به گزارش خبرنگار موسیقی ایرنا، کتاب‌های «مقدمه»، «ردیف ویلن استاد ابوالحسن صبا»، «اخبار و اسناد ابوالحسن صبا»، «شرح مختصر احوال و آثار آوازی حسینعلی نکیسا»، «مکتب سه‌تار»، «در عالم موسیقی و صنعت»، «آن»، «بند به بند» (جلد دوم) و «بیست دونوازی برای سازهای زهی ایرانی» به همت موسسه فرهنگی هنری ماهور منتشر شده است.
«مقدمه»
کتاب «مقدمه» رویکردی بر اجرای آثار موسیقی قرن بیست و بیست و یکم اثر علیرضا مشایخی آهنگساز، موسیقیدان و پایه‌گذار موسیقی مدرن در ایران است.
درباره این اثر، به قلم مشایخی می‌خوانیم: «هنگامی که خارج از ایران زندگی می‌کردم، هر چند وقت یک بار به دعوت شادروان غلامحسین قریب برای برگزاری سمینارهایی درباره «موسیقی نو» به ایران می‌آمدم. در آن سفرها دریافتم هنرجویان موسیقی و متاسفانه اکثر استادان در ایران از آنچه در متجاوز از صد سال گذشته در دنیای موسیقی رخ داده، کمابیش بی‌خبرند.
چنین بود که تصمیم گرفتم اتودهایی برای تمام سازهای ارکستر سمفونیک و پیانو بنویسم. این اتودها که در کل تحت عنوان «مقدمه» تصنیف شده‌اند، به طور مقدماتی هنرجو را با تکنیک‌های جدید، قابلیت‌های سازها در عرصه موسیقی مدرن و عبارت‌بندی‌های نو آشنا می‌کنند. عنوان کتاب با الهام از ابن خلدون «مقدمه» نام گرفت.»
مشایخی متولد ۱۳۱۸ در تهران است، وی تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در مدرسه علمیه تهران به پایان رساند. علاقه او به موسیقی در نوجوانی پدید آمد. نخستین استادان موسیقی او در ایران، لطف‌الله مفخم پایان (موسیقی ایرانی)، حسین ناصحی (آهنگسازی)، و افلیا کمباجیان (پیانو) بودند. مشایخی پس از به پایان رساندن تحصیلات متوسطه به وین رفت و در آکادمی موسیقی و هنرهای نمایشی این شهر به تحصیل پرداخت.
مشایخی در وین نزد اساتید آهنگسازی به نام‌های هانس یلینک (برجسته‌ترین نظریه‌پرداز مکتب وین و شاگرد شونبرگ) و کارل شیسکه به ادامه تحصیل پرداخت. او پس از به پایان رساندن دوره آهنگسازی در آکادمی موسیقی وین، برای ادامه تحصیل و پژوهش در زمینه موسیقی الکترونیک به اوترخت در هلند رفت و در آنجا در کلاس‌های گوتفرید میشائیل کونیگ از پایه‌گذاران انستیتو زونولوگی هلند شرکت کرد. او در مدت اقامتش در هلند اقدام به فعالیت‌های گسترده آهنگسازی و پژوهشی کرد و در آنجا اساس موسیقی چندفرهنگی (یکی از شیوه‌های نگرش او به موسیقی ایرانی) را پی‌ریزی کرد.
مشایخی نخستین آهنگسازی است که به شکل گسترده‌ای، پیام‌آور نوگرایی در موسیقی ایران است و احتمالاً اول کسی بوده که موسیقی ایرانی به سبک الکترونیک ساخته است. آثار وی بیش از چهل سال است که در داخل و خارج از ایران اجرا می‌شوند.
مشایخی در سی و دومین جشنواره بین‌المللی موسیقی فجر در بخش «آهنگسازی موسیقی کلاسیک» برای آهنگسازی آلبوم موسیقی «گرند کنسرتینو»، «جایزه باربد» را کسب کرد. وی همچنین اسفند ۱۳۹۹، برای آهنگسازی آلبوم موسیقی مدال ۲۰۱۵، نامزد دریافت جایزه باربد از سی و ششمین جشنواره موسیقی فجر شد.
«ردیف ویلن استاد ابوالحسن صبا»
کتاب «ردیف ویلن استاد ابوالحسن صبا- تنظیم برای ساز قانون-راست کوک» با تنظیم ملیحه سعیدی موسیقیدان، آهنگساز، مدرس و نوازنده ساز قانون و اجرای بهار امراللهی به همراه دو لوح فشرده منتشر شده است.
