به گزارش ایرنا، واژه «کولبر» واژه کُردی از ۲ بخش «کول» و «بر» تشکیل شده و بخش نخست «کول» یا «کوله» به معنی بار یا چیزی است که بر روی پشت حمل می شود و بخش دوم نیز در کُردی بردن معنی می دهد و با هم واژه جدیدی درست می کنند که معنی آن پیرامون همان ۲ بخش است اما این واژه وقتی به معنی نوعی کار بیان می شود، در ناخودآگاه کلمه‌ای درد آور است.
نکته مهم دیگر در مورد این واژه این است که این نوع شغل تنها در مرزهای غربی کشور معول شده و از گذشته ساکنان ۲ طرف مرز برای تامین اقلام مورد نیاز خود و ملزومات زندگی روزانه را به صورت کوله تبادل می‌کردند این روند در دهه‌های اخیر با ورود کالاهای مختلف و تغییرات سبک زندگی ساکنان ۲ طرف دچار تغییراتی شد.
مرزنشینان علاوه بر کالاهای اساسی برخی اقلام دیگر را نیز مبادله می‌کردند و کم کم این رویه به عنوان یک شغل برای نان آوران مرزنشین شناخته شد که امروز به عنوان کولبر یا پیله ور شناخته می‌شوند.
نیم نگاهی به آیین نامه ساماندهی مبادله در بازاچه های غیر رسمی و موقت مرزی
اجرای این آیین‌نامه طبق مصوبه هیات وزیر در تاریخ یکم مرداد ۱۳۹۶ با هدف افزایش درآمد مرزنشینان، جلوگیری از مهاجرت در روستاهای مرزی و ساماندهی پیله وران در بازارچه ها و معابر موقت مرزی استان‌های مرزی کردستان، آذربایجان غربی، کرمانشاه و سیستان و بلوچستان مصوب آغاز شده است.
این طرح شامل تمام مردم ساکن در شعاع ۲۰ کیلومتری مرزها می‌شود و طی آخرین پایش صورت گرفته از سوی دستگاه‌های اجرایی حدود ۸۷ هزار و ۱۷۶ نفر در قالب ۲۳ هزار و ۳۹۲ خانواده در ۴۱۶ روستای این محدوده استان کردستان زندگی می‌کنند که می‌توانند از خدمات این طرح بهره‌مند شوند.
طبق این آیین نامه ۱۱ ماده ای، وزارت کشور موظف به هدایت و انتقال مبادلات غیر رسمی مرزی در استان های آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه و سیستان و بلوچستان به گمرکات رسمی یا بازارچه های مرزی شده است. دولت برای ساماندهی این امر با ایجاد معبرهای کولبری، نظارت بیشتری بر رویه مبادلات کالاها مرزی داشته و رفت و آمدهای ساکنان ۲ طرف مرز را بیشتر کنترل می‌کرد.
هفتم مرداد ماه ۹۶ آیین نامه ساماندهی مبادله در بازارچه‌های غیررسمی موقت مرزی به پیشنهاد مشترک وزارت کشور، وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت امور اقتصادی و دارایی و ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز در هیات وزیران مصوب شد.
براساس مصوبه هیات وزیران، وزارت کشور عهده دار ساماندهی معابر موقت و بازارچه های غیر رسمی است و گمرک جمهوری اسلامی ایران نیز پس از آن باید نمایندگی گمرک را در این محل ها مستقر کند تا «پیله‌وران» اقدام به واردات کالاهای مجاز کنند.
حال پس از ۶ سال از این مصوبه و در آستانه سفر رییس جمهور و هیات دولت به استان کردستان ۲ بازارچه مرزی «هه‌نگه‌ژال» و «گله‌سوور» در شهرستان بانه بازگشایی شده است تا از یک طرف با پدیده قاچاق در این منطقه مقابله شود و از طرفی دیگر مرزنشینان هم درآمدی پایدار داشته باشند.
بازارچه مرزی «هه‌نگه‌ژال» بانه
برای تهیه گزارشی از بازارچه مرزی «هه‌نگه‌ژال» بانه، خود را به این شهر رساندم و برای انجام برخی هماهنگی های لازم برای رسیدن به این منطقه مرزی به فرمانداری این شهر رفتم در ابتدای هر چند از مرکز استان نیز هماهنگی اولیه صورت گرفته بود، اما کم لطفی هایی طبق معمول برای ما خبرنگاران طبیعی است و با وجود اینکه می دانستم رفتن به مرز با خودرو سواری کمی مشکل است، به ناچار به سمت مرز حرکت کردم.
