گروه جامعه ایرنا - «کمبود» و «مهاجرت» دو کلیدواژه‌ای پرتکرار در رسانه‌ها برای بیان علت کمبود پرستار در مراکز درمانی و بیمارستان‌هاست؛ برخی متولیان، استخدام نشدن نیروهای جدید و کم کاری وزارت بهداشت را عامل اصلی کمبود کادر پرستار عنوان می کنند و برخی نیز با اشاره به سختی کار پرستاران و دریافتی آنان، سخن از مهاجرت آنان به میان می آورند.
اگرچه این دو علت از سوی وزارت بهداشت نیز رد نشده است و در سال های اخیر هر دو علت در کمبود نیروی انسانی کادر پرستاری دخیل بوده اند اما همه ماجرا هم به این دو ختم نمی شود زیرا آمارها می‌گوید که بیش از ۵۰ هزار دانشجوی پرستاری در سه سطح کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا در دانشگاههای کشور مشغول به تحصیل هستند به طوری که سالانه حدود ۱۵ هزار نفر از رشته پرستاری فارغ التحصیل می شوند.
از سوی دیگر آمارهای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نشان می‌دهد به ازای هر تخت بیمارستانی ۱.۸ پرستار وجود دارد که این میزان در مناطق محروم ۰.۹ پرستار می رسد که البته با میانگین جهانی که ۲.۵ پرستار به ازای هر تخت بیمارستانی است، فاصله دارد.
طبق آخرین برآورد وزارت بهداشت؛ اکنون حدود ۲۰۰ هزار نفر در سطوح مختلف حوزه پرستاری در کشور مشغول ارائه خدمات در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی تحت پوشش وزارت بهداشت، سازمان تامین اجتماعی، بیمارستان‌های وابسته به نیروهای مسلح و بخش خصوصی هستند که حدود ۱۴۰ هزار نفر از آنها در وزارت بهداشت به ارائه خدمت می‌پردازند یعنی ۷۰ درصد پرستاران تحت پوشش این وزارتخانه قرار دارند.
بر اساس آخرین برآوردهای مرکز آمار ایران که مستند به آمارهای سال ۱۴۰۰ (سالی که کرونا همچنان شایع بود) نشان می دهد که نسبت پزشکان عمومی به ازای ۱۰ هزار نفر جمعیت ۲.۰۷ و نسبت پرستاران ۱۲.۶۹ بوده است.
البته این همه ماجرا نیست؛ آنطور که وزارت بهداشت آمار داده، در پنج سال اخیر بیش از ۳۵ هزار نیروی گروه پرستاری در وزارت بهداشت جذب و در عین حال بیش از هفت هزار نفر نیرو بازنشسته شده‌اند؛ البته باید به این نکته توجه داشت که «جذب پرستار» لزوماً به معنای افزایش تعداد نیروهای پرستاری ارائه‌دهنده خدمت نیست، بلکه بسیاری از این مجوزهای استخدامی صادر شده، صرف تبدیل وضعیت پرستارانی می‌شود که پیش از این به صورت قراردادی و شرکتی در نظام سلامت فعال بوده‌اند.
علاوه بر مسئله بازنشسته شدن نیروهای انسانی حوزه پرستاری، همه ساله تعدادی از نیروهای گروه پرستاری به خارج از کشور مهاجرت می‌کنند؛ موضوعی که به گفته معاون پرستاری وزارت بهداشت در سال ۹۹ حدود ۱۲۵۰ نفر از سازمان نظام پرستاری درخواست برای مهاجرت (گوداستندینگ) کرده‌اند که این مسئله زنگ خطری برای کمبود نیروی انسانی در حوزه پرستاری به شمار می‌رود.
عباس عبادی معاون پرستاری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: یکی از دلایل کمبود نیروی انسانی جابجایی پرستاران از کشورهای کمتر توسعه یافته به کشورهایی است که درآمد بالاتری دارند و کشور ما نیز از این موضوع مستثنی نیست.
وی با بیان اینکه در حوزه پرستاری ۱۳ رشته کارشناسی ارشد وجود دارد، اظهار داشت: کمبود نیروی انسانی تخصص‌گرایی را تحت الشعاع قرار داده و بخشی از پرستاران در حوزه تخصصی خودشان فعالیت نمی‌کنند.
کمبود نیروی انسانی تخصص‌گرایی را تحت الشعاع قرار داده و بخشی از پرستاران در حوزه تخصصی خودشان فعالیت نمی‌کنند.عبادی با اشاره به اینکه نسبت تخت به پرستار دارای دو بخش پرستاران حرفه‌ای و غیرحرفه‌ای است، توضیح داد: اگر همه کارکنان حوزه نظام سلامت با رابط های استخدامی متفاوت اعم از رسمی، قراردادی و غیره را بتوانیم تبدیل وضعیت دهیم، بازهم با عدد استاندارد "به ازای هر تخت، ۲.۵ پرستار" فاصله زیادی داریم.
