سوء مصرف مواد مخدر در ایران مساله جدیدی نیست، سالهاست، اعتیاد به عنوان یک معضل اجتماعی در ایران مطرح است. آمارهای رسمی و غیر رسمی هم حکایت از گستردگی آن دارد. سالها تریاک و هروئین و مشتقات مواد افیونی سکه بازار اعتیاد در ایران بود، در چند دهه اخیر پای روانگردان‌ها و مواد صنعتی مثل شیشه نیز به بازار اعتیاد ایران باز شده است.
اکنون کوکائین ماده روانگردان معروف آمریکای جنوبی نیز به ایران راه پیدا کرده و با قیمت‌های گران به دست پولدارها می‌رسد،. اعتیادی جدید که به علت قیمت بالای آن مشتری خاص دارد، مشتری‌هایی که به علت وابستگی‌های روانی، کارهایی می‌کنند که از معتادان سنتی کمتر دیده می‌شد.
«محمد مسعودزاهدی» رئیس سابق پلیس مبارزه با مواد مخدر گفته است: در ۴ یا ۵ سال گذشته، میزان کشفیات کوکائین افزایش یافته. محموله‌هایی که مستقیم از مبدا آمریکای جنوبی به ایران می‌آید. پارسال یک محموله ۵۰ کیلویی کوکائین در کشور کشف شد. محموله ۵۰ کیلویی کوکائین، یعنی یک محموله بسیار حجیم. امروز پولدارهای تهران کوکائین مصرف می‌کنند، اما مصرف کوکائین در کشور فراگیر نشده، چون بسیار گران است.
برای بررسی این موضوع به سراغ دکتر «سعید صفاتیان» کارشناس مبارزه با مواد مخدر و مدیرکل سابق درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر می‌رویم، او به پژوهشگر ایرنا می‌گوید: کوکائین یک ماده روانگردان خیلی قوی و گران است و هر کسی نمی‌تواند مصرف کننده آن باشد. به همین علت میزان مصرف آن در ایران خیلی بالا نیست اما عوارض این ماده بسیار خطرناکتر از مواد مخدر سنتی است.
او می‌افزاید: مصرف مواد روانگردان مثل کوکائین، شیشه یا LSD، کوک یا کراک واقعی از حدود ۳۰ سال پیش در کشور ما نیز مطرح است. البته بعدها یکسری قرص‌های روانگردان هم به بازار آمد که البته میزان مصرف آنها کم شده است اما به مرور مصرف ماده روانگردان شیشه در ایران افزایش یافت. کوکائین یک ماده روانگردان است که در آمریکای جنوبی تولید و از گیاه افدرا یا کوک تهیه می‌شود. این گیاه مانند خشخاش به صورت طبیعی رشد می‌کند و بعد به صورت پودر سفید تهیه می‌شود اما از هروئین سبک‌تر است.
اعتیاد به کوکائین درمان دارویی ندارد
صفاتیان می‌گوید: کوکائین بیشتر در بین جوانان پولدار مصرف می شود. فرق اساسی آن با مواد مخدر این است که جزو محرک‌های خیلی شدید است. مصرف این ماده وابستگی جسمی ندارد اما وابستگی شدید روانی ایجاد می‌کند. کسی که فقط یک بار این ماده را مصرف کند بسیار سخت و بعید است که برای بار دوم و بارهای دیگر این ماده را مصرف نکند. وابستگی شدید به کوکائین باعث می‌شود، درمان اعتیاد به این ماده نیز بسیار سخت باشد.
کوکائین یک ماده محرک خیلی گران و هر گرم آن ۳ تا ۴ میلیون تومان است. بنابراین یک مصرف کننده کوکائین باید ۵۰ تا ۱۰۰ میلیون تومان در ماه هزینه کند
وی ادامه می‌دهد: اعتیاد به کوکائین درمان دارویی ندارد. اعتیاد به مواد مخدر مثل تریاک یا هروئین درمان دارویی دارد و مثلا به فرد معتاد توصیه می‌شود، ماده مخدر را مصرف نکند و به جای آن به او متادون یا داروی جایگزین دیگری داده می‌شود.
اما در مورد کوکائین نه فقط در ایران بلکه در هیچ جای دنیا داروی جایگزین برای درمان وجود ندارد. وقتی داروی جایگزین نباشد، درمان فرد معتاد خیلی سخت می‌شود. به خصوص اینکه درمان این نوع اعتیاد بسیار طولانی است و حداقل بین ۴ تا ۶ ماه طول می کشد. درمان این افراد از طریق روان درمانی انجام می‌شود. اما خیلی سخت است چون وابستگی روانی به این ماده بسیار بالاست. برای درمان این افراد باید انواع داروهای اعصاب و روان به این افراد داده شود تا اعتیاد به کوکائین و عوارض آن در آنها کنترل شود.
