فناوری آموزشی مفهومی است که با توجه به پیشرفت روزافزون در زمینه‌های روانشناسی کامپیوتر مفهوم گسترده‌تری پیدا می‌کند و در صورت استفاده درست از این موهبت می‌توان سطح یادگیری دانش آموزان را تا سطح زیادی افزایش داد. با این وجود چه در سطح خرد و چه در سطح کلان به مساله تکنولوژی آموزشی و تاثیر آن بر روند آموزش و یادگیری دانش آموزان توجه نمی‌شود و صرفا همان اهداف و اشکال آموزش به شیوه سنتی دنبال می‌شود که نمی‌تواند در فرایند یادگیری به ارتقای مشارکت، تعامل و خلاقیت کمک چندانی نماید. از این رو توجه به تکنولوژی آموزشی و به کار گیری آن در فرایند آموزش بیش از پیش اهمیت دارد.
«آرش کهن قطب‌آبادی» و همکارانش در یک پژوهش با عنوان «تاثیر تکنولوژی آموزشی در یادگیری» سعی کرده‌اند به این امر توجه کرده و نحوه تاثیرگذاری تکنولوژی آموزشی بر فرآیند یادگیری را مورد واکاوی بیشتر قرار دهند که در ادامه گزیده‌ای از آن را می‌خوانید:
تکنولوژی آموزشی چیست
در واژه‌شناسی آموزش و پرورش تکنولوژی آموزشی به معنای ترکیبی از دانش، تجهیزات، روش‌ها، فنون و مهارت‌های ویژه نیروی انسانی برای تبدیل ورودی‌ها به خروجی‌ها است. همچنین تکنولوژی آموزشی در لغت از واژه‌های «تکنو»به معنی برخورد سیستماتیک با پدیده علمی و «لوژی» به معنای شناخت و آموزش به معنای فعالیت‌های هدفمند است.
در دنیای امروز که بیشتر مردم به دنبال بهترین‌ها و لذت بخش‌ترین‌ها هستند، دیگر نمی‌شود با شیوه‌های سنتی و منسوخ به آموزش کودکان پرداختاز دیدگاه مرکز ملی یادگیری برنامه‌ای انگلستان، تکنولوژی آموزشی به کاربرد دانش علمی در زمینه یادگیری و شرایط یادگیری به منظور بهبود اثربخشی و کارایی تدریس و تعلیم گفته می‌شود. در نبود اصول اساسی علمی، تکنولوژی آموزشی از تکنیک‌های تجربی استفاده می‌کند تا موقعیت‌های یادگیری را بهبود بخشد.
از نظر کمیسیون تکنولوژی آموزشی آمریکا نیز تکنولوژی آموزشی عبارت است از روش سیستماتیک طراحی، اجرا و ارزشیابی کل فرایند یادگیری و تدریس برحسب اهداف معین و بر اساس تحقیقات در زمینه یادگیری و ارتباط انسانی و یادگیری منابع انسانی و غیرانسانی به منظور فراهم آوردن یادگیری و آموزش موثرتر، پایدارتر و عمیق‌تر.
تاریخچه
در بررسی تاریخچه و روند تحولی رشته تکنولوژی آموزشی با مولفه‌های مختلف مواجه می‌شویم. برای نظم دهی به این روند می‌توان آن را به سه دوره زمانی (۱۹۰۰-۱۹۵۰ میلادی)، (۱۹۶۰-۱۹۸۰ میلادی ) و (۱۹۹۰ میلادی تاکنون) تقسیم کرد.
_ دوره (۱۹۰۰-۱۹۵۰): اصلی‌ترین مولفه‌هایی که در این دوره مطرح شده‌اند و تکنولوژی آموزشی را تحت تاثیر خود قرار داده‌اند عبارتند از : رویکرد معرفت شناسی اثبات گرا، دیدگاه روانشناسی رفتاری، وسایل و مواد دیداری و شنیداری.
