به گزارش خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا، آمار و داده‌های خام سنگ‌بنای برنامه‌ریزی است و به همین دلیل جمع‌آوری داده‌ها در برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری سیاست‌گذران برای ساختن آینده جامعه موثر است. همچنین وجود نظام آماری مطلوب، شفاف و پاسخگو و برخورداری از آمارهای متقن در همه امور، اعم از سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی، تعیین اهداف و خط مشی‌ها، مقایسه وضعیت کلی کشور و حوزه‌های خاص در سال‌های مختلف تا آنجا مهم است که بسیاری کارشناسان، اطلاعات آماری را زیربنای همه برنامه‌ریزی ها به شمار می‌آورند.
با توجه به اهمیت این موضوع اول آبان در تقویم رسمی کشور روز آمار و برنامه‌ریزی نام گذاری شده است. کمیسیون آمار سازمان ملل متحد نیز در سال ۲۰۱۰، ۲۰ اکتبر (World Statistics Day) را روز جهانی آمار نام گذاری کرد و برای نخستین بار این روز را در ۲۰۱۰ میلادی جشن گرفتند و مقرر شد تا این رویداد هر پنج سال یکبار به صورت جهانی برگزار شود.
مرکز آمار ایران در کشور، مسئول ارائه آمارهای مختلف در حوزه‌های گوناگون به صورت فصلی و سالانه است و مراکزی نیز داخل دستگاه‌ها و نهادهای دولتی داده و آمارها را به مرکز آمار ارائه می‌دهند. موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی از موسسات تابعه وزارت علوم، مسئول تهیه آمارهای آموزش عالی است و هر ساله نیز کتاب آمارهای آموزش عالی را منتشر می‌کند.
با وجود این، مرکز آمار ایران نیز در گزارش‌های آماری مرتبط خود و عموما در فصل آموزش، آمارهایی از آموزش عالی ارائه می‌دهد. آخرین گزارش وضعیت اجتماعی و فرهنگی ایران (بهار ۱۴۰۲) که ۱۷ مهر روی پایگاه اطلاع‌رسانی این مرکز منتشر شد، نشان می‌دهد برخی آمارهای آموزش عالی از سال ۱۳۹۸ به بعد بدون احتساب آمارهای دانشگاه آزاد و آمارهای سال‌های ۱۳۹۹ به بعد موجود نیست.
دونمونه از این آمار را از گزارش یادشده در ذیل می‌بینید.
بر اساس آخرین آمارهای موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی اکنون بیش از سه میلیون و ۲۰۰ هزار دانشجو در کشور تحصیل می‌کنند و به گفته رئیس دانشگاه آزاد اسلامی این دانشگاه در سال گذشته تحصیلی یک میلیون و ۲۵۰ هزار نفر دانشجوی ایرانی و ۵۶ هزار نفر دانشجوی خارجی داشت. بر این اساس نزدیک به ۴۰ درصد دانشجویان کشور در دانشگاه آزاد تحصیل می‌کنند و نادیده گرفتن این بخش در آموزش عالی ممکن نیست.
با وجود این، چرا دانشگاه آزاد اطلاعات لازم را در اختیار وزارت علوم و به طور خاص موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی قرار نمی‌دهد تا این آمار جمع‌بندی و منتشر شود.
رییس دانشگاه آزاد اسلامی در نشست خبری با خبرنگاران به تاریخ ۴ شهریور در پاسخ به سوالی در این مورد گفته بود: دانشگاه آزاد در سه سال گذشته با راه اندازی سامانه‌هایی مثل سامانه پژوهشیار، آموزشیار، استعلام مدارک و… بیشترین حد سامانه سپاری را داشته است؛ اما متأسفانه در وزارت علوم سامانه یکپارچه و جامعی که ما آنجا آمار و اطلاعات دانشگاه را وارد کنیم، وجود ندارد.
محمدمهدی طهرانچی ادامه داد: ایرانداک (پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران) نیز حاضر نیست برای داده‌ای که تولید می‌شود، هزینه پرداخت کند و می‌گویند ما دولتی هستیم و داده‌ها را رایگان به ما بدهید. ما از آنها پرسیدیم که اگر بانک اطلاعاتی خود را در اختیار شما قرار دهیم، تضمین می‌کنید که هک نشود و پاسخ دادند مسئولیتش را قبول نمی‌کنیم.
