گروه جامعه ایرنا - سگ ها موجوداتی دوست داشتنی و مهربان هستند، همواره به عنوان همراه و در دنیای امروزی همدم انسان ها از آنها یاد می شود، گاهی به عنوان عضوی از خانواده در می آیند و از دست دادنشان درد بزرگی به همراه دارد، اما گاهی هم می شنویم که در نقطه ای سگی به فردی حمله کرده است، البته در سال های اخیر از این دست اخبار زیاد شنیده می شود که گاهی هم منجر به از بین رفتن فرد مصدوم می شود، علت را کارشناسان زیاد شدن سگ های بی صاحب می دانند که در کوچه و خیابان به حال خود رها شده اند، هر جا می خواهند می روند و به هرجایی سرک می کشند، اینها خطری برای انسان ها و حتی حیات وحش هستند.
در دنیا نگهداری سگ اصول خاص خودش را دارد، قوانینی کاربردی در این زمینه وجود دارد، در واقع بر اساس قانون در تمام دنیا سگ باید صاحب داشته باشد و صاحبش هم مسوولیت تمام کارهای سگ را بر عهده بگیرد، اما در کشور ما سگ های ولگرد و بی صاحب به حدی زیاد شده که به خطری بالقوه و شاید بهتر است بگوییم به بالفعل تبدیل شده اند، در حالیکه در تعاریف مختلف آمده اگر سگی صاحب هم داشته باشد اما چند ساعت از آن غافل شود حکم سگ ولگرد را خواهد داشت، اما در کشور ما به این مساله هیچ توجهی نمی شود، سگ های بی صاحب به صورت گله ای در حاشیه شهرها رها هستند هرجایی که بخواهند می خوابند، می روند و به هر رهگذری حمله می کنند بدون اینکه فردی جوابگو باشد چون صاحبی ندارند تا مسوولیتش را بپذیرد.
در بسیاری از کشورها می گویند سگ باید حتما قلاده داشته باشد در غیر اینصورت بی صاحب است، در کشورهای اروپایی و امریکایی اگر سگی بدون قلاده یا ریسمان باشد جمع آوری می شود اگر صاحب داشت که جریمه سنگینی خواهد شد اگر هم صاحب نداشت به صورت موقت بین ۳ تا ۱۰ روز از حیوان نگهداری می کنند تا یا صاحبش پیدا شود و یا کسی قبول کند از آن سگ مراقبت کند اگر حامی پیدا شد حتی تمام هزینه نگهداری آن چند روز را از فرد دریافت می کنند و اگر صاحبش پیدا شد علاوه بر پرداخت این هزینه ها، جریمه هم می شود.
اما در ایران وضعیت سگ های ولگرد بسیار اسفبار است و روز به روز هم به تعدادشان افزوده می شود، به همین نسبت هم آسیبشان به انسان ها بیشتر می شود، بر اساس اعلام سازمان پزشکی قانونی از ابتدای فروردین تا پایان شهریورماه امسال ۷۸۴ مصدوم ناشی از گازگرفتگی سگ برای معاینه و تعیین خسارت به مراکز پزشکی قانونی مراجعه کردند که از این تعداد ۵۹۳ نفر مرد و ۱۹۱ نفر زن بودند، بیشترین مراجعه مصدومان با ۱۰۲ نفر مربوط به استان خراسان رضوی و پس از آن با ۹۸ نفر مربوط به استان تهران و ۸۳ نفر مربوط به استان اصفهان بوده است که متاسفانه در این مدت ۵ نفر نیز به دلیل گازگرفتگی سگ جان خود را از دست دادند که ۴ نفر آنان مرد و ۱ نفر زن بودند.
این آمار ناراحت کننده ای است که انسانی به علت گازگرفتگی سگ جان خود را از دست بدهد، جدای از این فرد گزیده شده در معرض انواع بیماری ها به ویژه هاری نیز قرار دارد، دفتر مطالعات زیربنایی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، در گزارشی با عنوان مروری بر چالش‌های مدیریت سگ‌های پرسه‌زن آزاد در کشور آورده است که در سبک زندگی امروزی، رابطه انسان با این سگ‌ها، دستخوش تغییر شده است؛ حفاظت از جان انسانها، زنده‌یابی در هنگام وقوع بلایای طبیعی از قبیل زلزله، همیاری به پلیس، حفاظت از دام، همراهی با نابینایان و سالمندان و غیره از جمله مواردی است که سبب ارتباط بیشتر سگ‌ها با زندگی انسانها شده است. از دیدگاه جانورشناسی، سگ‌ها جزو حیوانات اهلی طبقه‌بندی شده و لذا به هیچ‌یک از زیستگاه‌های طبیعی در کره زمین تعلق ندارند؛ این بدین معناست که ورود آنها به هریک از زیست‌بوم‌های حیات‌وحش، به‌منزله ورودی گونه‌های غیربومی یا مهاجم می‌تواند تلقی شود.