درباره این اثر، به قلم سعیدی می‌خوانیم: «این مجموعه بر اساس ردیف ویلن استاد ابوالحسن صبا در راست‌کوک تهیه و تدوین شده است. از آنجا که این استاد ارجمند از جمله استادانی بودند که این رسالت را به درستی به انجام رساندند و با توجه به اینکه نگارنده نوازندگی ویلن ایرانی را نزد استادان بزرگ و ارجمندی همچون استاد علی تجویدی و استاد رحمت‌الله بدیعی آموختم، لذا بر آن شدم تا ردیف راست‌کوک استاد ابوالحسن صبا را بر اساس اجرای استاد رحمت‌الله بدیعی برای ساز قانون تنظیم کنم.
بدین شکل این امکان برای هنرجویان عزیز قانون فراهم خواهد شد تا با سایر ردیف‌ها نیز آشنایی پیدا کنند. گستره صوتی و امکانات اجرایی ساز قانون امکان ترجمه منابع گسترده و متنوعی از کارگان موسیقی کلاسیک ایرانی را در اختیار می‌گذارد و در بازنویسی این ردیف، علاوه بر ترجمه برخی تکنیک‌های مخصوص ساز ویلن، از امکانات و تکنیک‌های ویژه ساز قانون ــ اعم از تکنیک‌های ده‌انگشتی، آکُرد، آرپژ، انواع ویبراسیون‌ها و گلیساندوها و غیره ــ استفاده شده است.»
زنده یاد صبا (۱۳۳۶-۱۲۸۱) موسیقیدان، آهنگساز، مدرس و نوازنده سازهای ویلن، سنتور و سه‌تار، طی چهل سال فعالیت حرفه‌ای‌اش به آهنگسازی، طراحی شیوه‌های نوین نوازندگی، گردآوری ردیف، تألیف کتاب‌های آموزشی و تربیت شاگردانی سرشناس پرداخت و از این رو هنرمندی تأثیرگذار در رشد جریان‌های موسیقی در ایران شناخته می‌شود.
وی ضمن آشنایی کامل با اصول علمی موسیقی غربی، بر گسترش و پیشرفت موسیقی سنتی و محلی ایران تمرکز داشت. از صبا به دلیل نوآوری‌ها و تحولاتی که در موسیقی ایران پدید آورد، با عنوان «نیمای موسیقی ایرانی» یاد می‌شود و مدتی که در این عرصه حضور داشته است را «دوران طلایی موسیقی» نام نهادند.
«اخبار و اسناد ابوالحسن صبا»
کتاب «اخبار و اسناد ابوالحسن صبا» به کوشش مهدی نورمحمدی نویسنده و پژوهشگر منتشر شده است.
درباره این اثر، به قلم نورمحمدی می‌خوانیم: «این کتاب حاوی دو بخش است: در بخش اول، که حاصل بررسی و جست و جوی گسترده در روزنامه‌ها و مجلات بعضاً دشواریاب یا کمیاب است، هر گونه خبر مرتبط با ابوالحسن صبا، اعم از اعلان و گزارش کنسرت‌ها، فعالیت‌های هنری، زندگی و آثار، خاطرات و مسائل مربوط به درگذشت، خاکسپاری و مجالس یادبود و نیز نوشته‌های پژوهشگران درباره وی گردآوری شده است.
از جمله نکات برجسته این بخش، گردآوری نوشته‌ها و مقالات صبا درباره «سنتور»، «پنج ضربی و هفت ضربی» و «نواختن رنگ» است که دربردارنده نکات سودمندی برای علاقه‌مندان خواهد بود. بخش دوم کتاب نیز اختصاص به اسنادی دارد که از آرشیو سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران استخراج و بازخوانی شده‌اند.
کتاب پیش‌رو، در کنار آثار پیشین، با ارائه اخبار، اسناد و نکات نویافته و منتشرنشده، موجب شناخت بیشتر ابوالحسن صبا می‌شود و دریچه جدیدی به روی محققان و علاقه‌مندان این موسیقیدان بزرگ می‌گشاید.»
کتاب‌های اخبار و اسناد کلنل علینقی وزیری در مطبوعات عصر قاجار و پهلوی و آرشیو اسناد ملی، اخبار و اسناد قمرالملوک وزیری در مطبوعات دوران قاجار تا عصر حاضر و آرشیو اسناد ملی، اخبار درویش‌خان در مطبوعات، از دوران قاجار تا عصر حاضر و اخبار کنسرت در مطبوعات از دوره قاجار تا پایان سال ۱۳۳۰ از دیگر آثاری است که پیش از این به کوشش نورمحمدی منتشر شده است.
«شرح مختصر احوال و آثار آوازی حسینعلی نکیسا»
کتاب «شرح مختصر احوال و آثار آوازی حسینعلی نکیسا» نوشته وهرز پوراحمد است.
درباره این کتاب آمده است: «حسینعلی نکیسا از استادان برجسته آواز و هم‌نسل با خوانندگانی همچون جناب دماوندی، ابوالحسن اقبال آذر، سیدحسین طاهرزاده، سلیمان امیرقاسمی، حسن لحنی و سید علی‌اصغر کردستانی است که در آواز صاحب لحن و شیوه‌ای خاص و منحصر به فرد بوده است.