رئیس دانشگاه آزاد گفت: ما آماده دادن اطلاعات خود هستیم ولی متأسفانه وزارت علوم هیچ سامانه جامعی که بتواند از داده‌های ما نگهداری و امنیت آن را حفظ کند، ندارد. به ما می‌گویند باید بابت ارائه این اطلاعات به آنها پول بدهیم و ما نمی‌توانیم از پول دانشجویانمان برای این امر هزینه کنیم. تمامی اطلاعات ما در سامانه‌های دولت ثبت شده است.
با اینکه اقدام دانشگاه آزاد در راه‌اندازی این سامانه‌ها مهم است، هر کدام از سامانه‌های داخلی برای مدیریت امور پژوهش یا آموزش دانشگاه و دانشجویان است و به ارائه اطلاعات به نهادهای بیرونی منجر نخواهد شد. ایرانداک هم وظیفه مشخصی دارد و ضمن ثبت اطلاعات پایان‌نامه‌ها، رساله‌ها و پیشنهاده‌ها همانندجویی این متون علمی را انجام می‌دهد و آمار دانشجویان و اعضای هیات علمی اصلا در پایگاه‌های آن ثبت نمی‌شود.
وضعیت همکاری دانشگاه آزاد اسلامی را از مدیر گروه پژوهش‌های آماری و فناوری اطلاعات موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی پرسیدیم. دکتر احمد سعیدی که خود نیز دانش‌آموخته اقتصاد و مدیریت مالی آموزش عالی در مقطع دکتری از دانشگاه شهید بهشتی است، توضیح می‌دهد سامانه لازم برای دریافت اطلاعات دانشگاه‌های مختلف از سال‌ها قبل (اواسط دهه ۸۰) طراحی شده و دانشگاه آزاد اسلامی نیز دست‌کم تا سال ۱۳۹۸ به خوبی با این موسسه از طریق ارائه اطلاعات به سامانه یادشده همکاری کرده است.
موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی؛ مرجع آمار
مدیر گروه پژوهش‌های آماری و فناوری اطلاعات موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی در گفت‌وگو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا، در مورد وظیفه این موسسه در گردآوری و ارائه آمارهای آموزش عالی اظهار داشت: موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی، تنها مرجع رسمی جمع‌آوری و انتشار آمار کل نظام آموزش عالی کشور است. همچنین این موسسه ریاست کمیته آمار بخشی مرکز آمار ایران در زمینه آمار رسمی آموزش عالی کشور است و بنابراین مرجع آمار رسمی به شمار می رود. از طرفی موسسه نماینده رسمی ایران در ارائه آمار آموزش عالی به مراجع بین‌المللی از جمله یونسکو (سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد) است.
دکتر احمد سعیدی افزود: موسسه از سال ۱۳۴۷ به بعد هر ساله، سالنامه آمار آموزش عالی را منتشر می‌کند. همچنین طی یک دهه گذشته آمار ثبتی آموزش عالی شامل آمار دانشجویان و اعضای هیات‌علمی را به صورت وب‌سرویس یکپارچه و بر اساس سامانه هوشمند آمار موسسات آموزش عالی (سهام) از تمام زیرنظام های آموزش عالی کشور شامل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، موسسات غیردولتی، غیرانتفاعی، دانشگاه آزاد اسلامی و همچنین دانشگاه‌های وابسته به دستگاه‌های اجرایی را دریافت کرده و بر اساس آن هم آمار آموزش عالی را به مرکز آمار و مراجع ذیربط مانند شورای عالی انقلاب فرهنگی، یونسکو، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی و همچنین دیگر مراکز ارائه داده و سالنامه آموزش عالی را به شکل کامل و جامع منتشر کرده است.
