به گزارش خبرنگار ایرنا، حال دریای خزر خوب نیست. این ناخوش‌احوالیِ خزر را می‌توان از آمارها و داده‌هایی که در پژوهش‌های علمیِ انجام شده توسط مراکز معتبر پژوهشی انجام شده دریافت. افزایش آلودگی آب، کم شدن میزان آب ورودی به این بستر آبیِ منحصربه‌فرد و کاهش تراز آب دریا نشانه‌هایی از ناخوشیِ خزر را ارائه می‌کنند که به اعتقاد پژوهشگران و صاحب‌نظران در صورت استمرار، پیامدهای منفی متعددی برای همسایگان خزر به بار می‌آورند. بر همین اساس نجاتِ خزر باید به طور جدی مورد توجه همسایگان قرار بگیرد.
نوسان آمارهای مربوط به دریای خزر طی ۲ دهه اخیر با نگاهی ویژه در ایران نیز مورد توجه کارشناسان قرار گرفت، اما آمارهای ثبت شده بیان می‌کنند که در چهار سال گذشته این نوسان‌ها برجسته‌تر شدند و بیشتر به چشم آمدند.
رئیس مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر نتیجه پژوهش‌ها و مطالعات انجام شده درباره وضعیت دریای خزر طی سال‌های اخیر را تا حدودی نگران‌کننده توصیف می‌کند و حتی هشدار می‌دهد که باید در برنامه‌ریزی برای اجرای طرح‌های سرمایه‌گذاری مرتبط با ساحل و دریا بازنگری شود و کاهش تراز آب دریا در سال‌های آینده مورد توجه قرار گیرد.
تهدید توسعه استان با پسروی خزر
به گفته «سیده معصومه بنی‌هاشمی» بررسی داده‌های ایستگاه‌های پایش مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر نشان می‌دهد که تراز آب خزر نسبت به سال گذشته سه دهم درصد کاهش یافته و از منفی ۲۸.۳ درصد سال گذشته، اکنون با کاهش سه دهم درصدی، به منفی ۲۸ درصد رسیده است.
وی با اشاره به تعدد زیرساخت‌های موجود در سواحل مازندران می‌گوید: خطه شمال به ویژه مازندران که تاسیسات و زیرساخت‌های ساحلی بیشتری نسبت به دو استان دیگر دارد، با کاهش تراز آب دریای خزر نسبت به کشورهای همسایه با چالش‌های بیشتری مواجه می‌شود.
رئیس مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر تصریح می‌کند: سواحل استان‌های شمالی به ویژه مازندران پرتراکم‌ترین ساحل به لحاظ وجود تجهیزات و تاسیسات دریایی، حساسیت‌های زیست‌محیطی و سرمایه‌گذاری‌های شیلاتی و گردشگری است.
بنی‌هاشمی تاکید می‌کند که این استان بیشتر از دیگر استان‌ها در خطر توقف اجرای طرح‌های سرمایه‌گذاری ساحلی قرار دارد و بر همین اساس نیز تاکید می‌شود که طرح‌های سرمایه‌گذاری در سواحل شمال باید مطابق با کاهش تراز و پسروی آب دریای خزر باز تعریف شود.
البته علاوه بر کاهش تراز آب دریای خزر که طی سال‌های اخیر به طور جدی مشاهده می‌شود، این دریا با مسائل زیست‌محیطی دیگری مانند ورود آلودگی‌ها به دریا و تهدید زیست‌مندان این دریا نیز مواجه است. چالش‌هایی که طبیعتا در پیوست با کاهش تراز آب می‌توانند برجسته‌تر شوند و سرعت وارد شدن آسیب‌ها به این پهنه آبی را افزایش دهند.
