به گزارش ایرنا، اکتشاف معدنی، ذوب و تغلیظ، دورریزی باطله‌ها و پساب تولیدشده در فعالیت‌های معدنی، معدنکاری را به یکی از منابع مهم آلودگی فلزی در محیط زیست تبدیل کرده، فلزات سنگین و عناصر کمیاب از جمله آلاینده‌هایی بوده که در صورت تجمع در خاک و جذب توسط گیاه به زنجیره غذایی وارد می شود و مسمومیت‌هایی را در گیاه، حیوان و انسان ایجاد می‌کنند.
از سال ۷۸ که کارخانه ذوب مس خاتون‌آباد در شهرستان شهربابک افتتاح شد، چالش‌های زیست محیطی متعددی را در پی داشت که مرگ‌ومیر دام های منطقه از مهمترین آنها بود؛ دامداران زیادی طی این سال‌ها تلفات سنگین گوسفندان خود در این منطقه را مشاهده کرده اند، دام‌هایی که به گفته خود اهالی به علت مسمومیت ناشی از مس با علایمی از قبیل خونی شدن ادرار، زردی و لاغری بیمار و بعد از مدتی تلف می شوند.
با وجود ادعای شرکت مس مبنی بر اینکه برای مقابله با آلایندگی‌های هر کاری از دستش برآمده انجام داده، اما الزام ۶ ماه دولت به این شرکت برای قرق ۱۵ کیلومتری اطراف مس خاتون آباد در شهرستان شهربابک، جمع آوری دام‌های محدوده، پرداخت حقوق عرفی دامداران و برخی تملک ها هنوز بر روی زمین مانده یا به طور کامل اجرایی نشده است.
مسئولان مجتمع مس ضمن تشریح اقداماتشان برای کاهش آلایندگی که مدیران دولتی استان هم تایید می کنند، مدعی هستند که آلایندگی کاهش بسیاری طی چندسال اخیر داشته اما این درحالی است که تلفات دام ها همچنان ادامه دارد؛ یکی از دامپزشکان منطقه نیز در گفت وگو با خبرنگار ایرنا مدعی شد که اخیرا تلفات کمی بیشتر هم شده؛ موضوعی که نیازمند بررسی بیشتر برای تایید آن است.
در این زمینه بیشتر بخوانید:
اما با وجود عملی نشدن اولتیماتوم( اخطار دولتی) استانداری به مس برای قرق و سایر اقدامات، مدیران مس معتقدند از سال ۹۸ به این طرف اقداماتی انجام داده‌اند و بخش‌هایی به کارخانه ذوب مس خاتون‌آباد ضمیمه کرده‌اند که با وجود آنها دیگر احتمال آلودگی ناشی از مس برای دام‌هایی منطقه وجود ندارد یا اگر هم دارد باید در یک بررسی دقیق علمی ثابت شود.
مدیران مس معتقدند در نتیجه اقداماتی که در بهبود فرایند کارخانه ذوب مس خاتون‌آباد انجام داده‌اند، غبار ناشی از این کارخانه را که در صورت جذب شدن در خاک به سمی مهلک برای محیط زیست تبدیل می‌شود به عنصری بی خطر و کمر رنگ تبدیل کرده‌اند.
با وجود نظرات مدیران مس اما دامداران شهربابکی همچنان معتقدند دام هایشان در اثر مسمومیت تلف می‌شوند؛ اهالی منطقه می گویند طی سال های اخیر هزاران راس دام را از دست داده اند و تلفات همچنان ادامه دارد، تلفاتی که مدعی پرداخت نشدن یا کم پرداخت شدن خسارتشان به ویژه از سال گذشته نیز هستند و زخم اقتصادی زیادی بر آنان وارد کرده است.
