فصل سوم سال به دلیل کاهش دمای هوا و تغییر رنگ طبیعت که در بسیاری از مواقع با نم باران دل‌انگیز پاییزی هم همراه است، از بهترین فصول سال برای گردشگری در طبیعت محسوب می‌شود.
از آنجا که بخش عمده مساحت ایران را مناطق بیابانی و نیمه‌بیابانی در برگرفته که با وجود جذابیت‌های متعدد به لحاظ آب و هوا نمی‌توان در نیمه نخست سال از آن بازدید کرد، فصل پاییز چنین زمانی را فراهم می‌کند. فرصتی که شاید در تعطیلات کوتاه یک پایان هفته دل‌انگیز پاییزی هم پیش بیاید.
یکی از بهترین مکان‌ها برای بازدید پاییزی در اطراف تهران، دشت ورامین و مناطق جنوب‌شرقی تهران استنزدیک‌ترین مناطق گردشگری پاییزی به تهران کجاست؟
برای لذت بردن از طبیعت پاییزی نیازی به سفرهای طولانی و پر هزینه نیست، به شرط آن که بدانید به کجا و به سوی کدام جاذبه سفر می‌کنید.
شاید بتوان گفت یکی از بهترین مکان‌ها برای بازدید پاییزی در اطراف تهران، دشت ورامین و مناطق جنوب‌شرقی تهران است. منطقه‌ای باستانی که بعد تاریخی آن تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته، اما به دلیل شرایط اقلیمی خاصش، جذابیت زیادی دارد.
فاصله ورامین تا تهران کمتر از ۵۰ کیلومتر است که اگر با دید نوینی بدان نگاه کنید، درخواهید یافت که خود مسیر قدیم تهران تا ورامین هم به دلیل سرسبزی و دشت‌های کشاورزی خاص خودش، جذاب است.
در جنوب ورامین و برای بازدید از زیبایی‌های کویری می‌توان دو مسیر را انتخاب کرد. اگر از ورامین به سمت چپ تغییر مسیر بدهید می‌توان به سمت قصر بهرام و پارک ملی کویر حرکت کرد. کاروانسرای قصر بهرام که با نام‌های «کاروانسرای شاه عباسی» و «رباط سیاه‌کوه» نیز شناخته شده است، از جاهای دیدنی این منطقه در گرمسار و در استان سمنان در جنوب این شهر و در محدوده‌ای که اکنون پارک ملی کویر نامیده می‌شود، قرار دارد.
به گفته «ایرج افشار»، این بنا از آن رو قصر بهرام گور نامیده شده که، به گفته شکارچیان و مسافران، بهرام پنجم ساسانی (۴۲۱ – ۴۳۸ میلادی) در همین نواحی شکار می‌کرد. روزی بهرام در باتلاق‌های نمکین اطراف سفیدآب و بیابان مخوف ریگ جن فرو رفت و دیگر برنگشت. در این منطقه تا همین چند دهه پیش گورخرهای زیادی وجود داشت. اما از اوایل دهه ۱۳۶۰ هیچ گورخری در این منطقه مشاهده نشده است.
از طرف دیگر نکته‌ای که باعث می‌شود این بنا را در آغاز کار نه کاروانسرا بلکه قصر یا ساختمان شکاری بدانیم فاصله‌ای است که بنا از نزدیک‌ترین چشمه آب شیرین دارد. چشمه آب شیرین، که به «چشمه شاهی» نامور است، در فاصله هفت کیلومتری بنا قرار دارد که با کانال‌های سنگی آبش به سمت سازه سرازیر می‌شده. به نظر می‌رسد علت ساختن ساختمان در چنین فاصله‌ای از چشمه آن بوده که هیبت بنا و سر و صدای احتمالی ناشی از فعالیت‌های آن موجب فراری دادن حیوانات نشود و همچنان گورخر و حیوانات دیگر برای نوشیدن به حوالی این چشمه بیایند.
هرچند قدمت این بنا را به دوران ساسانی منتسب می‌دانند اما تاکنون دلیل متقنی برای تاریخ دقیق آن مشخص نشده اما شواهدی مانند کانال سنگی آب به جای کانال‌های آجری، نشان از قدمت این بنا به دوران قبل از صفوی دارد. قبل از اینکه جاده تهران-قم راه‌اندازی شود، این مسیر کوتاه‌ترین راه میان تهران و کاشان بود و حکم شاهراه را داشت.
کاروانسرای قصر بهرام که از جاهای دیدنی سمنان محسوب می‌شود، در ۱۳ اردیبهشت ۱۳۵۴ با شماره ۱۰۵۴ به جمع آثار ملی پیوست و بهترین نقطه در پارک ملی کویر از منظر گسترش اکوتوریسم شناخته شده استبرای رسیدن به این منطقه نیز چند مسیر وجود دارد. راه اصلی به منطقه پارک ملی کویر از تهران از طریق جاده آسفالته ورامین-پیشوا (امامزاده جعفر) است. بعد از آن با جاده شوسه‌کنار راه‌آهن به منطقه «مبارکیه» می‌رسد. جاده از حاشیه منطقه مبارکیه ادامه پیدا کرده و بعد از آن وارد منطقه بهرام گور می‌شود.
