به گزارش خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا، آلفرد نوبل (۱۸۳۳ تا ۱۸۶۹) شیمی‌دان، مهندس، مخترع و تاجر سوئدی و مالک کارخانه اسلحه‌سازی بوفور سوئد، کمی قبل از مرگ در ۲۷ نوامبر ۱۸۹۵ سومین و آخرین وصیت نامه خود را نوشت و در آن ۹۴ درصد از اموالش (۳۱ میلیون کرون سوئد مطابق با ۱۸۶ میلیون دلار آمریکا به تاریخ ۲۰۰۸) را به اهدای پنج جایزه در رشته‌های شیمی، فیزیک، زیست‌شناسی یا پزشکی، ادبیات و صلح اختصاص داد.
همچنین جایزه‌ای که امروزه از آن به عنوان نوبل اقتصاد یاد می‌شود، از سال ۱۹۶۸ راه اندازی و اولین دوره آن یک سال بعد اهدا شد. این جایزه به یاد نوبل هر سال به پژوهشگران برجسته علم اقتصاد اعطا می‌شود و هزینه آن را بانک مرکزی سوئد تامین می‌کند. با اینکه عمل به وصیت نوبل دشوار بود، بنیاد نوبل در سال ۱۸۹۷ تشکیل شد تا هم بر روند هزینه‌کرد اموال و هم برگزاری جایزه نظارت کند.
این بنیاد دستورالعمل مشخصی را در مورد نحوه تقسیم اعطای نوبل در سال ۱۹۰۰ تدوین کرد و این دستورالعمل به تایید شاه اسکار دوم پادشاهی سوئد نیز رسید. با وجود صراحت وصیت نامه نوبل، اولین جایزه در سال ۱۹۰۱ و پنج سال بعد از درگذشت وی اهدا شد. این جایزه از آن زمان تاکنون هر ساله غیر از سال‌های جنگ‌های جهانی یعنی ۱۹۱۴ تا ۱۹۱۸ و ۱۹۳۹ تا ۱۹۴۵ (و سال‌هایی که جایزه در یکی از بخش‌ها برنده نداشته است) طی بیش از ۱۲۰ سال برگزار شده است.
کدام جایزه، چه روزی اعطا می‌شود؟
بر اساس گزارش‌های پایگاه اطلاع رسانی بنیاد نوبل، برنده یا برندگان جوایز نوبل سال ۲۰۲۳ در رشته‌های مختلف از دوم تا نهم اکتبر (۱۰ تا ۱۷ مهر) اعلام و این مراسم به شکل زنده نیز از شبکه‌های مجازی متعلق به بنیاد نوبل و پایگاه اطلاع‌رسانی این بنیاد پخش می شود.
اولین جایزه نوبل مطابق معمول جایزه رشته فیزیولوژی یا پزشکی است که برنده یا برندگان آن روز دوشنبه، دوم اکتبر (۱۰ مهر) ساعت ۱۱ و ۳۰ دقیقه به وقت محلی (۱۳ به وقت تهران) و در محل مجمع نوبل در مؤسسه کارولینسکا (The Nobel Assembly at Karolinska Institutet) نهادی از مؤسسه کارولینسکا که در اهدای جایزه نوبل در رشته پزشکی یا فیزیولوژی مشارکت دارد)، اعلام می‌شود.
جایزه بعدی، جایزه فیزیک است که برنده آن روز سه شنبه، سوم اکتبر (۱۱ مهر) ساعت ۱۱ و ۴۵ دقیقه به وقت محلی (۱۳ و ۱۵ به وقت تهران) در محل آکادمی سلطنتی علوم سوئد و برنده یا برندگان جایزه شیمی نیز روز چهارشنبه، چهارم اکتبر (۱۲ مهر) ساعت ۱۱:۴۵ دقیقه در محل آکادمی سلطنتی علوم سوئد اعلام می شود.
اما برنده یا برندگان جایزه ادبیات به عنوان جایزه معتبر در عرصه ادبیات جهانی، پنجشنبه، پنجم اکتبر (۱۳ مهر) ساعت ۱۳ به وقت محلی (۱۴ و ۳۰ دقیقه به وقت تهران) و در محل آکادمی ادبیات سوئد معرفی می‌شود. برنده جایزه صلح (که می‌تواند فرد یا یک نهاد باشد) نیز روز جمعه، ششم اکتبر (۱۴ مهر) ساعت ۱۱ به وقت محلی (۱۲ و ۳۰ دقیقه به وقت تهران) در محل موسسه نروژی نوبل در شهر اسلو نروژ اعلام می‌شود.
جایزه نوبل اقتصاد هم که به نام جایزه بانک مرکزی سوئد در اقتصاد مشهور است و از ۱۹۶۸ آغاز به کار کرد، روز دوشنبه، نهم اکتبر ( ۱۷ مهر) ساعت ۱۱:۴۵ به وقت محلی (۱۲ و ۳۰ دقیقه به وقت تهران) برنده یا برگزیدگان خود را در محل آکادمی سلطنتی سوئد معرفی می کند.
جوایز نوبلیست‌ها
برندگان جایزه نوبل، لوح طلا با تصویری از چهره نوبل و دیپلم افتخار و مبلغ نقدی دریافت می‌کنند که میزان آن بستگی به درآمد بنیاد نوبل ناشی از موقوفات وی دارد و معمولا از ۹ تا ۱۱ میلیون کرون سوئد (حدود یک میلیون دلار آمریکا) متغیر است. اما این جایزه در سال جاری بیشتر از سال قبل خواهد بود و هر برنده جایزه نوبل ۱۱ میلیون کرون سوئد دریافت خواهد کرد. مراسم اهدای جوایز نوبل نیز ۱۰ دسامبر ۲۰۲۳ (۱۹ آذر) یعنی روز درگذشت آلفرد نوبل در محل سالن کنسرت استکهلم و طی یک مراسم رسمی برگزار می‌شود.
چه کسی می‌تواند نامزد دریافت جایزه نوبل را معرفی کند؟
هزاران نفر در سراسر جهان واجد شرایط ارسال نامزدی برای جوایز نوبل هستند؛ از جمله استادان دانشگاه‌ها، قانونگذاران، برندگان قبلی جایزه نوبل و خود اعضای کمیته. اگرچه اسامی نامزدها به مدت ۵۰ سال مخفی نگه داشته می‌شود، کسانی که این اسامی را پیشنهاد می‌کنند، گاهی اوقات پیشنهادات خود را به ویژه برای جایزه صلح نوبل به صورت علنی اعلام می‌کنند.