البته نفس وجود صنایع معدنی در معدنی که اشتغال بالایی را نیز داشته انکاپذیر نیست؛ آنطور که گزارش می شود مجتمع بسیاری از اهالی منطقه را نیز در این صنعت به کار گرفته اند و حقوق می پردازند؛ اما در عین حال مساله ساماندهی موضوع دامداری های منطقه، پرداخت خسارت به دامداران که در محدوده اطراف، یکبار برای همیشه این مساله جمع شود، نیازمند عزم جدی تر و همراهی بیشتر است که باید دید عملیاتی می شود یا خیر.
دامداران در کنار گلایه از پرداخت نشدن خسارت‌هایشان یا ادعای پرداخت نصف و نیمه این خسارت‌ها که آن را به شرکت مس مرتبط می‌دانند از دامپزشکی هم گلایه دارند و می‌گویند دامپزشک معتمد مجموعه دامپزشکی که در این منطقه مستقر است و باید در صورت تایید مسمومیت دام رسید به آنها دهد از این کار سر باز می زند و دامدار با نگرفتن رسید دستش به جایی بد نیست.
گرچه دامپزشک معتمد می گوید دامداران نگران نباشند زیرا درصورتی که تلفات ناشی از مسمومیت دام هایشان تایید شده باشد، در سامانه ثبت می شوند تا خسارتشان به آنان پرداخت شود.
توضیحات دامپزشکی
مدیرکل دامپزشکی استان کرمان در توضیحاتی به خبرنگار ایرنا گفت: کارخانه ذوب مس خاتون‌آباد باید به یکسری فیلترینگ‌ها مجهز باشد تا غباری که از کارخانه خارج و در نهایت سبب مسمومیت تجمعی مس در دام‌های آن منطقه می‌شود را کاهش دهد.
صدیقه کاظمی‌نیا با اشاره به اینکه طی سالیان اخیر کارخانه ذوب مس خاتون‌آباد برای اصلاح و تعویض فیلتر اقدامات خوبی انجام داده است، ادامه داد: اما با وجود اقدامات این کارخانه برای اصلاح هنوز تلفات دام های منطقه ادامه دارد.
وی اظهارداشت: طی جلسات متعدد که در سالیان اخیر تشکیل شد قرار بود مراتع محدوده کارخانه ذوب مس خاتون‌آباد از مردم خریداری و در نهایت از دام عاری شود که این اتفاق نیافتاد.
مدیرکل دامپزشکی استان کرمان افزود: همچنین از تصمیم های این جلسات این بود که دامداری‌های مسقف در محدوده کارخانه ذوب مس خاتون‌آباد به منظور تعلیف دستی دام ها طراحی شود که فکر می‌کنم تعدادی از این دامداری‌ها ایجاد یا شروع به انجام شده است.
وی گفت: دامداری‌های مسقف در محدوده کارخانه ذوب مس خاتون‌آباد به این منظور طراحی شده بود که دام‌ها از مراتع اطراف این کارخانه تغذیه نکنند و این تغذیه به صورت دستی از علوفه مراتع مناطق دیگر و در مراکز مسقف باشد.
کاظمی‌نیا خاطرنشان کرد: طبق وظایف مجموعه دامپزشکی یک دکتر دامپزشک در محدوده کارخانه ذوب مس خاتون‌آباد مستقر شده و دام‌هایی که دچار تلفات در این منطقه می‌شوند توسط این دکتر کالبد شکافی صورت می‌گیرد و اگر علائم مسمومیت در این دام‌ها ببیند آنها را به عنوان دام مسموم تایید و در نهایت کارخانه موظف است برای این دام‌ها غرامت پرداخت کند.
مکمل درمانی و حمایتی برای دام‌ها
وی تصریح کرد: مجموعه دامپزشکی استان همچنین سالیانه کارخانه ذوب مس خاتون‌آباد را موظف می‌کند تا مکمل درمانی و حمایتی را به هزینه کارخانه با فرمول دامپزشکی تهیه و بین دامداران منطقه توزیع کند.
مدیرکل دامپزشکی استان کرمان ادامه داد: این مکمل درمانی مولیبدات آمونیوم(یک ترکیب غیرآلی، جامد و سفیدرنگ) دارد و از جذب مس تا حد زیادی جلوگیری می‌کند و سطح مسمومیت دام‌ها را کاهش می‌دهد.
