مهدی جمشیدی پژوهشگر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی درباره انقلاب ۱۳ آبان و نقش دانشجویان در آن گفت: مساله ای که قالب است بر سیزده آبان این است که تاریخ ما در چند قرن اخیر یک تاریخ تجددزده است یعنی غرب تلاش کرده در ساحت های مختلف زندگی ما چه فردی و چه ساختاری دست تصرف دراز کند و عالم و آدم ایرانی را که هویت دینی داشته و در قوم خود معانی برای زندگی، حاکمیت و جامعه قائل بوده است، تغییر دهد.
وی در گفت‌وگو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا افزود: در دو قرن اخیر به صورت خاص درگیری و جدال ساختاری داشتیم که در عمق سبک زندگی نفوذ و وثوق داشته و عمده جریان های فکری و سیاسی ما چنین مساله ای را داشتند و با چنین مساله ای دست به گریبان بودند. تمام جنبش های جریان هایی که در طول این دوره تاریخی اخیر رخ داده است به صورت های متناوب نسبتی به این مساله داشته‌اند به طوری که همواره در یک کشمکش و جنگ اغلب پنهان و گاهی آشکار با تمدن غربی به سر برده ایم.
جمشیدی ادامه داد: چه مشروطه چه نهضت ملی شدن نفت و انقلاب اسلامی بدون شک تمام این جریانات یک ضلع و زاویه ضدتجددی داشته است و اگر بخواهیم انقلاب اسلامی را به عنوان طوفانی ترین جنبش و خیزش اجتماعی دو سده اخیر بدانیم آن را باید به عنوان نقطه عطف تحول اجتماعی به شمار آورد و باید گفت این انقلاب در برابر عالم غربی سربرآورده و غرب را دیگری خود تعریف کرده و کوشیده است از این منظر در برابر آن قرار بگیرند.
پژوهشگر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: جنبش دانشجویی به عنوان یک نیروی اجتماعی قوی و در صحنه از دهه ۴۰ به صورت خاص درگیر مساله ضدیت با استکبار و تعارض با او بوده است. البته جریان غالب آن دینی بوده است و در حاشیه نیروهای مارکسیستی هم حضور داشتند و آنها هم یک روایت دیگری از ضدیت با عالم تجدد داشته اند. هرچند که آنها خود برآمده از عالم تجدد هستند.
وی با بیان اینکه حکومت پهلوی یک دولت برآمده از تاریخ ما نبوده است، افزود: پهلوی اولین حکومت پادشاهی بوده که علاوه بر خوی استبدادی یک اشکال مضاعف هم داشته که دست نشانده و برآمده از غرب بوده است یعنی مداخله غرب و دیگری تمدن ما، او را برقدرت نشانده بود در حالی که در دوره های قبلی کشاکش بین نیروهای درونی و طوایف و جریان های سیاسی مختلف باعث می شد که پادشاهی برود و پادشاهی بیاید سلسله ای مستقر و سلسله ای منقرض شود.
رسوب و نفوذ ضدیت با غرب در جنبش‌های دانشجویی
جمشیدی ادامه داد: جریان دانشجویی اگر انقلاب اسلامی را مطالبه می کرده است یکی از مطالبات جدی او ضدیت با تسلط عالم غربی بود که مظهر کامل و روایت تمام عیار از او دولت آمریکا تلقی می شد. آن زمان هم جنبش دانشجویی چنین قصد و غایتی داشته است که نشان می دهد حتی در دوره پیشاانقلابی هم جریان دانشجویی رگه های جدی ضدتجددی و غرب ستیزانه داشته است و این گونه نیست که این ضدیت با عالم غربی امری باشد که صرفا برآمده از انقلاب اسلامی و یک امر انحصاری، بی ریشه، بی پیشینه، تحمیلی و از بالا باشد بلکه از درون جریان عمومی جامعه ایران برآمده و در خود جنبش دانشجویی هم رسوب و نفوذ جدی داشته است.
پژوهشگر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اظهار داشت: در دوره پساانقلاب یک روایت دینی و جامع تر و مبتنی بر رویکرد تمدنی از او ارایه شده است و او هم توسط امام خمینی (ره) بوده که باید آن را یک نقطه عطف از این خیزش عظیم قلمداد کرد.
