به گزارش ایرنا، این امر به دلیل عوامل مختلفی مانند شرایط کوهستانی منطقه، فرسایش طبیعی و بی توجهی به اهمیت باستان شناسی در این منطقه است.
منطقه کهگیلویه به مرکزیت شهر دهدشت با مساحت حدود چهار هزارو ۸۵۰ کیلومتر مربع، در زاگرس جنوبی و در بخش‌های غربی و شمال غربی استان کهگیلویه و بویراحمد قرار گرفته است.
بر اساس نتایج بررسی های صورت گرفته در منطقه کهگیلویه، این منطقه دارای سابقه طولانی سکونت بشری بوده است. آثار باستانی شناسایی شده در این منطقه نشان دهنده حضور انسان در این منطقه از دوره های پیش از تاریخ تا دوره اسلامی است.
بر اساس نتایج بررسی‌های انجام شده، می‌توان گفت که منطقه کهگیلویه از تنوع قابل توجهی از آثار باستانی برخوردار است. این آثار شامل انواع محوطه‌های باستانی مانند تپه‌ها، غارها، پناهگاه‌های صخره‌ای، بناهای عام‌المنفعه مانند آسیاب‌ها، پل‌ها و آب انبارها می‌شود. این آثار نشان‌دهنده استقرار و فعالیت جوامع انسانی در این منطقه از دوران پیش از تاریخ تا دوران معاصر است.
شناسایی تاریخ باستان و جدید کهگیلویه، می تواند اطلاعات ارزشمندی در مورد تاریخ و فرهنگ ایران ارائه دهد. این امر می تواند به درک بهتر از تحولات تاریخی و فرهنگی این منطقه و ایران کمک کند.
علاوه بر این، شناسایی کهگیلویه می تواند به حفظ و احیای آثار تاریخی و فرهنگی این منطقه کمک کند. این امر می تواند به توسعه گردشگری و اقتصاد منطقه نیز کمک کند.
تپه های باستانی
در بررسی های صورت گرفته در این منطقه، تپه های باستانی شناسایی شده است. این تپه ها در نقاط مختلف منطقه پراکنده بوده و شامل تپه های طبیعی هستند. تپه‌های باستانی یکی از انواع محوطه‌های باستانی هستند که به دلیل تجمع مواد فرهنگی در طول زمان، ایجاد می‌شوند. این مواد فرهنگی می‌توانند شامل بقایای معماری، ابزارآلات، سفال، فلز و غیره باشند.
در منطقه کهگیلویه، سه تپه باستانی شناسایی شده است که شامل تپه گردو، تپه تنگ کوشک و تپه برفدون می شود. تپه‌های باستانی کهگیلویه به دلیل شرایط محیطی نامناسب و نیز ساختار کوهستانی بودن چشم‌انداز معیشتی جوامع منطقه برای شکل‌گیری تپه‌های حاصل از نهشته‌های استقراری، باعث شده که تپه‌ها، یکی از کم‌شمارترین انواع محوطه‌های شناسایی‌شده باشد.
در منطقه کهگیلویه، سه تپه باستانی شناسایی شده است که شامل تپه گردو، تپه تنگ کوشک و تپه برفدون می شود. تپه‌های باستانی کهگیلویه به دلیل شرایط محیطی نامناسب و نیز ساختار کوهستانی بودن چشم‌انداز معیشتی جوامع منطقه برای شکل‌گیری تپه‌های حاصل از نهشته‌های استقراری، باعث شده که تپه‌ها، یکی از کم‌شمارترین انواع محوطه‌های شناسایی‌شده باشد.
عدم وجود شرایط محیطی مناسب برای تشکیل نهشته‌های استقراری در این منطقه، از جمله عواملی است که در شکل‌گیری کم تعداد تپه‌های باستانی در کهگیلویه نقش داشته است.
همچنین، ساختار کوهستانی منطقه کهگیلویه، باعث شده که امکان تشکیل تپه‌های بزرگ و وسیع در این منطقه محدود باشد.
با این حال، وجود سه تپه باستانی در کهگیلویه نشان می‌دهد که این منطقه در گذشته نیز دارای سکونتگاه‌های انسانی بوده است.
غارها: غارهای باستانی کهگیلویه از جمله محوطه‌های باستانی مهم این منطقه هستند که می‌توانند اطلاعات ارزشمندی در مورد تاریخ و فرهنگ کهگیلویه ارائه دهند. ادامه مطالعات باستان‌شناسی در منطقه کهگیلویه می‌تواند به شناسایی غارهای باستانی جدید و کسب اطلاعات بیشتر در مورد این منطقه کمک کند.
غارهای طبیعی کهگیلویه در ارتفاعات مختلف کوه‌های این منطقه قرار گرفته‌اند. این غارها دارای اشکال و اندازه‌های مختلفی هستند و از نظر قدمت نیز متفاوت هستند.
بررسی‌های انجام‌شده بر روی غارهای کهگیلویه نشان می‌دهد که این غارها در دوره‌های مختلف تاریخی مورد استفاده انسان‌ها قرار گرفته‌اند. از جمله مواد فرهنگی یافت‌شده در غارهای کهگیلویه می‌توان به دست‌ساخته‌های تراشه‌سنگی، سفال و ابزارآلات فلزی اشاره کرد.