وی بیان کرد: علاوه بر این مکمل‌های درمانی سایر اقدامات رایگان(واکسیناسیون و سمپاشی) نیز برای دامداران منطقه خاتون‌آباد به صورت معمول انجام می‌شود.
کاظمی‌نیا بیان کرد: در طرح‌های متعدد نمونه‌برداری از دام‌های دارای علائم مسمومیت انجام و نتیجه آن به فرمانداری ارسال شده که سطح مسمومیت و سطح تجمعی مس چقدر بوده است.
رشد اصلاح فیلترهای کارخانه ذوب مس خاتون‌آباد
وی با اشاره به اینکه طی سال‌های اخیر اصلاح فیلترها در کارخانه ذوب مس خاتون‌آباد روند رو به رشدی داشته است، بیان کرد: سطح مسمومیت‌ها در نتیجه اصلاح فیلترها کاهش پیدا کرده است.
مدیرکل دامپزشکی استان کرمان گفت: در مورد دام هایی که مسموم شدند و علائم حاد مسمومیت دارند چاله‌های برای امحای دام‌های آلوده به مسمومیت پیش‌بینی شده است.
دام آلوده به مسمومیت وارد بازار مصرف نمی‌شود
وی با اشاره به اینکه به هیچ وجه گوشت دام آلوده به مسمومیت وارد بازار مصرف نمی‌شود، گفت: اگر در دام‌هایی که وارد کشتارگاه می‌شوند علائم زردی و مسمومیت در کبدشان مشاهده شود، لاشه ضبط و به هیچ وجه وارد بازار نمی‌شود.
کاظمی‌نیا بیان کرد: اینگونه نیست که مسمومیت‌ها سریعا باعث تلف شدن دام شود در واقع این مسمومیت‌ها حالت تجمعی دارد یعنی آرام آرام در بدن دام سطح مس بالا می‌رود تا حدی که مسمومیت حاد می‌شود.
همه تلفات دام‌ها ناشی از مسمومیت نیست
وی در عین حال ادامه داد: همه تلفات دام‌ها ناشی از مسمومیت نیست و بعضی از دامداران برای هر تلفات دامی تاییدیه مسمومیت می‌خواهند در حالی که دامپزشک علائم مسمومیت را در اینگونه دام‌ها مشاهده نمی‌کند.
اقدامات کارخانه ذوب مس خاتون آباد برای کاهش آلایندگی
مدیر ایمنی، بهداشت و محیط زیست مجتمع مس شهربابک با اشاره به اینکه مجتمع مس شهربابک از سال ۹۸، اقدام به تغییر طرح در کوره‌های ذوب کرد، در گفت‌وگو با ایرنا افزود: در این راستا این کارخانه کوره فِلَش خود را به جدیدترین فناوری روز دنیا به روز کرد و یک کارخانه بروز اکسیژن نیز ساخت.
محمد گیلیاردی با اشاره به احداث یک کارخانه اسید در مسیر خروجی گازها در مجتمع مس شهربابک گفت: با مجموع این سه کارخانه افتتاح شده عملا از اوایل سال ۹۹ به بعد جلو آلایندگی ناشی از مسائل مختلف این کارخانه گرفته شد.
وی افزود: از سال ۹۹، گاز خروجی کارخانه مجتمع مس شهربابک که همراه غبار بود ابتدا وارد کارخانه اسید شد و در آنجا به اسید سولفوریک تبدیل می‌شود که در نتیجه، گازی که از این کارخانه خارج می‌شود فاقد غبار است.