کارشناس مبارزه با اعتیاد می‌گوید: عوارض مصرف کوکائین بسیار بالاست. در بین مصرف کنندگان این ماده اضطراب، استرس خیلی بالا، پریشانی، خشم و حتی افکار خودکشی و دیگرکشی بسیار زیاد است. در مجموع کنترل مصرف کنندگان کوکائین خیلی سخت است. در مورد معتادان به مواد مخدر این طور نیست، مهمترین عارضه مصرف تریاک و مواد مخدر درد و بی خوابی است ولی در مورد کوکائین عوارض خیلی شدیدتر است.
چرا معتادان به کوکائین،هروئین هم مصرف می‌کنند؟
«یکی از عوارض مهم مصرف کوکائین بی‌خوابی است. کوکائین یک ماده محرک بسیار قوی است به همین علت خواب را از فرد می‌گیرد. برخی از این افراد ممکن است تا ۷۲ ساعت نخوابند. بنابراین گاهی این افراد تلاش می‌کنند به هر طریق ممکن حتی برای دو ساعت بخوابند. تنها ماده‌ای که می‌تواند آنها را بخواباند فقط تزریق هروئین است. بنابراین با افرادی سر و کار داریم که علاوه بر کوکائین، هروئین هم مصرف می‌کنند تا بتوانند چند ساعت بخوابند.
صفاتیان می‌افزاید: کوکائین یک ماده محرک خیلی گران است. قیمت آن چندین برابر تریاک است. هر گرم آن بین ۳ تا ۴ میلیون تومان است. بنابراین یک مصرف کننده کوکائین باید ۵۰ تا ۱۰۰ میلیون تومان در ماه برای مصرف این ماده هزینه کند. اگر وضع مالی خوبی داشته باشد که پرداخت می‌کند اما اگر وضع مالی خوبی نداشته باشد به دزدی رو می‌آورد مثل سرقت از خانه پدر و مادر. در بین این معتادان افرادی را داریم که فرش خانه پدر و مادر خود را که مثلا ۳۰۰ میلیون تومان می‌ارزد در بازار به قیمت ۵۰ میلیون تومان می‌فروشد تا بتواند ۱۰ یا ۱۲ گرم کوکائین بخرد. این مساله در بین این معتادان زیاد دیده می‌شود.
آبروریزی می‌کنند
او می‌گوید: در بین معتادان به تریاک یا هروئین خیلی آبروریزی در خانواده نمی‌بینیم اما در بین مصرف کنندگان کوکائین زیاد است. مثلا به ندرت می‌شنویم که والدین یک معتاد به تریاک بگویند فرزندم عروسی خواهرش را به هم ریخت اما مصرف کننده کوکائین بعد از مصرف وارد فاز توهم می‌شود و یک دفعه عروسی خواهر یا برادر یا کارخانه پدر خود را به هم می‌ریزد. آبروریزی می‌کند و به راحتی خصوصی‌ترین مسائل خانواده را به همه می‌گوید. در واقع تمام افکار و وضعیت فرد به هم ریخته و از هم پاشیده می‌شود و به همین علت به سختی برای درمان مراجعه می‌کند. درمان آنها خیلی سخت است. هزینه‌های خیلی زیادی باید پرداخت کنند. معمولا افرادی کوکائین مصرف می‌کنند که سطح رفاه خوب یا سطح تحصیلی بالایی دارند.
صفاتیان ادامه می‌دهد: در بین افراد معتاد به کوکائین افراد تحصیلکرده، پزشک، مهندس زیاد دیده می‌شود. مثلا یک مهندس یا نویسنده می‌خواهد شب بیدار بماند و کار کند یا پزشکی که می‌خواهد برای عمل جراحی به اتاق عمل برود یا راننده‌ای که می‌خواهد شب تا صبح بیدار بماند از نظر تحصیلی هم در بین پزشکان و مهندسان و افرادی که کارهای حساس دارند دیده می‌شود. می‌گویند برای اینکه شب تا صبح بیدار بمانیم کوکائین مصرف می‌کنیم. چند بار مصرف می‌کنند و بعد معتاد می‌شوند.