متن حاضر که با اشاره‌ای کوتاه پیرامون جغرافیای تفرش در حدود سال‌های ۱۳۰۰ قمری یعنی زمان و محل تولد حسینعلی نکیسا آغاز شده، با مطالبی در ارتباط با هنر شبیه‌خوانی یعنی خاستگاه و پایه و مایه آوازی و آموزش موسیقی بسیاری از استادان آواز دوران قاجار، ادامه یافته است.
وقایع دوران زندگانی نکیسا مانند تولد، دوران کودکی و تعلم آواز و ورود به شبیه‌خوانی، کنسرت‌های برگزار شده و ضبط صفحات، آشنایی و مراوده با ادیبان و شعرا، ارتباط و همکاری با رادیو، تعلیم شاگردان، شرکت در جشن‌های انجمن اخوت و نهایتاً دوران بازنشستگی و بازگشت به تفرش از دیگر مباحث کتاب است که با بررسی و شرح مختصر مختصات آوازی آثار به جا مانده از نکیسا خاتمه یافته است و بیش و پیش از این همه و پس و کم از صد سال از ضبط صفحات آوازی او، دعوتی است به شنیدن این آثار که ما را به سکوت و تأمل فرا می‌خوانند.
محتوای لوح فشرده ضمیمه کتاب، فایل صوتی تمامی آثاری است که از آواز حسینعلی نکیسا بر روی صفحات ۷۸ دور ضبط شده است.»
«مکتب سه‌تار»
کتاب «مکتب سه‌تار- دوره‌ی متوسطه» نوشته و نواخته علینقی وزیری آهنگساز، موسیقیدان و پدر موسیقی نوین ایران با بازنویسی و ویرایش سپنتا حامدی‌نژاد مدرس و نوازنده موسیقی ایرانی به همراه یک لوح فشرده منتشر شده است.
علینقی وزیری سال ١٣٣٣ نسخه‌ای دست‌نویس با عنوان مکتب سه‌تار نوشت و خودش آن را نواخت اما تا به امروز انتشار عمومی پیدا نکرده بود. اکنون، پس از گذشت ۶۹ سال از نگارش نسخه دست‌نویس آن، توسط حامدی نژاد بازنویسی و ویرایش شده است.
درباره این اثر، به قلم وزیری می‌خوانیم: «امسال در یکی از جلسات تمرین خردادماه هنرستان، کلاس سه تار که ظاهراً دو سه سال از تأسیس آن بیش نمی گذرد، نظر مرا جلب کرد و مصمم گشتم متدی به‌عنوان «مکتب سه تار» ترتیب داده، تمرین ها و اتودهای آن را نیز در فیلمی خود اجرا نموده، تقدیم هنرستان نمایم.
تمرین های روزانه، نوعی از موسیقی فشرده و متراکم است که قوت و حالت و تکنیک را به وسیله جمله های کوتاه، در دست مجری عادت می دهد و از نظر زیبایی شناسی، هنر را جلو برده، نوازنده را به تقاضاهای بلند هنر می رساند. هر تمرین پس از آنکه با شرایط اجرای تمرین ها عادی و طبیعی نوازنده گشت، می تواند آنها را خود توسعه داده یا در گام ها و مدهای مختلف نیز با تغییراتی به کار برد.»
«در عالم موسیقی و صنعت»
کتاب «در عالم موسیقی و صنعت» چهار کنفرانس به ضمیمه مقاله «صنایع ظریفه» اثر علینقی‌خان وزیری با بازنویسی، ویرایش، یادداشت‌ها و تحلیل شهرام آقایی‌پور نویسنده و پژوهشگر منتشر شده است.
درباره این کتاب، به قلم آقایی‌پور می‌خوانیم: «علینقی وزیری پس از مراجعت از اروپا، در اسفند ۱۳۰۲ مدرسه عالی موسیقی را افتتاح کرد. چون از بدو تاسیس مدرسه، ارکستر آن مورد استفاده عموم واقع نشده بود؛ وزیری تصمیم گرفت تا در تیرماه ۱۳۰۴ به مناسبت اختتام دوره اول تحصیلات شاگردان مدرسه عالی موسیقی؛ چهار کنسرت برای استفاده عموم ترتیب دهد.
خالقی در کتاب سرگذشت موسیقی می‌نویسد: «وزیری چون دید با شنوندگان بیشتری سر و کار خواهد داشت؛ چهار خطابه تهیه کرد که هر یک از آنها را در یکی از کنسرت‌ها به صورت کنفرانس؛ ضمن نغمات موسیقی ایراد کند؛ تا بدین وسیله بتواند در اطراف موسیقی که هرگز تا آن وقت در این زمینه مردم چیزی نشنیده بودند، صحبتی کند.»