معاون پرستاری وزارت بهداشت البته این را هم گفت که این وزارتخانه بسته حمایتی ۶ بندی را در حوزه پرستاری تدوین کرده است؛ یکی از بندهای آن به تبدیل وضعیت پرستارانی اختصاص دارد که در دوران همه گیری کرونا داوطلبانه کنار مردم ماندند.
وی هدف از این کار را رفع کمبود در حوزه پرستاری و حرمت نهادن به کسانی که کنار مردم خود ایستادند، عنوان کرد و افزود: همکاران خارج از وزارت بهداشت باید اهمیت موضوعات مرتبط به سلامت و پرستاری را درک کنند، زیرا بی توجهی به حوزه سلامت بی توجهی به خود و خانواده هایشان است؛ شاید بتوان از برخی اقلام حیاتی چشم پوشی کرد؛ اما حوزه سلامت چنین نیست. نظام سلامت جزو حقوق اولیه شهروندی است.
به گفته معاون پرستاری، اگر نگاه کارآفرینی و توسعه عدالت در سلامت داشته باشیم حتما فضاهایی را برای کسب و کار و ارائه خدمات سلامت توسط پرستاران در سطح جامعه برنامه ریزی خواهیم کرد.
نظام سلامت چه تعداد پرستار نیاز دارد؟
استاندارد جهانی برای استخدام پرستاران در مراکز درمانی ۲.۵ پرستار به ازای هر تخت بیمارستانی است؛ پیش تر محمد میرزابیگی رئیس سازمان نظام پرستاری در این رابطه گفته بود: بیش از ۱۰۰ هزار نفر پرستار در مراکز درمانی کمبود وجود دارد و با شیوع بیماری‌های نوپدید و بازپدید و مزمن، افزایش جمعیت سالمندان و گسترش تخت‌های بیمارستانی باعث شده که نیاز بسیار زیادی به نیروهای پرستاری داشته باشیم اما مجوزهای استخدامی متناسب با افزایش تعداد تخت‌های بیمارستانی و تعداد پرستاران بازنشسته شده صادر نمی‌شود.
به گفته میرزابیگی، در ایام کرونا پرستاران جوان با تمدید طرح و آغاز داوطلبانه طرح خود، به کمک نظام سلامت آمدند و به آنها وعده استخدام داده شد اما بالغ بر ۱۷ هزار نفر از کادر سلامت فعال در روزهای شیوع کرونا که ۱۲ هزار نفر آنها پرستار بودند، پس از فروکش کردن آمار کرونا نه‌تنها به‌کارگیری نشدند بلکه همگی از کار بیکار شدند. این در حالی بود که مقام معظم رهبری در روز پرستار سال ۱۴۰۰ و رییس جمهور در دو سال متوالی تأکید کردند که وزارت بهداشت و سازمان امور استخدامی باید این پرستاران را استخدام کنند اما متأسفانه وزارت بهداشت و سازمان امور استخدامی اقدام به جذب پرستاران نکردند.
۱۲ هزار پرستار در دوران پساکرونا بیکار شدندمیرزابیگی ادامه داد: به دلیل صادر نشدن مجوز استخدام، بیمارستان‌ها و مراکز درمانی برای بکارگیری پرستاران به وضع قراردادهای کوتاه مدت رو آورده‌اند به طوری که در سال ۹۸ و ۹۹، تعداد ۵۲ هزار و ۲۰۰ مجوز استخدامی صادر شد که ۵۰ درصد از این مجوزهای استخدام، مربوط به جذب پرستاران و ۵۰ درصد نیز مربوط به جذب سایر کارکنان سلامت بود.
وی بازنشستگی نیروهای نظام سلامت و گسترش تخت های بیمارستانی را معضلی همیشگی عنوان کرد و در عین حال این نکته را گفت که رفتارهای سلیقه‌ای و تعارض‌های ساختاری میان سازمانها باعث رسیدگی نکردن به موضوع کمبود نیروهای پرستاری در کشور شده است.
رییس سازمان نظام پرستاری همچنین خاطر نشان کرد: اکنون به ازای هر تخت بیمارستانی کمتر از یک نفر نیروی پرستاری در ۲۴ ساعت در هر بیمارستان داریم و باید تعداد پرستاران دو برابر تعداد فعلی شود تا به عدد استاندارد برسیم.
جذابیت‌های شغلی پرستاری بیشتر شود
رییس سازمان نظام پرستاری معتقد است: اگر جذابیت‌های شغلی و جذب نیروهای پرستاری افزایش یابد، مشکلات کمبود پرستار و مهاجرت نیروها به خارج از کشور، حل می‌شود.
در این راستا پیش بینی مشوق هایی برای جذب پرستاران و پزشکان در نظام سلامت در برنامه هفتم توسعه مورد توجه بوده است و در ماده (۶۹) این لایحه که به تصویب مجلس رسیده است، مقرر شده برای کسانی که در استخدام رسمی، پیمانی و قراردادی دستگاه‌های اجرائی شاغل در ستاد یا مراکز و مؤسسات ارائه خدمات سلامت موضوع قانون مذکور هستند،دولت با اعمال تعرفه و اصلاح نظام کارانه دریافتی آنان را به ازای جبران محرومیت از کار در بخش خصوصی جبران نماید.
