فراهم می‌کند.
حفظ پوشش گیاهی ۲۰ هزار هکتار از مراتع
وی یادآور شد: نزدیک به پنجاه سال است شرایطی فراهم شده که پوشش گیاهی ۲۰ هزار هکتار از عرصه‌های مراتع بالادست حوزه سدهای مخزنی استان مانند سد دروددزن، سد سیوند، سد ملاصدرا، سد ایزدخواست افت نکند.
معاون آبخیزداری اداره‌کل منابع طبیعی فارس اضافه کرد: در طول این سال‌ها با فعالیت‌های انجام شده در این حوزه، بسیاری از قنوات و چاه‌ها پُر آب شدند، سطح وسیعی از مراتع سرسبز ماندند، عرصه‌های وسیعی از باغات و مزارع تاب مقابله با خشکسالی‌های دهه گذشته را پیدا کردند و سفره حلال زارعین را پُر رزق و روزی کردند.
وی با بیان اینکه با کاهش فرسایش خاک و رسوب‌زایی به عمر مفید سدهای استان اضافه شد، گفت: بسیاری از جاده‌ها، مزارع، تأسیسات و مناطق مسکونی از خطر تهدید سیلاب ایمن شدند و مناطق زیادی در فصل سیل‌گیری پروژه‌ها به مناطق تفرجی تبدیل شدند به گونه‌ای که مردم با دیدن سیلاب مدیریت شده صحنه‌های بدیع و چشم‌نوازی را تجربه کردند.
آرامش هدیه ارزشمند آبخیزداری به مردم فارس
معاون آبخیزداری اداره‌کل منابع طبیعی فارس کاهش معنادار تبخیر سطحی با تزریق آب به سفره‌های آب زیرزمینی را از دیگر اتفاقات خوب رقم خورده توسط آبخیزداری استان فارس قلمداد کرد و گفت: در این سال‌ها شهرستان‌های مختلف فارس از جمله داراب، فسا، قیروکارزین، فراشبند و حتی مناطقی مانند دروازه قرآن شیراز از اجرای پروژه‌های آبخیزداری بهره‌مند شدند و می‌توان گفت آرامش هدیه ارزشمند آبخیزداری به مردم فارس است.
ضرورت مشارکت مردم و خیرین در حوزه آبخیزداری
بدون شک با اجرای پروژه های آبخیزداری و مشارکت دستگاه‌های دولتی و مردم نهاد در این عرصه می‌توان در استفاده صحیح از منابع آب وخاک و منابع طبیعی گام محکمی برداشت.
از این رو برای رسیدن به نتایج بهتر ضروری است مردم و خیرین نیز دوشادوش دولت به عرصه اجرا وارد شوند، راهکاری که زمینه آن هم سالهاست در استان فارس فراهم شده است.