بازارچه مرزی «هه‌نگه‌ژال» ۲۲ شهریور ۱۴۰۲ پس از ۶ سال تعطیلی در نقطه صفر مرزی و در نزدیکی روستای هه‌نگه‌ژال بخش ننور شهرستان بانه بازگشایی شد.
بخشی از مسیر آسفالت و طی کردن آن آسان بود، اما با راهنمایی چند نفر از رهگذران وارد مسیری خاکی شدم و پس از ایست بازرسی و مسیر بسیار سخت و سنگلاخی شده بود و جاده به اندازه‌ای باریک بود که در برخی مواقع برای تردد ۲ خودرو یکی از آنها باید توقف می‌کرد.
مسیر بدون تابلو بود و وقتی خواستم از اپلیکشن مسیریاب کمک بگیرم، متوجه شدم اینترنت هم ندارم، جاده از یک منطقه جنگلی عبور می کرد و چند باری هم در تقاطع‌ها مسیر را اشتباهی می رفتم و پس طی حدود ۴۰ دقیقه مرز رسیدم و خواستم با استفاده از تلفن همراه هماهنگی لازم را انجام دهم، اما متاسفانه آنتن دهی بسیار ضعیف بود و به دلیل مشکل رومینگ مرزی پس از یکی ۲ تماس ناموفق تمام اعتبار تلفن همراهم نیز به پایان رسید.
بازارچه مرزی «هه‌نگه‌ژال» در داخل یک دره واقع شده است و کامیون های عراقی کالاها تا کنار مرز می آورند و کولبران هم در قسمت دیگری از مرز در صف انتظار بودند تا یکی یکی و به نوبت وارد پاسگاه مرزبانی شود و هر کدام یک کوله را تحویل و به داخل کشور حمل کنند.
مسیر کمی سربالایی و سرازیری در حدود ۵۰۰ متر بود، پس از آن خودروهای باری منتظر رسیدن بار خود بودند.
در زمانی که ما در مرز بودیم سه نوع بار شامل یخچال، ماشین لباس شویی و تلویزیون های ۶۵ اینج وارد می شد هر نفر یک یخچال ۱۳۰ تا ۱۶۰، یا یک دستگاه لباس شویی و یا ۲ تلویزیون LED می‌توانست با خود بیاورد.
راستش برای نخستین بار بود از این فاصله نزدیک کولبران را می دیدم، بار یخچال شامل سنگین ترین نوع کوله بود که در این بازارچه حمل می شود، از دور کاک رسول را که یک دستگاه یخچال را حمل می کرد زیر نظر گرفتم و عرق از پیشانیش جاری شده بود.
هر چند برای گرفتن عکس از وی اجازه گرفته بودم اما انگار انگشتانم اجازه عکس گرفتن نمی داد، قدم ها را یکی یکی اما کوتاه بر می داشت تا شیب زمین را نیز کنترل کند سرانجام با مرور هدفم از این سفر و بیان این روایت برای کسانی که اینجا نبودند، دوباره دوربین عکاسی را روشن کردم.
کوله را سرانجام در مقصد بر زمین گذاشت و پس از چند نفس عمیق انرژی دوباره گرفت و طنابی که کوله را بر روی دوشش بسته بود باز کرد.
راستش شرم داشتم از وی در مورد سختی کار کولبری سوال بپرسم اما دوربین را که روشن کردم خودش بحث را باز کرد و گفت: چند سالی است که کولبری می کند در گذشته کار ما علاوه بر این سختی هایی که مشاهده کردید، با خطرات تیراندازی و انفجار مین در معبرها نیز همراه بود، اما اکنون جانمان در امان است.
وی افزود: اگر کارت پیله وری داشته باشید هر بار ۲ میلیون تومان ارزش دارد و در یک یا ۲ هفته می توانید یک بار جابجا کنید اما اگر کارت نداشته باشید باید کارت افراد دیگری را اجاره کنید و بخشی از پول کولبری را به آنها دهید و برای هر بار ۵۰۰ هزار تومان دریافت می کنید.
وی گرفت: برخی افراد فقط یک بار خود را حمل می کنند اما برخی دیگر ۲ یا سه کارت پیله وری افراد مسن را نیز با خود دارند و به جای آنان نیز کولبری می کنند.
کاک ابراهیم نیز یکی از افراد بود که در بازارچه کار می کرد وی کولبری را کاری طاقت فرسا عنوان کرد و از مسوولان خواست راهکاری جدید برای این کار پیدا کنند.