به گفته داود منظور رییس سازمان برنامه و بودجه بر اساس این حکم قرار است پزشکان، کادردرمان و پرستاران در بخش خصوصی فعالیت نکنند. حالا اگر قرار است جلوی اشتغال پزشکان و کادردرمان را در بخش خصوصی بگیریم، باید مشوق‌های مالی لازم را برای آن در نظر بگیریم و در این حکم فوق العاده ویژه و کارانه در نظر گرفته شده و حق مطب برای آنها دیده شده است.
علاوه بر آن، اوایل آبان ماه امسال وزارت بهداشت دستورالعمل قانون تعرفه‌گذاری مراقبت‌های پرستاری را اصلاح کرد که به گفته معاون پرستاری وزیر بهداشت، مهمترین دستاورد این قانون ارتقای هویت حرفه ای و کمک به استقلال مالی پرستاران است. همچنین در ادامه به بهبود رفتار سازمانی مدیران در اصلاح ساختار نیروی انسانی و سازماندهی کارکنان بر اساس نیاز واقعی در مراکز درمانی خواهد شد.
عبادی درباره اصلاحات قانون تعرفه گذاری پرستاری گفت: مبنای پرداخت تعرفه ها تولید خدمت و مبتنی بر عملکرد است. بنابراین پرداختی کارانه پرستاران به شکل مساوی نخواهد بود و مبتنی بر تعداد بیمار دریافت کننده مراقبت توسط هر پرستار، سطح مراقبتی و ارزش نسبی (k) خدمات پرستاری است.
به گفته وی در سال ۱۴۰۱ حدود ۱۷ بسته خدمتی برای کارانه های پرستاران وجود داشت که در سال ۱۴۰۲ به ۲۷ مورد رسید. در سال ۱۴۰۳ می تواند بسته های جدیدی اضافه شود و به مرور اجرای این قانون بهتر می شود.
آزمون جدید استخدامی وزارت بهداشت مشکل را حل می کند؟
با افزایش پذیرش دانشجویان پرستاری در دانشگاه‌ها و تسهیلاتی که برای استخدام و تبدیل وضعیت آنها در حال انجام است، چنانچه قانونگذار از این بابت به نظام سلامت کمک کند، امیدوار خواهیم بود تا چندسال آتی مشکل کمبود پرستار در کشور کاهش یابد.افزایش تخت های بیمارستانی در دولت سیزدهم از سویی و بازنشستگی کادر سلامت از سوی دیگر، وزارت بهداشت را بر آن داشته است که امسال مجوز استخدام ۱۰ هزار پرستار را از سازمان امور اداری و استخدامی دریافت کند به طوری که از مجموع جذب ۲۵ هزار نفر در آزمون استخدامی، ۱۰ هزار نفر نیروی پرستاری به طور مستقیم در بخش درمان و ۲ هزار نیروی پرستاری در سایر بخش‌ها مانند فوریت‌های پیش بیمارستانی و حوزه بهداشت مشغول به کار خواهند شد.
به گفته معاون پرستاری وزارت بهداشت اظهار داشت: مجوزهایی که صادر شده است براساس تخت‌ها و بیمارستان‌های تازه تاسیس یا بخش‌های توسعه‌ای بیمارستان‌ها خواهد بود و چنانچه در مناطق محروم تخت‌ها و مراکز جدید ایجاد شده باشد، نیروی پرستاری به صورت عادلانه توزیع خواهد شد.
عبادی با بیان اینکه کمبود نیروی پرستاری یک چالش عمومی جهانی است و کشور ما نیز از این موضوع مستثنی نیست، گفت: با افزایش پذیرش دانشجویان پرستاری در دانشگاه‌ها و تسهیلاتی که برای استخدام و تبدیل وضعیت آنها در حال انجام است، چنانچه قانونگذار از این بابت به نظام سلامت کمک کند، امیدوار خواهیم بود تا چندسال آتی مشکل کمبود پرستار در کشور کاهش یابد.
وی تصریح کرد: اکنون ۲۰۹ هزار کادر درمان اعم از همکاران پرستار، اتاق عمل، هوشبری، بهیار و کمک پرستار در مراکز درمانی وزارت بهداشت، بخش خصوصی، تامین اجتماعی و نیروهای مسلح مشغول به خدمت هستند.
به گفته معاون پرستاری وزیر بهداشت، افزود: اکنون نسبت پرستار به تخت، ۹ دهم و نسبت گروه پرستاری به تخت، ۱.۲ است و امیدواریم با افزایش جذب و تربیت نیروی انسانی، فاصله ۱.۲ تا ۱.۸ در سال‌های آتی برطرف شود.