بر اساس این گزارش سگ پرسه‌زن آزاد (ولگرد)، به هرگونه سگ گفته می‌شود که فارغ از بلاصاحب بودن یا دارای صاحب بودن، کنترلی بر رفتار آن نباشد. از جمله آثار این حیوانات در حیات‌وحش می‌توان به مواردی مانند شکار مستقیم گونه‌های جانوری حساس، رقابت غذایی با سایر جانوران، اثر بیماری‌زایی، اثر هیبرید شدن با سگ‌سانان وحشی و ایجاد وضعیت فضای ناامن اشاره کرد، درخصوص تأثیرات این‌گونه جانوران بر سلامت شهروندان و محیط‌های اجتماعی می‌توان به مواردی نظیر شیوع بیماری‌های قابل انتقال بین سگ و انسان (نظیر هاری و کیست هیداتیک)، تهدید بهداشت عمومی و آلودگی محیط زیست‌های انسان‌ساخت، سگ‌گزیدگی و تلفات انسانی و سلب آرامش روانی اشاره کرد.
در همین راستا آمار ارائه شده توسط مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کشور نشان می‌دهد به رغم اینکه در مدت دو سال گذشته، هزینه‌ای بیش از ۹ میلیون یورو برای واردات واکسن ضدهاری انسانی به کشور صرف شده است، در همین مدت ۳۰ نفر جان خود را به دلیل ابتلا به این بیماری از دست داده‌اند.
علاوه بر این، سگ ها در انقراض حداقل ۱۱ گونه حیات وحش نقش داشته و همچنین یک تهدید بالقوه برای ۱۸۸ گونه به شمار می روند، در خصوص تأثیرپذیری حیات وحش باید گفت که ایران در دسته کشورهایی قرار دارد که بین ۲۱ تا ۲۵ گونه جانوری در حال انقراض ساکن در آن، توسط سگ های پرسه زن آزاد مورد تهدید قرار دارند، آهو، یوزپلنگ آسیایی و وشق اوراسیایی به ترتیب سه هدف اصلی حمله سگ های پرسه زن آزاد در ایران هستند، اکنون که فقط ۱۷ قلاده پوزپلنگ آسیایی در کشور وجود دارد ، این سگ ها می توانند تهدید جدی برای این گونه ارزشمند در خطر انقراض باشند.
سگ های ولگرد منبع انواع بیماری ها هستند، مهمترین عوامل بیماری زای ناشی از حضور سگ های پرسه زن آزاد در زیستگاه شامل ویروس هاری، ویروس دیستمپر و ویروس پاراویروس سگ سانان بوده که گونه هایی همچون شیر آفریقایی، گرگ اتیوپی، فک خزری و گوشتخواران دیگری را در دهه ۱۹۹۰ میلادی دچار تهدید کرده است، آمیزش سگ با گرگ یا شغال ( گرگاس) می تواند سبب دو تهدید جدی شامل از بین رفتن یکپارچگی ژنی سگ سانان و افزایش احتمال حمله به انسان و دام شود.
سگ های پرسه زن آزاد، از عوامل مهم ایجاد اختلال در زیستگاه و همچنین بروز ترس در حیات وحش به شمار می آیند و حضور آنها باعث کاهش حضور پستانداران و پرندگان ( به ویژه پرندگان زمین زی) در زیستگاه می شود، حضور این سگ در محیط های شهری و روستایی نیز آسیب ها و تهدیدات گوناگونی را متوجه انسانها می کنند، از مهمترین معضلات و مشکلات ناشی از افزایش سگ های پرسه زن آزاد، شیوع بیماری های قابل انتقال از سگ به انسان است. سگ ها مسبب انتقال بیش از ۳۰۰ بیماری مشترک بین انسان و دام به انسانها از جمله هاری، کیست هیداتیک، سالک، کالا آزار، لاروهای مهاجر احشایی بروسلوز و لپتوسپیروز هستند.