گیلیاردی با اشاره بهبود فرایند در کارخانه ذوب مجتمع مس خاتون آباد، گفت: یک کارخانه اکسیژن در کنار کارخانه ذوب قرار گرفته و مشعل‌هایی که به صورت ونچوری (حباب‌های ریز) بود با یک مشعل جت اکسی فیول(مشعل کوره) جابه جا شد؛ همچنین خشک کنی که در داخل کارخانه ذوب منجر به آلایندگی می‌شد نیز با یک درایر( به منظور رطوبت زدایی از مواد جامد مرطوب توسط جریان هوا، گاز، یا بخار داغ، استفاده می‌شود) جابه جا شد و عملا با این اتفاقات دیگر غبار خروجی از این کارخانه نداریم.
این مسئول وی در جواب پرسش خبرنگار ایرنا مبنی بر اینکه با وجود بهبود فرایندهایی که در مجتمع مس شهربابک اتفاق افتاده پس مسمومیت دام های منطقه مورد نظر در اثر آلایندگی ناشی از این کارخانه نیست؟ گفت: این مساله، یک مساله اجتماعی است که من نمی‌توانم به صورت قطعی به شما بگویم که این دوستانی که دامشان تلف می شود به خاطر اتفاقات قبلی بوده یا نبوده؛ طبق مطالعات، میزان آلایندگی این کارخانه از چیزی که قبل از مطالعات وجود داشته به مراتب کمتر بوده است.
وی ادامه داد: با توجه به اینکه از سال ۹۹ دیگر غبار آلاینده ناشی از این کارخانه نداریم و خاک نیز خودش را بهسازی کرده، بارندگی‌هایی نیز در منطقه وجود داشته در نتیجه به طور قطع شاهد آن آلایندگی سال‌های گذشته نیستیم ولی باید تحقیق و مطالعه‌ای صورت گیرد که دلیل اینکه دام‌های این منطقه به این شکل عنوان می کنند تلف می شود آیا واقعا وابسته به مس هست یا خیر؟؛ من نمی‌خواهم هیچ پیشداوری داشته باشم و شما هم به عنوان خبرنگار اگر بررسی کنید ممکن است ببینید هم به دلیل آلودگی این اتفاق می افتد و هم ممکن است این تلف شدن دام‌ها دلایل دیگری نیز داشته باشد.
گیلیاردی با تاکید بر اینکه از سال ۹۹ مانند سال‌های گذشته آلایندگی ناشی از این کارخانه وجود ندارد، گفت: شرکت ملی صنایع مس ایران از چند سال پیش در مورد محل‌های نگهداری دام‌های منطقه با هماهنگی و مصوبات انجام شده اقدام کرد و همچنین در خصوص خوراک و خرید دام نیز اقداماتی انجام داد.
وی تصریح کرد: مجتمع مس به صورت مستقیم نمی تواند با دامدار وارد معامله شود، در واقع ارگان‌های ذی صلاح به شرکت مس امر می‌کنند و این شرکت نسبت به انجام مصوبات اقدام و هزینه‌ها را پرداخت می‌کند.
گیلیاردی با تاکید بر اینکه در صورت تلف شدن دام‌ها ناشی از غبار کارخانه مجتمع مس خاتون‌آباد خسارت‌ها به صورت کامل به دامدار پرداخت می‌شود، گفت: در صورت تلف شدن دام‌ها به علت آلایندگی، دامپزشک مستقر در منطقه از این دام بررسی ویژوال(به هم پیوسته) انجام می دهد اما اخیرا شرکت مس نیز ملزم شده که دام دامداران را در این حالت ابتیاع( خریدرای) کند که در این حالت ممکن است از لحاظ مادی نیز یکسری سودهایی به وجود بیاید.
وی در جواب سوال خبرنگار ایرنا مبنی بر اینکه دامداران اظهار می‌کنند شرکت مس به تمام تعهدات مالی در قبال دام‌هایی که دچار مسمومیت شده عمل نمی‌کند، خاطرنشان کرد: ما شرکتی هستیم که در بورس حضور داریم و این شرکت از قوانین کشوری به صورت کامل تبعیت می‌کند و به صورت یک شرکت خصوصی نیستیم؛ این موارد با تصمیم هیات مدیره انجام و اجرایی می شود.