هر بار که از راه می رسید بر خودروهای باری که آنها نیز در نوبت بودند بارگیری می شد بارها تکمیل از همان جاده خاکی به سمت شهر حرکت می کردند و برخی خودروهای باری هم کولبران را حمل می کرد و هشت تا ۱۲ نفر که کارشان در مرز تمام شده بود، در پشت خودرو باری سوار می شدند و به سمت روستای خود بر می گشتند.
دست فروشانی در بازارچه هم بودند که نوشیدنی های سرد و خنک می فروختند و چند غذاخوری سیار نیز در بخشی از بازارچه مستقر شده بودند.
بهره‌مندی ۲۰ هزار خانوار مرزنشین بانه‌ای از مزایای بازارچه هه‌نگه‌ژال
فرماندار بانه در تشریح بازگشایی این معبر به خبرنگار ایرنا گفت: با بازگشایی دوباره بازارچه موقت مرزی «هه‌نگه‌ژال» این شهرستان، ۲۰ هزار خانوار مرزنشین از مزایای این بازارچه بهره‌مند شدند.
کمال خدری اظهار کرد: با توجه به مطالبه و درخواست مردم و پیگیری‌های استاندار کردستان بعد از گذشت ۶ سال دوباره فعالیت در این بازارچه مرزی آغاز شد و هم کنون کارت‌های پیله‌وری برای اهالی روستاهای این منطقه در شعاع ۲۰ کیلومتری مرز صادر شده است.
با توجه به مطالبه و درخواست مردم بعد از گذشت ۶ سال دوباره فعالیت بازارچه مرزی «هه‌نگه‌ژال» آغاز شد و هم کنون کارت‌های پیله‌وری برای اهالی روستاهای این منطقه در شعاع ۲۰ کیلومتری مرز صادر شده استوی اضافه کرد: با بازگشایی این بازارچه بی شک شاهد رونق فعالیت در مرز و رونق بازار بانه خواهیم بود که این مساله در افزایش تعداد گردشگر و مسافران این شهرستان هم تاثیرگذار خواهد بود.
فرماندار بانه با بیان اینکه حمایت از مرزنشینان و بهبود معیشت آنها از برنامه های مهم دولت سیزدهم است، اضافه کرد: براساس شیوه نامه ابلاغی سال ۱۳۹۶، شرایط واردات برای بیش از ۱۰۰ قلم کالا از این بازارچه مرزی فراهم شده است.
وی در خصوص تکمیل زیرساخت های بازارچه موقت مرزی هه‌نگه‌ژال این شهرستان نیز افزود: هم اکنون تکمیل زیرساخت های این بازارچه مرزی در دست اقدام است و سعی می کنیم مساله کولبری به طور کامل حذف شود و انتقال کالاها در این مرز با استفاده از چهارچرخ و در آینده نزدیک با یک خط ریلی به داخل مرز منتقل شود.
وی از فعالان اقتصادی و دارندگان کارت های پیله‌وری در این شهرستان خواست تا تکمیل زیرساخت ها لازم و تهمیدات کافی برای ساماندهی بازارچه موقت مرزی هه‌نگه‌ژال هنگام فعالیت در این بازارچه نظم و هماهنگی لازم را با نیروهای مرزبانی داشته باشند.
کلام آخر؛
بدون شک بازگشایی بازارچه‌های مرزی می تواند به عنوان مُسکنی و برنامه‌ای کوتاه مدت، در مناطق مرزی کردستان اشتغال ایجاد کند اما این اشتغال با توجه به اینکه موقت است، باید به سمت پایداری سوق داده شود و از نیروی کار توانمند در این مناطق هدفمندتر استفاده شود.
کارشناسان می توانند برنامه‌های مدون و موفقی را برای پایدار کردن فعالیت بازارچه‌های مرزی کردستان مدون کنند تا هم از رنج کولبران بکاهند و مسیر را برای توسعه اقتصادی این منطقه فراهم سازند.
شناخت پتانسیل های هر منطقه، یافتن راهکاری عملی برای ایجاد اشتغال پایدار و آسان‌تر از کولبری، می تواند زمینه ساز توسعه پایدار در این منطقه و علاوه بر راهکاری هم برای مقابله با پدیده شوم قاچاق باشد.
اما آنچه اکنون برای مرزنشینان این منطقه اهمیت دارد این است که اکنون با بازگشایی بازارچه مرزی «هه‌نگه‌ژال»، درست است که کولبران باز هم باید کالاها را بر روی دوش خود حمل کنند اما دیگر هراسی از انفجار مین در هنگام طی کردن مسیر و تیراندازی مرزبانان ندارند.
شهرستان مرزی بانه در ۲۴۰ کیلومتری شمال غرب سنندج مرکز استان کردستان واقع شده است.