وی گفت: انقلاب اسلامی یک ضلع ضدتجددی جدی دارد که براساس آن ضلع، خود را در امتداد حکومت های قبلی قلمداد نمی کند بلکه در نقطه مقابل او تصور کرده و به هیچ وجه هم سرسازگاری با او ندارد.
۱۳ آبان؛ انقلاب دوم
جمشیدی افزود: جنبش دانشجویی هم به عنوان یکی از نیروهای پیشران حرکت انقلابی جزء اولین طبقات اجتماعی بود که این مساله را دریافت و قد برافراشت و تسخیر لانه جاسوسی جزء حرکت های اولیه بعد از پیروزی انقلاب بود و این حرکت آنقدر عظمت و درخشش و جنبه بنیادین داشت که امام (ره) با صراحت نه فقط از این حرکت دفاع کرد بلکه او را انقلاب دوم خواند. یعنی وزن و منزلتی در حد خود انقلاب اسلامی دارد.
پژوهشگر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: این روایت امام (ره) به این علت است که امام در واقع بسیاری از مسایل داخلی و گره های قومی ما را برخاسته از تصرف نیروهای تجددی می داند یعنی آنهایی که می خواستند عالم و آدم ایرانی را تغییر دهند و با فضای غربی ما را ذیل خود تعریف کرده و ما را به یک دنباله و تمدن غربی تبدیل کنند در ساختارهای مختلف ما اختلال کارکردی ایجاد کرده و دست تصرف دراز کردند.
وی گفت: امام (ره) عمدتا برای دست بیگانه و توطئه خارجی و نگاه های القایی و بیرونی نقش عمده قایل بود و بنابراین بی دلیل نبود که آمریکا را شیطان بزرگ خواند و اگر نبود، تاریخ ایران ما یک روند دیگری می یافت؛ یعنی آنقدر مدخلیت داشته است و خرابکاری، ناسازگاری و ناآرامی در درون جامعه ما ایجاد کرده است که امام (ره) از آن به عنوان انقلاب دوم یاد می کند.
جمشیدی افزود: در انقلاب اول استبداد سلب شد و در انقلاب دوم با تمرکز و غلظت بیشتری استعمار نفی شد و جوهره سیزده آبان هم همین است یعنی ضدیت استکبار و نگاه مقاومتی به تمدن غربی و این که می توان مقابل او ایستاد تا مقدرات جامعه ما را او تعیین نکند و اجازه بدهد که ما مستقل بمانیم و تاریخ مستقل خودمان را داشته باشیم و ذیل تاریخ غربی تعریف نشویم.
پژوهشگر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: تمام اتفاقاتی که در طول چهار دهه گذشته افتاده، جدال ها و کشمکش ها از جنگ و کودتا و اغتشاشات اجتماعی و فتنه هایی که رخ داده همه و همه اگر کامل نه دستکم جنبه حداکثری و عمده آنها به نبرد و کشاکش تمدنی برمی گردد. در واقع جریان استکباری می خواهد وضع را به حالت سابق برگرداند و نسبتی که در دوران پیشاانقلاب بوده آن نسبت را دوباره بازتولید و برقرار کند.
وی اظهار داشت: البته جنبش دانشجویی در طول ده های گذشته ایستاده است اما از اواسط دهه هفتاد بخشی از شاخه های جنبش دانشجویی دچار تغییر استحاله شد یعنی جریان های لیبرالیسم و قومیت گرایی شکل گرفتند. اینها عده ای اقلیت بودند که تلاش کردند وزن و حجمی در جنبش دانشجویی بدست آورند اما نتوانستند با بافت فرهنگی و هویتی ما ارتباط برقرار کنند در اقلیت ماندند و بدتر از آن هم این که پایداری و دوام هم نداشتند یعنی در درون جریان دانشجویی نتوانستند به عنوان یک رگه قوی و حجیم ماندگار شوند. امواج و هیجاناتی بودند که آمدند و رفتند. به همان دلیلی که آمدند به همان دلیل رفتند یعنی بیشتر پای در علت داشتند و عمر آنها کوتاه و بی ریشه بود. جریان اصلی همان جریانی است که غایت ضداستکباری را دنبال می کرد و مداخله اجنبی وبیگانه را برنمی تابید که این فکر و حرف مانده ولی جریانات دیگر آمدند و رفتند.