او در این خطابه‌ها چارچوب فکری و چشم‌انداز اهداف آینده خود را به شکل خلاصه و منسجم به اهل فرهنگ آن زمان اعلان کرد. این خطابه‌ها نهایتاً در آبان ماه ۱۳۰۴ به کوشش سعید نفیسی به چاپ رسید. مجموعه حاضر علاوه بر بازنشر متن اصلی متضمن شرح و تحلیلی بر آن خطابه‌هاست.»
«آن» برای سنتور و کوارتت زهی
کتاب «آن» برای سنتور و کوارتت زهی و دونوازی سنتور و کمانچه به قلم علی بهرامی فرد مدرس و نوازنده موسیقی ایرانی است.
مجموعه «آن» شامل دو قطعه همراه با نمونه صوتی است. قطعه «راوی پنهان» برای سنتور و کوارتت زهی در پنج موومان توسط علی بهرامی فرد، ارسلان کامکار، میثم مروستی و آتنا اشتیاقی اجرا شده و علاوه بر نسخه کامل اثر، نسخه صوتی زهی بدون سنتور تکنواز هم در آلبوم برای تمرین و اجرای نوازندگان علاقه‌مند منتشر شده است.
قطعه «چاووش سرخوش» دونوازی کمانچه و سنتور در چهارگاه است که نسخه صوتی آن توسط اردشیر کامکار و علی بهرامی فرد اجرا شده است.
درباره این اثر، به قلم بهرامی فرد می‌خوانیم: «طی سال‌های گذشته، به توصیه استاد فقیدم، زنده‌یاد حسین دهلوی، با هدف گسترش کارگان مکتوب و تسهیل دسترسی نوازندگان سازهای ایرانی ـ به خصوص ساز سنتور ـ به مجموعه‌های متنوع‌تر موسیقی مجلسی، کوشیده‌ام قطعاتی برای همنوازی سازهای ایرانی تصنیف و منتشر کنم. مجموعه پیش رو شامل قطعاتی برای همنوازی سنتور با کوارتت زهی و همنوازی سنتور با کمانچه است.»
«بند به بند» (جلد دوم)
«بند به بند» (جلد دوم) مجموعه تمرین برای نی (راست کوک) به قلم سیامک جهانگیری آهنگساز و نوازنده نی است.
درباره این اثر، به قلم جهانگیری می‌خوانیم: «کتاب حاضر، در ادامه و روند آموزشی کتاب بند به بند، جلد اول - بر اساس ویژگی‌های ساز نی و ساختار موسیقی ایرانی برای دوره پیشرفته نوازندگی، تهیه و تدوین شده است.
این مجموعه نیز مانند کتاب اول، به جهت کسب مهارت در نوازندگی ساز نی، در اجرایِ راست کوک‌ها در این ساز نوشته شده است. از آنجا که ویژگی‌های اجرایی و به کارگیری برخی فواصل، در اجرای راست کوک‌ها، در ساز نی کمی دشوارتر از چپ کوک‌ها بوده، بنابراین تمرین‌های این مجموعه با نگاه به این امر در نوازندگی این ساز ساخته شده‌اند.»
جلد اول کتاب «بند به بند» مجموعه تمرین برای نی (چپ کوک) سال ۱۳۹۹ بر اساس ویژگی ها و مختصات ساز نی و ساختار موسیقی ایرانی برای هنرآموز دوره متوسطه منتشر شده است.
«بیست دونوازی برای سازهای زهی ایرانی»
کتاب «بیست دونوازی برای سازهای زهی ایرانی» با گردآوری، تنظیم و اجرای شیما شاه‌محمدی مدرس دانشگاه و نوازنده سازهای قیچک و کمانچه منتشر شده است.
درباره این کتاب، به قلم شاه‌محمدی می‌خوانیم: «کتاب حاضر تلاشی برای آموزش همنوازی سازهای زهی ایرانی و تربیت شنوایی هنرجویان در این زمینه است. در این مجموعه قطعاتی از موسیقی ملل و نیز موسیقی مردمی و کلاسیک ایرانی با استفاده از تکنیک‌های بین‌المللی سازهای زهی و فنون مختص موسیقی ایرانی، به جهت آشنایی با شیوه‌های متفاوت نوازندگی و همنوازی، تنظیم شده است.
در نمونه صوتی که در لوح فشرده ضبط شده، از دو ساز قیچک سپرانو (با کوک دو سل دو سل) و قیچک آلتو (سل دو سل دو) استفاده شده است اما هنرجویان دیگر سازهای ایرانی نیز می‌توانند این بخش‌ها را با سازهای خود بنوازند. امید که این مجموعه برای هنرجویان و علاقه‌مندان مفید و موثری باشد.»