_ دوره زمانی (۱۹۶۰-۱۹۸۰): مولفه‌هایی که در این دوره مطرح شدند و موجب تحول و توسعه مفهوم تکنولوژی آموزشی شدند عبارتند از: رویکرد معرفت شناسی تعبیری یا تفسیری، رشد مکتب روانشناسی شناخت‌گرا، نگرش سیستمی، اصول و نظریه‌های علوم ارتباطات.
_ دوره زمانی (۱۹۹۰ تاکنون): مولفه‌هایی که در این دوره مطرح شدند و باعث رشد و تحول تکنولوژی آموزشی شده‌اند عبارتند از رویکرد معرفت شناسی انتقادی، مکتب روانشناسی ساخت‌گرا و بکارگیری گسترده تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات در فرایند آموزش و یادگیری.
تاثیر تکنولوژی آموزشی بر یادگیری
یکی از مشکلات نظام آموزشی هر کشوری از دیرباز مشکلات مربوط به تحت پوشش قراردادن تمامی افراد واجب التعلیم است. در نظام آموزشی سنتی، افزایش تعداد دانش‌آموزان تحت پوشش نظام آموزشی همیشه همراه با افزایش هزینه‌های سرمایه‌ای و جاری نظام آموزشی بوده است.
هدف اصلی آموزش و پرورش باید پرورش باشد و بخشی از پرورش یادگیری مهارت‌های زندگی است که با بازی‌های رایانه‌ای به خوبی می‌توان این مهارت‌ها را آموزش داد اما به شرطی نتیجه مثبت خواهد بود که در چارچوب‌های خاص این اتفاق رخ دهدتکنولوژی آموزشی با فراهم آوردن امکان شکل‌گیری آموزش غیرحضوری و از راه دور تا حد زیادی توانسته است بر این مشکل فائق آید و در ضمن ازاین مزیت برخوردار است که با افزایش تعداد بیشتری از دانش آموزان هزینه سرانه دانش آموزی نیز به طور دائم کاهش یابد. از علت‌های افت تحصیلی در هر نظام آموزشی می‌توان به مشکلات انگیزه‌ای ترک تحصیل کردگان اشاره کرد.
این افراد به دلیل شکست‌های پی در پی در کسب موفقیت در نتیجه آموزش غیر اصولی, عطای آموزش را به لقای آن می‌بخشد.در حالی که از مسئولیت‌های اصلی تکنولوژی آموزشی تعیین اهداف نظام آموزشی و طراحی نظام آموزشی برای رسیدن به آن اهداف و ارزشیابی مستمر فرایند و برون دادهای واسطه‌ای و نهایی نظام آموزشی برای کسب اطمینان از تحقق اهداف از قبل تعیین شده نظام است.
در صورتی که در تمام طول برنامه ریزی، طراحی، اجرا و ارزشیابی برنامه‌های آموزشی، نظام آموزش و برنامه آموزشی که در داخل این نظام قرار می‌گیرد، به طور مستمر در بوته آزمایش قرار گیرد و از تحقق کارآمد هدف‌های از پیش تعیین شده برای نظام آموزشی و انطباق برنامه‌های آموزشی طراحی شده، اجرا شده و کسب شده با یکدیگر اطمینان حاصل آید، می‌توان به محض پی بردن به کوچکترین نقصان و مشکلی که باعث انحراف آموزش از مسیر اصلی خود می‌شود، آن را به سرعت رفع کرد و تا حد زیادی امکان موفقیت دانش آموزان را فراهم کرد.
از طرفی تکنولوژی آموزشی می‌تواند به دانش آموزانی که دچار فلج مغزی هستند یعنی هماهنگی حرکتی ضعیفی دارند که باعث می‌شود به خوبی نتوانند حرکات ظریف خود را کنترل کنند، کمک کند با استفاده از روش‌ها، تجهیرات و فن آوری های مناسب به موفقیت نائل شوند.