سگ های ولگرد علاوه بر ایجاد خطر برای انسان ها، در انقراض حداقل ۱۱ گونه حیات وحش نقش داشته و همچنین یک تهدید بالقوه برای ۱۸۸ گونه به شمار می روندبررسی ها نشان می دهد اغلب این بیماری ها، از طرق مختلفی مانند گازگرفتگی توسط سگ یا تماس با آن به انسان منتقل می شود، مستندات اداره بیماری های مشترک انسان و حیوان وزارت بهداشت نشان می دهد در ایران فقط در سال ،۱۴۰۱ حدود ۳۲۰ هزار و ۱۱ مورد حیوان گزیدگی ثبت شده که نزدیک به ۸۱ درصد این موارد مربوط به سگ ها بوده است.
با توجه به اینکه روند موارد سگ گزیدگی در سال های گذشته در حال افزایش است، طبیعتا امکان ابتلا به بیماری های مشترک بین دام و انسان نظیر هاری در این سالها نیز روند صعودی را دنبال کرده است، هاری یک بیماری حاد ویروسی است که به طور معمول پس از گزش از راه بزاق حیوان هار به حیوان دیگر یا انسان منتقل می شود. در سراسر جهان بیش از ۹۹ درصد موارد هاری در انسان از طریق سگ منتقل می شود، میزان کشندگی هاری به صورتی است که پس از ظهور علائم بالینی دیگر درمان‌پذیر نبوده و بیمار محکوم به مرگ است، در سال ۲۰۲۱ میلادی ۵۹ هزار نفر در جهان ( روزانه ۱۶۰ نفر) در اثر ابتلا به هاری جان خود را از دست داده اند.
واکسن ضد هاری به عنوان تنها راه نجات برای کنترل و جلوگیری از ابتلا به هاری بعد از گازگرفتگی در ۳ تا ۵ دوز تزریق می شود، آمار ارائه شده توسط مرکز مدیریت بیماری های واگیر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کشور نشان می دهد که در سال های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ یک میلیون و ۴۰۰ هزار دوز واکسن انسانی هاری با صرف ۹ میلیون یورو به کشور وارد شده است، با وجود این در این دو سال ۳۰ نفر جان خود را به دلیل ابتلا به این بیماری از دست داده اند، قابل توجه است که ایران از نظر تعداد مرگ و میر هاری ناشی از سگ گزیدگی بین سالهای ۲۰۰۲ تا ۲۰۲۰ با ۳۷ مورد مرگ در رتبه سوم جهان قرار دارد.
از دیگر آثار سگ های پرسه زن آزاد بر سلامت انسان می توان به جراحت، قطع عضو و مرگ ناشی از گازگرفتگی توسط آنها اشاره کرد. در پژوهش انجام گرفته در مرداد سال گذشته با عنوان مرگ بارترین حیوانات در مقیاس جهانی در سال ۲۰۲۲ سگ ها، پس از پشه ها و مارها با ۳۰ هزار مورد مرگ، سومین حیوان مرگ بار برای انسان ها به شمار رفته و بالاتر از کروکدیل ها، اسب آبی و شیرها قرار دارند، بر این اساس روزانه ۸۹ نفر در سطح جهان، جان خود را بر اثر حمله سگ ها از دست می دهند، مرور اخبار حوادث در رسانه های رسمی کشور، بر مرگ ۳۵ تا ۵۰ نفر به ویژه کودکان در هر سال در اثر حمله این سگ های پرسه زن آزاد دلالت دارد.
همچنین بنابر داده های مرکز مدیریت بیماری های واگیر وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی کشور در سال۱۳۹۷ به طور متوسط، روزانه ۱۳.۶ مورد سگ گزیدگی در تهران اتفاق می افتد، استعلام به عمل آمده از اداره کل پزشکی قانونی استان تهران درخصوص آمار تلفات انسانی ناشی از گازگرفتگی توسط سگ ها نشان می دهد که فقط در چهارماه اول سال ۱۴۰۱ در محدوده استان تهران ۴ نفر ( ۳ مرد و۱دختر۱ساله ) به واسطه حمله سگ ها کشته شده اند.
شیوه های مدیریت جمعیت سگ های پرسه زن آزاد در کشورهای مختلف متفاوت است اما رایج ترین آنها کشتار، اسکان در پناهگاه، کنترل زاد و ولد و بهره گیری از سازوکارهای مالی است که تا حدود زیادی هم موفق بوده اند اما در کشور ما چالش های موجود در راستای مدیریت جمعیت سگ های پرسه زن آزاد زیاد است از جمله عدم وجود قانون جامع مدیریت سگ ها، جایگاه کمرنگ سازمان دامپزشکی کشور در مدیریت سگ های پرسه زن آزاد، عدم آموزش و فرهنگ سازی کافی در زمینه سگ ها، ایجاد کانون سگ های پرسه زن آزاد به واسطه دسترسی آزاد به پسماندها و غذارسانی غیراصولی، عدم توجه به نقش و ظرفیت سمن ها در حوزه مدیریت سگ های پرسه زن آزاد، عدم وجود پایگاه داده مناسب درخصوص وضعیت جمعیت سگ های ولگرد و عدم توجه کافی به واکسیناسیون ضد هاری سگ ها در مسیر حل معضل سگ های پرسه زن آزاد در کشور اشاره کرد.