بر اساس یافته‌های سطحی، قدمت سکونت در غارهای کهگیلویه به احتمال زیاد به دوره‌های فراپارینه‌سنگی و آغاز نوسنگی و دوران تاریخی ایلامی و متاخر اسلامی بر می گردد.
پناهگاه صخره‌ای
در مجموع، هشت پناهگاه صخره‌ای در منطقه کهگیلویه شناسایی شده است. این پناهگاه‌ها در بخش‌های مختلف منطقه پراکنده بوده و شامل پناهگاه‌های صخره‌ای کنده‌شده و پناهگاه‌های صخره‌ای طبیعی هستند.
بناهای عام‌المنفعه
در بررسی های صورت گرفته در منطقه کهگیلویه، ۵۵ آسیاب، چهار پل و ۲ آب انبار شناسایی شدند.
آسیاب‌ها
آسیاب‌ها در کنار رودخانه‌های دائمی و فصلی، نهرها و جوهای آب ساخته شده‌اند. بر اساس شواهد موجود، پراکندگی آسیاب‌ها در مناطقی است که شرایط مساعدتری برای فعالیت‌های کشاورزی وجود داشته است.
مصالح استفاده‌شده برای ساخت این آسیاب‌ها عمدتاً از سنگ، ساروج و گچ است. ساختار اصلی آسیاب‌ها از سه بخش تشکیل شده است:
بخش اول شامل یک فضای مربع و مستطیل و در برخی موارد، تا حدودی مدور اتاق‌مانند، با پلان‌های تقریباً یکسان است. این بخش محل قرارگیری سنگ آسیاب است.
بخش دوم، شامل مجرای ریزش آب یا تنوره آسیاب است؛ تنوره‌های آسیاب سازه‌های استوانه‌ای شکل هستند که از نظر ارتفاع و قطر دهانه با یکدیگر متفاوت هستند.
بخش سوم آسیاب‌ها، جویه‌های آبی است که برای هدایت آب به داخل تنوره آسیاب ساخته شده‌اند.
در نبود یافته‌های سطحی، ملاک دقیقی برای تاریخ‌گذاری آسیاب‌ها وجود ندارد. بر اساس گفته‌های اهالی محل، بیشتر این آسیاب‌ها تا دهه‌های قبل نیز مورد استفاده بوده‌اند.
پل‌ها
چهار پل در منطقه کهگیلویه شناسایی شده‌اند. رودخانه مارن از گذشته تا کنون، همواره یک مانع طبیعی برای دسترسی به بخش‌های شمالی منطقه کهگیلویه بوده است. به همین دلیل پل‌ها برای تسهیل دسترسی به این بخش‌ها ساخته شده‌اند.
پل‌های شناسایی‌شده در منطقه کهگیلویه، بر روی رودخانه‌های مارن و جِـن ساخته شده‌اند. این پل‌ها با استفاده از سنگ، گچ و ساروج ساخته شده و از یک یا دو سو به بستر صخره‌ها تکیه دارند.
از پل‌های روی رودخانه جِـن تنها بقایای پایه و بخش‌هایی از یک طاقچه باقی‌مانده است. از پل‌های مارون نیز تنها بقایای اندکی از پایه‌ها باقی‌مانده است. مهم‌ترین این پل‌ها، پل قلعه دختر است. از این پل بقایای ۲ طاقچه باقی‌مانده و ساختار معماری آن به ساختارهای دوره‌های سلجوقی و صفوی شباهت دارد.
آب انبارها
۲ آب انبار در منطقه کهگیلویه شناسایی شده‌اند. آب انبار اشکفت لا و آب انبارسردآو. هر دوی این آب انبارها با استفاده از سنگ و ساروج، به‌صورت مستقل ساخته شده‌اند.
با توجه به شناسایی‌نشدن محوطه‌های استقراری در نزدیکی این آب انبارها، احتمال می‌رود که کاربری آب انبارسردآو برای استفاده‌های کشاورزی بوده باشد. آب انبار اشکفت لا نیز ممکن است با استفاده از فضای اشکفت ال در ارتباط بوده باشد.
در نبود یافته‌های سطحی در سطح و اطراف این محوطه‌ها، تاریخ‌گذاری آنها دشوار است و نمی‌توان با اطمینان در مورد آنها اظهار نظر کرد.
بردگوری‌ها
در بررسی های صورت گرفته در منطقه کهگیلویه، ۱۵ بردگوری شناسایی شد. این بردگوری‌ها در مکان های مختلف در منطقه پراکنده هستند.
بردگوری‌ها در بلوک‌های سنگی نسبتاً بزرگی از جنس سنگ آهک و بیشتر به‌صورت سنگ‌چین ایجاد شده‌اند. این سنگ‌ها ارتفاعات مختلفی دارند. بردگوری‌ها نیز در برخی موارد بر بدنه صخره‌هایی ایجاد شده‌اند که دسترسی به آنها به‌سادگی ممکن نیست.