وی ادامه داد: موسسه طی ۱۰ سال گذشته سامانه مشخصی را با نام سهام با امنیت کامل طراحی کرده است که همه نهادهای مربوط اطلاعات خود در زمینه آموزش عالی در این سامانه را بارگذاری می‌کنند. البته دانشگاه آزاد اسلامی از سال ۱۳۹۸ اطلاعات خود را روی این سامانه جامع ارائه نداده است.
فقط اطلاعات تجمیعی و مختصر از دانشگاه آزاد داریم
سعیدی با اشاره به جلسات و رایزنی‌های متعدد با مسئولان در دانشگاه آزاد اسلامی اظهار داشت: تنها اطلاعاتی که از این دانشگاه داریم، اطلاعات تجمیعی در قالب جداول آماری و کلی آن هم فقط برای سال ۱۴۰۰-۱۳۹۹ است که برای نمونه تعداد کل دانشجویان یا اعضای هیات علمی را به صورت یک جدول خلاصه به ما می‌دهد و اطلاعات ثبتی شامل نام و نام خانوادگی دانشجو، کد ملی و سایر اطلاعات مربوط به دانشجویان و اعضای هیات علمی را ارائه نکرده است. این در حالی است که بسیاری از نهادهای بالادستی و ذینفعان آموزش عالی برای سیاست‌گذاری کلان آموزش عالی به این آمار نیاز دارند.
وی با تاکید بر ضرورت جامعیت آمار تصریح کرد: وقتی آمار کامل نداریم، امکان مقایسه‌های ملی در بازه‌های زمانی مختلف، ارزیابی برنامه‌های توسعه یا برنامه های کلان و راهبردی کشور، تغییر در برنامه‌های جدید، برنامه‌ریزی درست و همچنین ارائه آمار به ذینفعان مختلف را هم از دست می‌دهیم. برای نمونه اگر بخواهیم بر اساس آمار آموزش عالی به ارزیابی اهداف برنامه توسعه ششم توسعه در بخش آموزش عالی بپردازیم یا معیارها و نقاط مبنایی برای برنامه توسعه هفتم در نظر بگیریم، آمار جامعی از وضعیت دانشجویان و اعضای هیات علمی کل نظام آموزش عالی نداریم، زیرا بخشی از آمارهای سال‌های ۹۸ به بعد را که متعلق به دانشگاه آزاد اسلامی است، در اختیار نداریم.
سعیدی در این مورد که آیا مشکل فنی برای بارگذاری این اطلاعات از سوی دانشگاه آزاد اسلامی وجود دارد یا خیر، گفت: مشکل از لحاظ فنی، سامانه‌ای و فناوری اطلاعات برای دریافت و ارسال داده‌های هیچ دانشگاهی نداریم، همان طور که طی ۱۰ سال گذشته هم نداشتیم و همکاران ما در دانشگاه آزاد اسلامی نزدیک به یک دهه است که اطلاعات ثبتی را روی این سامانه بارگذاری کردند. سامانه‌های موسسه از لحاظ امنیت در سطح بسیار بالایی قرار دارد و سال‌هاست همه زیرنظام‌های آموزش عالی آمار خود را در این سامانه بارگذاری می کنند و هیچ مشکلی وجود ندارد.
عضو هیات‌علمی موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی ادامه داد: با وجود اینکه آمار حداقلی در مورد سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ از دانشگاه آزاد دریافت کردیم، در مورد سال تحصیلی ۱۴۰۲- ۱۴۰۱ آماری از این دانشگاه نداریم و به همین دلیل سالنامه آمار آموزش عالی در این سال با وجود گذشت ۴ ماه از پایان سال تحصیلی هنوز منتشر نشده است. البته طی جلسات و مذاکراتی که در حال انجام است، امیدواریم این مساله نیز حل و فصل شود و ما شاهد ارائه اطلاعات جامع و به روز از کل آمار آموزش عالی ایران باشیم.
وی یادآور شد: موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی، مرجع آمار آموزش عالی کشور و مورد اطمینان و اعتماد دانشگاه‌های مختلف طی دوران طولانی بوده و محرم همه داده‌هاست و از این داده‌ها استفاده دیگری غیر از ارائه به مراجع ذی‌صلاح و تهیه گزارش‌های آماری نمی‌کند.