استقلال سیاسی؛ بیت الغزل فتوحات انقلاب
جمشیدی با بیان اینکه عمده مردم به این معتقدند که ما باید مستقل بمانیم، گفت: یعنی وضع به دوران پیشاانقلاب برنگردد و این گونه نشود که جامعه ایران دستخوش تحولاتی شود که از بیرون بر ما تحمیل می شود. حیثیت و اعتبار مستقل ما باید از دست تصرف خارجی و تعدی بیگانه محفوظ بماند و این را جریانات فکری و سیاسی، بیت الغزل فتوحات انقلاب قلمداد می کنند که انقلاب استقلال سیاسی را به ما عطا کرده است و همه متفق اند که قبلا مقدرات کشور و احوال و اوضاع عمومی جامعه و حاکمیت در دست بیگانه بوده و مدخلیت مستقلی در سیر حوادث نداشتیم.
وظیفه دانشجویان امروز در ادامه راه استکبارستیزی
پژوهشگر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در پاسخ به این سوال که امروز وظیفه و رسالت دانشجویان در ادامه راه استکبارستیزی چیست، افزود: اینکه ما یک نقطه عطف را تجربه نکرده ایم یعنی نسبتی که ما به عالم تجدد داشتیم، یک امر تاریخی نیست و این گونه نیست که امروز شرایط تغییر کرده و به طور مثال عالم تجدد متفاوت شده و غرب و به ویژه آمریکا از آن ذات استکباری خود دست برداشته است؛ بنابراین امروز نباید از ۱۳ آبان به عنوان یک واقعه تاریخی یاد کنیم که دیگر کارکرد ندارد و صرفا یک عبرت تاریخی و خاطره است و ذکر خیری از او شود و بگذریم و بگوییم مسایل متفاوت شده است که البته من چنین روایتی ندارم و معتقدم که هیچ نقطه عطفی در میان نیست و تاریخ انقلاب همچنان بر روی اصل استقلال پافشاری می کند.
وی ادامه داد: تجدد غربی همچنان طلبکارانه نگاه می کند و خواهان ارتجاع و بازگشت به گذشته و خواهان استیلا است و با حرف، ادبیات نو و تازه تر آمده است اما ماهیت همان است و به تعبیر رهبر انقلاب با دستکش مخملی روی دست چدنی است و هیچ ذات و ماهیت آن تغییر نکرده است.
جمشیدی گفت: بخش عمده جنبش دانشجویی فعال و در تکاپو و دغدغه مند است و از زندگی شخصی پا فراتر نهاده است و آرمانگرا است و خودخواه و ماده اندیش نیست و همچنان دغدغه ضدیت با استکبار را دارد و مجال ندادن به این که بر ما تسلط پیدا کند، در عمق دل و جان او نشسته است یعنی نه با تاریخ پیشاانقلاب از این جهت فرق داریم و نه با تاریخ دهه ۶۰ و حتی ۷۰ تفاوتی وجود دارد. یک خط مستمر تاریخی و تمدنی است که از پیش از انقلاب شروع شده است البته انقلاب قله نشین این خط بود و همچنان هم موضوعیت و ضرورت دارد.
پژوهشگر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: علم و معرفت و فرهنگ، سبک زندگی و مناسبات سیاسی و حتی اقتصاد مقاومتی همه در ذیل مفهوم ضدیت با استکبار و خروج از دنباله‌رو بودن نسبت به تمدن غربی تعریف می شود. آنها را نباید در یک بافت مستقل تصور کرد چرا که تاریخ دو سده ما گره خورده با استیلای استعمار و استکبار بود بنابراین هر مساله ای و شانی از شون ما در نسبت با او معنا پیدا کرده است.
وی ادامه داد: عمده کار جنبش دانشجویی این است که تمام کنش ها و غایات و مقاصد خود را ذیل مفهوم مقاومت تعریف کند چنان که رهبر انقلاب فرمودند «دولت جمهوری اسلامی دولت مقاومت است» چرا که ما از حیث تمدنی زیر فشار تحمیلات و القائات و جنگ شناختی و تحریم اقتصادی و تهاجم فکری یک تمدن قرار داریم.