مزایای فنآوری کمکی برای دانش آموزان مبتلا به فلج مغزی عبارت است از : تسلط بیشتر در زندگی، مشارکت فعالانه در فعالیت‌های خانه، مدرسه، محیط کار جامعه ومواردی از این دست.همچنین مطالعات بسیاری نشان داده‌اند که افراد اوتیسم قادر به استفاده از محیط‌های مجازی هستند. چنگ، مور و پارسونز نیز در مطالعه خود نشان داده‌اند که رایانه‌ها فرصت‌های مناسبی برای یادگیرندگان فراهم می‌آورند و با بالا بردن انگیزش یادگیری، آنها را قادر می‌سازند تا در موقعیت‌های چالش آمیز به فعالیت پرداخته و به حل مسایل پیچیده مشغول شوند.
همچنین هنگامی که طبق آمار اعلام می‌شود ۹۷ درصد از نوجوانان و ۶۶ درصد کودکان از موبایل یا تبلت استفاده می‌کنند، ما باید این هشدار را جدی بگیریم که روش‌های آموزشی و همچنین محتواهای آموزشی ما باید بهره بیشتری از گرافیک، روانشناسی و زیبایی و هیجان ببرند. از طرفی در جهان امروز خلاقیت یک فاکتور جدایی ناپذیر در رشد و پیشرفت علمی بشریت بوده است. توجه به خلاقیت از این لحاظ ضروری است که امروزه پیشرفت در هر جامعه‌ای مشروط به وجود نیروهای انسانی خلاق و مجرب است تا منابع زمینی و زیرزمینی. رایانه‌ها، تبلت‌ها و موبایل‌ها هنگامی که به درستی استفاده شوند، به خوبی می‌توانند تحولی عظیم در خلاقیت کودکان به وجود آورند.
هنگامی که اعلام می‌شود ۹۷ درصد از نوجوانان و ۶۶ درصد کودکان از موبایل یا تبلت استفاده می‌کنند، باید این هشدار را جدی گرفت که روش‌های آموزشی و همچنین محتواهای آموزشی باید بهره بیشتری از گرافیک، روانشناسی و زیبایی و هیجان داشته باشندجمع‌بندی:
هنگامی که کودکی از یادگیری ناامید است یا فردی به دلیل معلولیت یا هر نوع ضعف جسمانی تصور می‌کند که از پیشرفت و تحصیل باز می‌ماند تنها دو راه برای حل این مشکل وجود دارد. ابتدا تغییر در باور وی توسط والدین و آموزگار و سپس استفاده از ابزارهای مناسب برای کمک به یادگیری فرد. مهمترین و کاربردی ترین ابزارها در این زمینه رایانه‌ها هستند.
در دنیای امروز که بیشتر مردم به دنبال بهترین‌ها و لذت بخش‌ترین ها هستند، دیگر نمی‌شود با شیوه‌های سنتی و منسوخ به آموزش کودکان پرداخت.
اکنون شرط نخست یادگیری زیبایی و سپس لذت و هیجان است و ابزارهای آموزشی به خصوص بازی‌های رایانه‌ای به خوبی می‌توانند در این زمینه تاثیرگذار باشند و به یقین باید در این زمینه برنامه‌ریزی‌های دقیقی صورت بگیرد.
هدف از آموزش و پرورش ابتدا باید پرورش باشد و بخشی از پرورش یادگیری مهارت‌های زندگی است و به وسیله بازی‌های رایانه‌ای به خوبی می‌توان این مهارت‌ها را آموزش داد اما فراموش نکنیم به شرطی نتیجه مثبت اتفاق می افتد که در چارچوب‌های خاص خود این اتفاق رخ دهد، زیرا در تکنولوژی به همان اندازه که فایده‌های بسیاری نهفته است، آسیب‌های زیادی هم ممکن است داشته باشد.
منبع:
آرش کهن قطب آبادی، حسین حجتی منش و مهدی هاشمی، « تاثیر تکنولوژی آموزشی در یادگیری»، مجله دستاوردهای نوین در مطالعات علوم انسانی، دوره ۵، شماره ۵۳: مهر ۱۴۰۱