تاکنون در زمینه ساماندهی سگ های بدون صاحب جلسات متعددی در سطوح مختلف برگزار شد اما چون قانونی در این زمینه نبود از این رو همگرایی به وجود نیامددر این میان سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان متولی حیات وحش، با برگزاری جلسه کارگروه نحوه کنترل جمعیت سگ‌های بلاصاحب و گله‌دار در سازمان حفاظت محیط زیست در صدد ساماندهی این شرایط است، چندی پیش معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست به خبرنگار ایرنا گفته بود؛ مهمترین مساله این است که دستگاه متولی نسبت به وجود و خطرات سگ های ولگرد جدی تر وارد عمل شود و تصمیمات جدی تری در جلسات کارگروه های تخصصی برای کنترل جمعیت سگ های ولگرد گرفته شود چون اگر این مساله صرفاً تابع احساسات مدیریت شود در آینده مشکلات زیادی پیش می آید که دیگر نمی توان آنرا مدیریت کرد.
حسن اکبری با تاکید بر نبود قوانینی کاربردی دراین باره اظهار داشت: نکته بسیار مهم در مورد کنترل جمعیت سگ‌های ولگرد مدیریت پسماندها، ضایعات کشتارگاه‌ها و همچنین دفع مناسب لاشه ها در مرغداری‌ها و گاوداری‌ها است، تا زمانی که غذای کافی در دسترس سگ‌های ولگرد قرار گیرد جمعیت آنها بی‌رویه رشد خواهد کرد، بنابراین باید عزم جدی در کاهش میزان غذای در دسترس سگ‌های ولگرد از طریق مدیریت صحیح زباله‌ها و ضایعات قابل استفاده سگ‌ها مدنظر قرار گیرد تا بتوان از رشد جمعیت آنها پیشگیری کرد.
وزارت کشور و شهرداری ها مسوول مستقیم ساماندهی سگ های ولگرد
مدیر کل دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست به خبرنگار ایرنا گفت: نبود یک قانون مصوب که تکلیف دستگاه‌ها را در خصوص سگ‌های بلاصاحب و گله‌دار مشخص کند، مشکل‌ساز شده و نیازمند تصویب قانون در این زمینه هستیم.
غلامرضا ابدالی افزود: وزارت کشور و شهرداری ها دستگاه های متولی و مسوول سگ های بدون صاحب هستند بنابراین باید پیشنهاد اولیه این قانون از جانب آنها باشد تا با همکاری دستگاه های دیگر از جمله سازمان حفاظت محیط زیست، دامپزشکی، وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی و سایر دستگاه های دست اندرکار این قانون تهیه شود و بعد در کمیسیون های تخصصی بررسی و در نهایت در مجلس شورای اسلامی به تصویب برسد.
وی تاکید کرد: در این زمینه وزارت کشور محور است و مسوولیت مستقیم دارد و باید تمام دستگاه های دیگر هم در کنار وزارت کشور و شهرداری پای کار باشند تا هرچه زودتر این قاون تهیه و سگ های بدون صاحب تعیین تکلیف شوند.
مدیر کل دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست اظهار داشت: تاکنون در زمینه ساماندهی سگ های بدون صاحب جلسات متعددی در سطوح مختلف برگزار شد اما چون قانونی در این زمینه نبود از این رو همگرایی به وجود نیامد و مساله همینطور بی نتیجه مانده است، اما باید در جلسات بعدی ابعاد موضوع به طور کامل و با جزییات بررسی شود، سازمان حفاظت محیط زیست هم به عنوان یک دستگاه ناظر و حاکمیتی پیگیر این مساله است.
ابدالی با اشاره به افزایش جمعیت سگ های بدون صاحب گفت: در بعضی از کشورها قوانینی وضع شده که از غذا دادن دستی به سگ‌ها ممانعت می‌کند و برای این کار جریمه بالایی در نظر گرفته شده است. ما هم باید چنین قوانینی را داشته باشیم تا از آسیب سگ‌ها به جمعیت حیات وحش و جوامع انسانی جلوگیری شود.
۹۰۱۴