ایران و افغانستان به عنوان دو کشور همسایه که دارای بیشترین مرز مشترک و اشتراکات گوناگون‌اند، به رغم برخی اختلاف‌ها اما همواره روابط رو به تعمیق را تجربه می‌کنند. تردد هیات‌های مختلف و ده‌ها توافق صورت گرفته در زمینه‌های همکاری اعم از سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و زیست محیطی از رعایت حسن همجواری و گسترش مناسبات نشان دارد.
در حوزه تجاری و اقتصادی نیز این دو کشور فصل جدیدی از همکاری‌ها را آغاز کرده‌اند و قطار روابط اقتصادی تهران- کابل که همواره در حرکت بوده، طی دو سال اخیر شتاب گرفته‌است . با تردد هیات‌های اقتصادی و نشست‌های متعدد دوجانبه میان مسئولان حوزه تجارت و اقتصاد دو کشور دوست و همسایه، انتظار می‌رود سطح مبادلات یک میلیارد دلاری، رشدی ۱۰ برابری را تجربه کند.
البته این حسن همجواری و اعتماد، نتیجه سال‌ها مهمان‌نوازی ایران و کمک به مردم و دولتمردان افغانستان در برهه‌های مختلف بوده‌است. حضور دست‌کم پنج میلیون اتباع افغان در ایران و نیز کمک تهران به زلزله‌زدگان هرات را می‌توان در این راستا تحلیل کرد.
آغوش باز ایران برای پناهجویان و جنگ‌زدگان افغان
دو دهه اشغال افغانستان از سوی آمریکا و ناتو، فرصتی برای شناخت دوست از دشمن بود. ایران در دوره سیاه اشغال همواره در کنار مردم این کشور دوست و همسایه ایستاد و میزبان حدود پنج میلیون نفر از اتباع افغانستان شد. تهران حتی در دولت سرپرستی طالبان هم میزبان نشست‌هایی بود که با هدف برون رفت افغانستان از بحران برگزار شده بود. پاکستان نیز با پذیرش حدود سه میلیون تبعه افغانستانی در جایگاه دوم قرار دارد.
ایران در حالی به رغم تنگناهای اقتصادی ناشی از تحریم‌های غرب میزبان پنج میلیون نفر از اتباع افغانستان است که غرب به عنوان بانی اصلی شرایط موجود در این کشور از زیر بار مسئولیت خالی کرده و بر پایه گزارش اخیر «گاردین»، اتحادیه اروپا نسبت به پناهجویان افغان بی‌اعتناست.
چندی پیش روزنامه «گاردین» از مسئولیت‌گریزی کشورهای اروپایی پرده برداشت و در گزارشی با اشاره به شکست کشورهای عضو اتحادیه اروپا در پذیرفتن پناهجویان افغان به ویژه پس از سلطه طالبان، آن را به غفلت بی‌سابقه نسبت به شهروندان این کشور متهم کرد زیرا به نوشته این روزنامه، تنها ۲۷۱ پناهنده افغان در سال ۲۰۲۲ در اتحادیه اروپا اسکان داده شدند که این میزان ۰.۱ درصد رقم ۲۷۰ هزار نفری است که نیازمند رسیدگی هستند.
براساس این گزارش، کمیته بین‌المللی نجات، رهبران اتحادیه اروپا را به بی‌توجهی بی سابقه نسبت به پناهجویان افغان متهم کرده است. این کمیته در گزارشی بسیار انتقادآمیز و تند آورده است که کشورهای عضو اتحادیه اروپا به گونه ای مداوم در اجرای وعده‌های قانونی اسکان پناهجویان شکست خورده و به بسیاری از افغان‌ها که به مرزهای اتحادیه اروپا رسیده‌اند، آسیب دوچندان وارد کرده اند.
بنابراعلام این سازمان، حتی یک پناهجو هم در طرح ادعایی آلمان در سال ۲۰۲۱ برای اسکان مجدد یک هزار افغان در ماه، وارد این کشور نشده و ایتالیا هم تنها نیمی از پناهجویانی را که وعده داده بود، پذیرفته است. بین سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۲، نزدیک به ۴۱ هزار و ۵۰۰ افغان در معرض خطر در اتحادیه اروپا پذیرفته شدند که بسیاری از آنها از طریق خروج اضطراری در آگوست ۲۰۲۱ و پس از آغاز سلطه طلبان فرار کرده بودند.
برخی کشورهای دیگر از زمان سقوط کابل و تصرف آن بدست طالبان، هیچ شهروند افغانستان را نپذیرفته اند. بسیاری از آنها در شرایط بسیار بد و زندان مانند اردوگاه‌های جزایر یونان گیر افتاده اند تا از ورود آنها به جوامع محلی جلوگیری کرده و سلامت روانشان را نابود می‌کنند.
براساس اعلام این سازمان خیریه، ۹۰ درصد افغان های حاضر در اردوگاه های لیسبون و آتن علائم اضطراب و ۸۶ درصد هم علائم افسردگی را دارند. این نمایی از وضعیت پناهجویان افغانی است که دلخوش به کمک و وعده‌های غرب، اینک در شرایطی دشوار و ناامیدکننده به سر می‌برند.
زمین لرزه مرگبار افغانستان و تکرار آزمون حسن همجواری
روابط حسنه ایران با افغانستان و همدردی با مردم این کشور بار دیگر میانه مهرماه همزمان با وقوع زلزله خود را نشان داد. روز شنبه (۱۵ مهر ماه) زمین لرزه‌ای به بزرگی ۶.۳ در مقیاس امواج درونی زمین (ریشتر) در ۴۰ کیلومتری غرب شهر هرات افغانستان به وقوع پیوست و در روزهای بعد نیز بارها تکرار شد. این مرگبارترین زمین لرزه‌ای بود که از سال ۱۹۹۸ در افغانستان رخ می‌داد و جان چند هزار نفر را گرفت.
در این میان، ایران به کمک همسایه شرقی خود شتافت و تا کنون پنج محموله برای زلزله زدگان ارسال شده‌است که پنجمین محموله هفته اول آبان ماه از مرز «دوغارون» در شرق خراسان رضوی ارسال شد.
گفته می‌شود که این اقلام اهدایی در قالب سه دستگاه تریلی شامل انواع مواد غذایی، روغن، برنج، کنسرو، پتو، مواد شوینده، بهداشتی و فرش به وزن ۷۰ تن و به ارزش افزون بر ۵۰ میلیارد ریال است. پیش از آن، در چهار مرحله قبلی افزون بر ۷۳۰ تن انواع کالاهای اهدایی با ۲۸ دستگاه تریلی از کشورمان برای مردم زلزله زده افغانستان ارسال شده است.
در مقابل بارها شاهد سپاسگزاری و قدردانی مقامات این کشور بوده‌ایم و چندی پیش وزارت امور خارجه حکومت سرپرست افغانستان در نامه ای رسمی به سفارت ایران در کابل از کمک‌های سخاوتمندانه و به موقع ایران به مناطق زلزله زده هرات تشکر کرد و آن را نشانه باورمندی جمهوری اسلامی ایران به ارزش‌های اسلامی و انسانی دانست.
موارد یادشده را که در قالب اصل «حُسن نیت» می‌گنجد، می‌توان به عنوان نشانه‌ای از توسعه و گسترش مناسبات میان ایران و افغانستان دانست که روز به روز بر عمق و گستره آن افزوده می‌شود و با افزایش همکاری‌ها پازل دوستی دو کشور در حال تکمیل است.