راه دوم از کاشان و آران و بیدگل و از آنجا به مرنجاب است. سپس از راه کویر کهک شهرستان گرمسار هم می‌شود وارد پارک ملی کویر شد. کاروانسرای قصر بهرام که از جاهای دیدنی سمنان محسوب می‌شود، در ۱۳ اردیبهشت ۱۳۵۴ با شماره ۱۰۵۴ به جمع آثار ملی پیوست و بهترین نقطه در پارک ملی کویر از منظر گسترش اکوتوریسم شناخته شده است.
نکته قابل توجه برای رفتن به منطقه قصر بهرام داشتن خودروی دودیفرانسیل است. هرچند این شرط لازم است اما باید در نظر داشت که هیچ‌گاه برای سفر از مسیرهای بیابانی و غیرآسفالت و به اصطلاح «آفرود»، به تنهایی و بدون راهنما و تجهیزات سفر نکنید.
راه دومی که در جنوب ورامین می‌توان از آن برای طبیعت‌گردی استفاده کرد، یک راه آسفالته و اتوبانی است که از گرمسار به قم می‌رود. این مسیر بیشتر مناسب گردش‌های پاییزی یک روزه است که با خودروری سواری نیز قابل تردد است.
این مسیر زیبا بعد از ورامین به سمت قم، و با گذشت تقریبا ۱۰ کیلومتر از مسیر وارد منطقه تالابی بزرگی می‌شود که در فصل پاییز پذیرای انواع پرندگان آبزی و کنارآبزی و سایر پرندگان و جانوران است. «تالاب حوض مره» در ضلع غربی منطقه حفاظت‌شده کویر و در دشت مسیله در کیلومتر ۵۰ اتوبان قم – گرمسار واقع‌شده که یکی از پنج تالاب مهم استان قم است.
در کنار اتوبان خوشبختانه مکان‌های مناسبی برای توقف اتومبیل وجود دارد که بتوان از زیبایی‌های آن بهره برد. ادامه این مسیر هم به شهر قم رسیده و برای بازگشت به تهران می‌توان از مسیر اتوبان قم به تهران استفاده کرد که این مسیر هم در فصل پاییز جذابیت و زیبایی خاص خودش را دارد.
منطقه کوشک نصرت و روستای کوهستانی «باغک» در گردنه علی‌آباد و در مسیر جاده قدیم قم به تهران هم از جاذبه‌های طبیعی و گردشگری این مسیر است که ارزش بازدید دارد.
در مسیر ورامین به قم که درست از میان تالاب کویری می‌گذرد در برخی مناطق وجود شن‌های کویری و درختان گز و تاق هم به چشم می‌خورد که دال بر کویری و بیابانی بودن منطقه است. درست در همین منطقه و در ضلع جنوبی این اتوبان یک کاروانسرای شاه عباسی هم وجود دارد که امکانات رفاهی مناسبی از جمله رستوران و اقامتگاه هم دارد.
کاروانسرای دیرگچین در۸۰ کیلومتری شمال شرقی شهر قم که یک کاروانسرای تاریخی و بزرگ و به‌عنوان مادر کاروان‌سراهای ایران شناخته می‌شود، در این مسیر قرار دارد. در گذشته این مکان گنبدی از جنس گچ داشت که اکنون وجود ندارد و به همین دلیل دیرگچین نامیده می‌شود.
قدمت اولیه کاروانسرای دیرگچین به عصر ساسانی می‌رسد که در دوره صفوی تغییراتی در آن صورت گرفته است. این کاروانسرا، ۱۲ هزار متر مربع وسعت دارد که خود بنا هشت هزار متر مربع بوده و شامل ۴۳ حجره، ایوان شاه‌نشین، حیاط خلوت و هشت شترخانه، منظر شاهی، دو مغازه برای نگهداری کالا، حمام و مسجد است.
«تالاب حوض مره» در ضلع غربی منطقه حفاظت‌شده کویر و در دشت مسیله در کیلومتر ۵۰ اتوبان قم – گرمسار واقع شده که یکی از پنج تالاب مهم استان قم است
کاروانسرای سنگی محمدآباد هم از بناهای تاریخی این مسیر است که در ۴۸ کیلومتری شمال شرقی قم، در جاده قم - گرمسار واقع شده است و در نوع خود یکی از بزرگترین کاروانسراها و از آثار ملی ایران محسوب می‌شود.
این بنا متعلق به قرن‌های سده پنجم و ۶ هجری قمری است و دارای حصارهای عظیم سنگی و هشت برج دیده‌بانی است که به آن شکوه و عظمت خاصی بخشیده است. در نزدیکی این کاروانسرا بقایای قلعه گلی محمدآباد که قدمت آن به دوره اشکانی می‌رسد، به چشم می‌خورد.
به یاد داشته باشیم، زمانی که مسیرهای تردد به سه استان شمالی بیشترین حجم گردشگر را دارد، انتخاب مسیر به سمت مناطق کویری و مرکزی، نه تنها خستگی و ترافیک ناشی از آن را ندارد، بلکه در صرف هزینه‌های رفت و آمد و تجربه جدید نیز، می‌تواند خاطره‌انگیز باشد.