خانه‌های اربابی دارای استحکامات
در این بررسی‌ها، ۱۴ خانه اربابی دارای استحکامات شناسایی شد. این خانه‌ها متعلق به خوانین آن منطقه بوده و اهالی محل آنها را به نام «قلعه» می‌شناسند. این خانه‌ها در واقع مکان‌های مسکونی و دارای استحکامات هستند. این خانه‌ها در بافت‌های روستایی منطقه قرار گرفته‌اند و بیشتر در بخش‌های شمالی منطقه پراکنده هستند. این خانه‌ها معمولاً از سنگ و گچ ساخته شده‌اند. برخی از این خانه‌ها دارای دو طبقه هستند.
دژهای کوهستانی
در این بررسی‌ها، ۱۱ دژ کوهستانی شناسایی شد. این دژها در ارتفاعات کوهستانی منطقه قرار گرفته‌اند و دارای ساختارهای معماری پیچیده‌ای هستند.
بناهای مذهبی
در بررسی های صورت گرفته در منطقه کهگیلویه، ۱۵ بنای مذهبی شناسایی شد. با توجه به ساختار معماری بناها و نیز سفال‌های گردآوری‌شده از سطح محوطه‌های اطراف برخی از امامزاده‌ها، می‌توان آنها را به سده‌های میانی و متأخّر اسلامی نسبت داد. همه این بناها بارگاه امامزاده ها نیستند و برخی از آنها ساختاری متفاوت‌تر داشته و به‌نظر قدیمی‌تر می‌رسد؛ دقیقاً مشابه چنین بنایی را به دوران ساسانی و اسلامی نسبت داده‌اند.
گورستان‌ها
در این بررسی‌ها، هفت گورستان شناسایی شد. این گورستان‌ها در دامنه‌های کوهستانی منطقه قرار گرفته‌اند و دارای ساختارهای معماری ساده‌ای هستند. این گورستان‌ها معمولاً از سنگ و گچ ساخته شده‌اند و دارای گورهایی با پوشش‌های مختلف هستند.
راه‌های سنگفرش
در این بررسی‌ها، بقایای پنج راه سنگفرش شناسایی شد. این راه‌ها در مسیرهای ارتباطی منطقه قرار گرفته‌اند و دارای اهمیت زیادی هستند.
کانال‌های انتقال آب
در بررسی های صورت گرفته در منطقه کهگیلویه، بقایای چهار کانال انتقال آب شناسایی شد. این کانال‌ها برای انتقال آب به مناطق مختلف منطقه ساخته شده‌اند.
سنگآب‌ها
در این بررسی‌ها، بقایای ۲ سنگآب شناسایی شد. این سنگآب‌ها برای جمع‌آوری آب در مقیاس کوچک ساخته شده‌اند.
سنگنبشته‌ها
در بررسی های صورت گرفته در منطقه کهگیلویه، بقایای ۲ سنگنبشته شناسایی شد. این سنگنبشته‌ها حاوی اطلاعاتی در مورد تاریخ و فرهنگ منطقه هستند.
سنگرها
در این بررسی‌ها، بقایای ۲ سنگر شناسایی شد. این سنگرها برای اهداف دفاعی ساخته شده‌اند.
بلادشاپور
بلادشاپور؛ بافت تاریخی شهر دهدشت در کهگیلویه و بویراحمد، یکی از مهم‌ترین آثار باستانی ایران است که قدمت آن به پیش از اسلام باز می‌گردد اما آثار برجای مانده آن بیشتر مربوط به دوره صفویه است؛ این اثر ارزشمند دارای ارزش‌های تاریخی، فرهنگی و گردشگری فراوانی است که می‌تواند به عنوان یک منبع مهم برای توسعه اقتصادی و اجتماعی منطقه مورد استفاده قرار گیرد.
اهمیت شناسایی آثار باستانی کهگیلویه
شناسایی آثار باستانی کهگیلویه، می تواند اطلاعات ارزشمندی در مورد تاریخ و فرهنگ این منطقه ارائه دهد. این امر می تواند به درک بهتر از تحولات تاریخی و فرهنگی این منطقه و ایران کمک کند.
علاوه بر این، شناسایی آثار باستانی کهگیلویه، می تواند به حفظ و احیای آثار تاریخی و فرهنگی این منطقه کمک کند. این امر می تواند به توسعه گردشگری و اقتصاد منطقه نیز کمک کند.
با توجه به اهمیت و ارزش این آثار، لازم است اقدامات لازم برای حفاظت و مرمت آنها انجام شود. همچنین، مطالعات و پژوهش‌های بیشتری در مورد این آثار انجام شود تا اطلاعات بیشتری در مورد تاریخ و فرهنگ این منطقه به دست آید.
منابع:
تحلیل و گونه شناسی آثار باستانی منطقۀ کُهگیلویه، احمد آزادی
بررسی زیستگاه های دوره اسلامی در ارتفاعات زاگرس جنوبی مطالعه موردی: محوطه کمبوس بناری کهگیلویه: ابراهیم قزلباش، احمد پرویز
معرفی مکان های نویافته دوره نوسنگی در منطقه کهگیلویه: احمد آزادی، ابراهیم قزلباش