بسیاری از کارشناسان و مسئولان مرتبط معتقدند که برای حل بحران‌های زیست‌محیطی دریای خزر یا دست‌کم رسیدن به راهکارهای مقابله با چالش‌ها و کاهش خسارات ناشی از این تغییرات اقلیمی، باید گام‌های بین‌المللی مؤثرتری برداشت و به این دریا بیش از گذشته توجه کرد. واقعیت این است که مسئولان کشورهای حاشیه دریای خزر طی دهه‌های اخیر برای رسیدن به راهکارهای کاهش آسیب‌های این دریا بارها دور یک میز نشسته‌اند و تصمیم‌های اتخاذ کرده‌اند. اما این واقعیت با حقیقتِ ماجرا همخوانی ندارد. زیرا حقیقتِ ماجرا این است که تفاهمنامه‌ها و مصوبه‌های حاصل از این نشست‌ها و همایش‌ها در مرحله اجرا چندان مورد توجه قرار نگرفتند و عمدتا نیز به فراموشی سپرده شدند.
ضرورت تشکیل دبیرخانه منطقه‌ای پیگیری تفاهمنامه‌ها
این موضوع را دستیار وزیر امور خارجه در امور دریای خزر نیز تایید می‌کند و معتقد است که برای پیگیری مصوبات و تفاهمنامه‌های زیست‌محیطی دریای خزر به تشکیل یک دبیرخانه منطقه‌ای نیاز است.
علیرضا جهانگیری به ثبت و امضای تفاهمنامه‌های متعدد در زمینه مسائل زیست‌محیطی دریای خزر بین کشورهای همسایه این دریا اشاره می‌کند و می‌افزاید: طی سال‌ها و دهه‌های گذشته گام‌های زیادی در زمینه مسائل محیط زیستی دریای خزر توسط کشورهای همسایه این دریا برداشته شد، اما تحقق اهداف این اسناد به پیگیری‌های مستمر نیاز دارد.
وی نبود دبیرخانه‌ای منطقه‌ای برای پیگیری تفاهمنامه‌ها و مصوبات در منطقه را چالشی برای به اجرا درآمدن طرح‌ها و تفاهمنامه‌های بین همسایگان خزر می‌داند و معتقد است که باید این دبیرخانه فعال شود تا رصد و پایش زیست‌محیطی دریای خزر و پیگیری برای جلوگیری از آسیب‌ها به این دریا را را طبق تفاهمنامه‌ها، اولویت‌ها و داده‌های علمی با جدیت دنبال کند.
نیاز به برنامه راهبردی مشترک برای خزر
ایران و کشورهای حاشیه دریای خزر روابط اقتصادی و دیپلماتیک برجسته‌ای دارند و این روابط می‌تواند در حوزه محیط زیستی ویژه این پهنه آبی مهم و مشترک نیز کارآمد باشد. مشروط بر آن‌که برنامه‌ای راهبردی و سازمان‌یافته با تقویم اجرایی مشخص در این زمینه در نظر گرفته شود و به جریان بیفتد.
حتی علی سلاجقه رئیس سازمان حفاظت محیط زیست نیز چندی پیش در گفت‌وگوی تلفنی با وزیر محیط زیست روسیه بر ضرورت افزایش همکاری‌ها برای پرداختن به مسائل دریای خزر اشاره کرده بود و تاکید که دریای خزر میراث مشترک هر پنج کشور حاشیه دریاست و ضرورت دارد که به مسائل مختلف آن از جمله کاهش تراز آب، آلایندگی‌ها و مسائل کمی و کیفی دریای خزر به نحو احسن توجه شده و هر پنج کشور در همکاری با یکدیگر برای کاهش مخاطرات دریای کاسپین تلاش کنند.
وی پیشنهاد داد که در قالب کنوانسیون تهران مسائل مربوط به دریای خزر به صورت مشترک حل و فصل شود. اما دیدگاهِ دیگری نیز وجود دارد که تشکیل کارگروهی مستقل برای دریای خزر را ضروری می‌داند.