گیلیاردی افزود: هر عددی(به منظور پرداخت خسارت دام‌های تلف شده ناشی از مسمومیت) که در جلسات مرتبط تصویب می شود به سمت شرکت مس می آید و این شرکت نیز محاسبات را به هیات مدیره ارسال می‌کند و پس از تصویب این هیات، وجه مورد نظر به جایی که دستور داده شده واریز می‌شود و این فرایند کمی طول می‌کشد؛ از این رو دامداران خسارت‌دیده فکر می‌کنند این شرکت می‌خواهد فقط بخشی از پول آنان را بدهد در حالی که اینگونه نیست.
توضیح معاون استاندار
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار کرمان نیز به خبرنگار ایرنا گفت: درباره آلایندگی کارخانه ذوب مس خاتون‌آباد مصوبه‌ای دولت دارد و سیاست استان هم براساس مصوبه دولت بایستی پیگیر امور باشد.
سیدمصطفی آیت اللهی موسوی با اشاره به اینکه در این مصوبه دولت، زمان برای کارهایی که باید انجام شود گذاشته شده است، ادامه داد: بحث ایجاد کارخانه های اسید، فیلترینگ کارخانه ذوب مس خاتون آباد و بحث تملک از جمله موارد مذکور در این مصوبه بود که باید انجام می شد.
وی با اشاره به اینکه مصوبات دولت در خصوص کارخانه ذوب مس خاتون آباد پیگیری و جمع بندی شده است، تصریح کرد: در آخرین جلسه درباره پیگیری مصوبات مربوط به کارخانه ذوب مس خاتون آباد بحث بر روی تعدادی دام بود که قرار شد با مدیریت فرمانداری و شرکت مس این کار جمع بندی و یک بار دام خریداری و این موضوع تمام شود.
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار کرمان تاکید کرد: اگر در حین کار کارخانه ذوب مس خاتون آباد، محیط زیست اعلام کند که آلایندگی وجود دارد و فیلتر از کار افتاده یا هر چیز دیگری، این موضوع روال قانونی دارد و برای هر صنعتی این کار انجام خواهد شد.
وی در پاسخ به سئوال خبرنگار ایرنا مبنی بر اینکه طبق ادعای دامداران متضرر از مسمومیت ناشی از آلایندگی کارخانه ذوب مس خاتون آباد، به آنان رسید بابت لاشه ها داده نمی‌شود نیز گفت: این سندیتی ندارد و در جلسات جمع بندی این نبوده که خسارت پرداخت نشده؛ به طور قطع خسارت پرداخت شده است اما گاها دام هایی به سیستم اضافه می شود که این موضوع مورد مناقشه بوده که البته در جلسه آخر مربوط به پیگیری موضوعات این کارخانه تصمیم گرفتیم یکبار برای همیشه این موضوع جمع بندی شود و حتی به مس گفتیم هرچه دام هست را یک جا خریداری کند که فرماندار هم مسئول پیگیری این کار است.
به توجه به سخنان متناقض زیادی که پیرامون این موضوع از سوی دامداران، مدیران و دامپزشکان منطقه بیان می شود، خبرنگار ایرنا طی چند هفته اخیر تلاش بسیار کرد که ببیند اصل واقعیت چیست؛ در برخی زمینه ها نیازمند بررسی بیشتر مراجع متولی چه دولت چه دستگاه های نظارتی وجود دارد؛ درحالی دامداران مدعی هستند که خسارت های آنها به طور کامل پرداخت نشده که مسئولان این نظر را ندارند. احصای آمار لاشه های تایید شده، میزان پرداختی به حساب دامداران و سایر مولفه ها موجود و قابل پیگیری است.
باوجود این، تلاش و پیگیری های خبرگزاری جمهوری اسلامی در این زمینه از طریق مسئولان متولی و محلی مانند فرماندار و دیگر افراد همچنان بعد از انتشار این گزارش ادامه خواهد یافت که اگر به نتیجه رسید به اطلاع مخاطبان می‌رسد.