مهمترین علامت مصرف کنندگان کوکائین بی‌خوابی است. گاهی برای اینکه بتوانند بخوابند سراغ هروئین می‌روند. بیشتر اوقات آرام و قرار ندارند، خشم، بی‌قراری، پریشانی، اضطراب و احتمال خودکشی در بین آنها بالاست
او درباره اینکه کوکائین چگونه و از کجا می‌آید چنین پاسخ می‌دهد: کوکائین معمولا از آمریکای جنوبی می‌آید علت آن هم سود زیادی است که از تجارت آن به دست می‌آید. سود ترانزیت این ماده محرک بسیار بالاست. قیمت کوکائین وقتی به ایران می‌رسد به گرمی ۴ میلیون تومان هم می‌رسد مثل تریاک که در افغانستان گرمی ۳۰۰ دلار است و وقتی به اروپا می‌رسد قیمت آن به گرمی ۲۰ هزار دلار می‌رسد.
وی می‌افزاید: قیمت کوکائین در آمریکای جنوبی مثلا در مکزیک، بولیوی، هندوراس بسیار پایین است اما وقتی ترانزیت می‌شود و به سمت هندوستان، چین، اروپا یا ایران می‌آید قیمت آن خیلی گران می‌شود. افزایش قیمت کوکائین برای قاچاقیچان سود خیلی زیادی دارد. به همین علت قاچاق کوکائین به کشورهایی مثل هند و چین که جمعیت زیادی دارند در صورتی که بتوانند بازار بزرگی راه بیندازند سود خیلی زیادی خواهد داشت. بیشتر هم از طریق مسیرهای دریایی قاچاق می‌شود.
مدیر کل سابق درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر درباره گسترش و افزایش بازار کوکائین در ایران می‌گوید: در مورد گسترش مصرف کوکائین در ایران نمی‌توان نظر دقیق داد، شاید علت مطرح شدن بیشتر آن مراجعه بیشتر مصرف کنندگان این ماده برای درمان باشد. چون هزینه کوکائین خیلی زیاد است و مصرف کنندگان آن نمی‌توانند قیمت آن را ادامه دهند به همین علت برای ترک و درمان اقدام می‌کنند. ب
به گفته وی؛ رخی از مصرف کنندگان این ماده از این طریق سعی می‌کنند مصرفشان را کم کنند یا به سمت مصرف ماده روانگردان دیگری مثل شیشه بروند که ارزانتر است. به هر حال ماده گرانی است. قیمت کوکائین ۶ ماه پیش برای هر گرم حدود ۲.۵ میلیون تومان بود. در این مدت حدود ۵۰ درصد گرانتر شده است. علت آن هم افزایش تقاضا و در عین حال افزایش قیمت ارز در ایران است.
او درباره علائم اعتیاد به کوکائین می‌گوید: مهمترین علامت مصرف کنندگان کوکائین بی‌خوابی است. بیشتر اوقات علاقه‌ای به یکجا نشستن یا یکجا ماندن و تمرکز ندارند. به زمان و مکان توجه ندارند، اگر تصادف کنند، خط ترمز را در محل تصادف نمی‌بینید زیرا نمی‌توانند فاصله را تشخیص دهند، احتمال خودکشی در این افراد زیاد است. مواردی بوده که فرد بعد از مصرف کوکائین از طبقه ششم خودش را به پایین انداخته، چون نتوانسته فاصله را تشخیص دهد، گاهی می‌گوید با فردی که سالها ندیده و شماره‌ای از او ندارد تلفنی صحبت کرده است، بعد معلوم می‌شود توهم زده است.
نکته ای که حائز اهمیت است این که در بسیاری اوقات خرید و فروش این ماده مخدر و سایر مواد مخدر آشکارا در بوستان‌ها و فضای سبز در تهران و دیگر شهرها انجام می‌شود. حتی برخی از آنها که صاحبان یا سرنشینان خودروهای لوکس و گران قیمت هستند در ساعات مختلف شبانه روز به ویژه در شبانگاه و یا صبح زود در کنار برخی از بوستان‌ها اقدام به خرید و فروش این مواد افیونی و خطرناک می‌کنند و آزادانه با سایر معتادان در این مناطق تردد دارند.
بازار اعتیاد در ایران فارغ از مشکلات جامعه راه خودش را می‌رود. قاچاقچیان و سوداگران مواد همیشه یک گام جلوتر از برنامه‌ریزان مبارزه هستند. بازار و تقاضای جدید ایجاد می‌کنند و مواد مورد نیاز مصرف کنندگان را از چین و ماچین و دورترین نقاط دنیا به ایران می‌آورند، سود سرشار این تجارت سیاه آن قدر هست که انگیزه ایجاد کند، حالا قربانی فقیر و کارتن خواب باشد یا پولدار و کارخانه‌دار فرقی ندارد. مهم سودی است که به جیب تاجران مرگ می‌رود.