استاندار مازندران بر این باور است که چنین هدفی را باید با ایجاد یک کارگروه زیست‌محیطی بین‌المللی با عضویت کشورهای حاشیه دریای خزر محقق کرد. سید محمود حسینی‌پور می‌گوید: با توجه به چالش‌های زیست‌محیطی که دریای خزر را تهدید می‌کند و اهمیتی که این دریا برای منطقه دارد راه‌اندازی کارگروه زیست‌محیطی کشورهای حاشیه دریای خزر برای پیگیری و پایش و رفع چالش‌های زیست‌محیطی خزر ضروری است.
وی با تاکید بر ضرورت افزایش توجه به چالش‌های زیست‌محیطی دریای خزر بین کشورهای همسایه این دریا اظهار می‌کند: ما در مازندران آمادگی کامل برای برگزاری همایش بین‌المللی کشورهای حاشیه خزر و پرداختن به مسائلی مانند چالش‌های زیست‌محیطی این پهنه آبی مهم را داریم و از هرگونه همراهی و برنامه‌ریزی برای کمک به برگزاری نشست‌ها و رویدادهایی که به کاهش مشکلات و چالش‌های این دریا و افزایش بهره‌مندی اصولی و سودمند کشورهای همسایه از خزر استقبال می‌کنیم.
حسینی‌پور استقرار مرکز مطالعات ملی دریای خزر و همچنین دبیرخانه دیپلماسی آموزشی کشور در مازندران را نیز فرصتی برای پردازش علمی به مسائل مرتبط با دریای خزر و چالش‌های زیست‌محیطی این دریا می‌داند و می‌گوید: مازندران ظرفیت‌های مناسبی برای پایه‌ریزی راهبردهای مشترک کشورهای همسایه برای حل مسائل زیست‌محیطی دریای خزر و میزبانی از رویدادهای مرتبط دارد.
نماینده عالی دولت در مازندران پیگیری برای کاهش چالش‌های دریای خزر و پایش وضعیت زیست‌محیطی این دریا را یکی از اولویت‌های مهم و جدی گروه مدیریتی در این استان بیان می‌کند و می‌افزاید: افزایش توجه به دریای خزر برای ما یک اولویت جدی است و در این مسیر نیز از هیچ امکان و تلاشی دریغ نمی‌کنیم. یکی از برنامه‌های مهم ما در این زمینه ازسرگیری فعالیت کشتی تحقیقاتی در دریای خزر است.
وی اظهار می‌کند: با توجه به ضرورت انجام مطالعات میدانی درباره شرایط زیست‌محیطی و آلودگی‌های دریای خزر، به‌زودی یک کشتی تحقیقاتی که مربوط به مرکز تحقیقات اکولوژیک دریای خزر است بازآماد (اورهال) می‌شود تا بتواند همه مسائل مربوط به دریای خزر از جمله سنجش میزان آلودگی آب دریا در نواحی مختلف را پایش و رصد کند.
به گفته حسینی‌پور این کشتی مسائلی مانند رصد میزان پسروی آب دریا و پارامترهای فنی و علمی دیگر مرتبط به دریا را نیز به صورت علمی بررسی می‌کند و نتایج آن در اختیار دستگاه‌های اجرایی قرار خواهد گرفت.
به گزارش ایرنا، پهنه ۳۷۰ هزار کیلومتر مربعی خزر یا کاسپین که برای پنج همسایه‌اش یعنی ایران، روسیه، قزاقستان، آذربایجان و ترکمنستان یک منبع مهم اقتصادی و ظرفیتی راهبردی و زیست‌محیطی عظیم محسوب می‌شود اکنون سال‌هاست که با توجه به تغییرات اقلیمی رنج‌های زیادی را زیر امواج خود پنهان می‌کند و اگر همکاری‌های بین‌المللی برای پایش و کاهش این رنج‌ها افزایش نیابد و میزان توجه همسایه‌های خزر به دردهایش مانند گذشته صرفا در حد تفاهمنامه‌های روی کاغذ مانده باشد، با توجه به بسته بودن این دریا باید منتظر افزایش چالش‌های آن بود.