جمشیدی تاکید کرد: جنبش دانشجویی به عنوان یک نیروی پیشرو و پیشران می تواند پرچم مقاومت را دست بگیرد و جامعه را از این نظر تقویت کند.
پژوهشگر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: دشمنان همچنان که از تحریم های فلج کننده سخن گفتند جنگ شناختی آنها هم چنین غایتی دارد یعنی دنبال شکستن جامعه ایران و گسست بین جامعه و حاکمیت هستند.
وی تاکید کرد: عمده مردم به طور حتم چشمی به نیروهای نخبه و پیشرو دارند و اگر جنبش دانشجویی را یک جریان جوان، فعال و اثرگذار قلمداد کنیم که باید هم قلمداد کنیم، می تواند پرچم مقاومت را بدست بگیرد و فریاد مقاومت سر دهد و جامعه را از این نظر نه فقط مقتدر و مطمئن کند که در این مسیر بسیج کند. یعنی یک بسیج اجتماعی راه بیندازد و تاب آوری اجتماعی را بالا ببرد.
به گزارش ایرنا، روز ۱۳ آبان که در تقویم به عنوان روز مبارزه با استکبار نام‌گذاری شده یادآور سه واقعه مهم در تاریخ معاصر کشورمان است که در سه دوره مختلف رخ داده و به همین دلیل این روز را در تاریخ کشور به عنوان روزی به یادماندنی به ثبت رسانده است.
تبعید امام خمینی (ره) به ترکیه در ۱۳ آبان ۱۳۴۳، ۱۳ آبان ۱۳۵۷ کشته شدن دو دانش‌آموز معترض در دانشگاه تهران که روز دانش‌آموز نام گرفت و تسخیر لانه جاسوسی (سفارت آمریکا در ایران) در ۱۳ آبان ۱۳۵۸ عنوان این سه واقعه تاریخی است که نمی‌توان هیچ یک را از نظر اهمیت نسبت به دیگری اولی تر دانست چرا که هر کدام در دوره وقوع تاثیر گذاری خاص خود را داشته و شرایط را به نحوی تغییر داده‌اند.
روز دانش‌آموز ۱۳ آبان ۱۳۵۷ در حالی که انقلاب اسلامی مردم ایران به رهبری امام خمینی (ره) به روزهای سرنوشت سازی نزدیک می‌شد همه اقشار مردم ایران از زن و مرد و پیر و جوان، سعی در ایفا کردن نقش تاریخی خود و عمل به تکلیف الهی داشتند. در این میان دانش‌آموزان و نوجوانان شور و حال دیگری داشتند.
صبح روز ۱۳ آبان ۱۳۵۷، دانش‌آموزان در حالی که مدارس را تعطیل کرده بودند، به سمت دانشگاه تهران حرکت کردند تا صدای اعتراض خود را به گوش همگان برسانند. این جوانان پرشور و خداجو، گروه گروه، داخل دانشگاه شدند و به همراه دانشجویان و گروه‌های دیگری از مردم در زمین چمن دانشگاه اجتماع کردند. ساعت ۱۱ صبح، مأموران، ابتدا چند گلوله گاز اشک‌آور در میان این جمعیت خروشان پرتاب کردند؛ اما، اجتماع کنندگان در حالی که به سختی نفس می‌کشیدند، صدای خود را رساتر کرده و با فریاد الله‌اکبر، لرزه بر اندام مأموران مسلح شاه افکندند. در این هنگام تیراندازی آغاز شد و جوانان و نوجوانان بی‌گناه، یکی پس از دیگری، در خون خود غلتیدند. در این روز، ۵۶ نفر شهید و صدها نفر مجروح شدند.
حضرت امام (ره) در پیامی به همین مناسبت فرمودند: «... عزیزان من صبور باشید، که پیروزی نهایی نزدیک است و خدا با صابران است ... ایران امروز جایگاه آزادگان است... من از این راه دور، چشم امید به شما دوخته‌ام ... صدای آزادی‌خواهی و استقلال‌طلبی شما را به گوش جهانیان می‌رسانم.» به خاطر گرامیداشت یاد و خاطره شهیدان دانش‌آموز، این روز در تاریخ انقلاب اسلامی به نام روز دانش‌آموز نام‌گذاری شده است.