به گزارش ایرنا، نشست «دایره‌المعارف نویسی و کتاب‌های مرجع برای کودکان» سه شنبه- ۲۳ آبان- همزمان با نخستین روز هفته کتاب در سرای کتاب خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد. در این نشست کاظم طلایی؛ مدیر انتشارات طلایی، نادر قدیانی؛ مدیر مسئول انتشارات قدیانی، عبدالعظیم فریدون؛ مدیر انتشارات محراب قلم و مجید راستی؛ نویسنده کتاب‌های کودک و نوجوان حضور داشتند و به بیان سخنان خود در این زمینه پرداختند.
مسئولان فرهنگی بر امر دایره‌المعارف‌نویسی برای کودکان و نوجوانان نظارت داشته باشند
نادر قدیانی، مدیرمسئول انتشارات قدیانی در این نشست با بیان اینکه در کشور ما حوزه دایره‌المعارف‌نویسی برای کودکان و نوجوانان با کمبودهایی مواجه است، گفت: طی ۱۵ سال گذشته رونق هفته کتاب روشن است، ولی ما امیدواریم مسئولان فرهنگ باز هم بیشتر به این هفته و کتاب و کتابخوانی توجه نشان بدهند. جا دارد مسئولان فرهنگی بر امر دایره‌المعارف‌نویسی برای کودکان و نوجوانان نظارت داشته باشند و خلاِ فرهنگنامه را در این عرصه پر کنند.
وی افزود: موضوع کتاب‌های مرجع برای کودک و نوجوان بحث دو سه سال اخیر نیست. مرحوم عیان برای اولین‌بار دو جلد از کتاب‌های مرجع را برای کودکان ترجمه کردند و بسیار هم موفق بودند. بعدها دوستان دیگری هم وارد موضوع شدند و کتاب‌های دیگری تولید شد. مجموعه ما هم از حدود سال ۶۵ با مشورت‌هایی که انجام دادیم، توانستیم یک کتاب مرجع در آلمان را پیدا کرده و به کمک یک سرهنگ ارتش که کمی آلمانی بلد بود ترجمه آن را با عنوان چرا و چگونه روانه بازار کنیم.
این ناشر افزود: این کتاب‌ها کلاً در ۸۰ جلد منتشر شد و به چاپ‌های متعدد رسید. این کتاب‌ها دایره‌المعارف بسیار خوبی بودند. حدود ۱۰ جلد هم مبتنی بر فرهنگ و تاریخ کشور خودمان تالیف شد. هر چند که فضای مجازی جایگزین کتاب نیست، اما هر چه به سمت دنیای مجازی پیش می‌رویم و به آن نزدیک‌تر می‌شویم، فروش فیزیکی کتاب‌های دایره‌المعارف کمتر می‌شود.
قدیانی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به فرهنگنامه شورای کتاب گفت: حدود سی سال قبل پروژه شورای کتاب شروع و بر اثر آن ۳۰ جلد کتاب فرهنگنامه چاپ شد؛ حدود ۲۰ جلد دیگر هم در آینده چاپ می‌شود. این کامل‌ترین دایره‌المعارفی است که در کشور تالیف و تولید می‌شود. مسئولان فرهنگی باید بررسی کنند که چه کم و کاستی دارد تا به چاپ و انتشارش کمک کنند.
این ناشر کودک و نوجوان با بیان اینکه حوزه کودک و نوجوان در سال‌های اخیر بودجه کمی ندارد، اما نتیجه ملموس و تاثیرگذاری در حوزه نشر دیده نمی‌شود، افزود: پس از انقلاب نویسنده‌های بسیار بزرگی در زمینه کودک و نوجوان تربیت شدند، اما این موضوع بیشتر در بخش خصوصی پیشرفت داشت. بخش‌های دولتی هم باید جنب‌وجوش بیشتری داشته باشند. در مورد کتاب‌های مرجع هم بخش دولتی بسیار کم کار کرده‌اند و باید از این وضعیت خارج شویم.
نیازمند تنوع فرهنگنامهها هستیم
در ادامه این نشست کاظم طلایی، در مورد تاریخچه فرهنگنامههای جهان گفت: فرهنگنامهنویسی برای کودکان و نوجوانان از سه قرن گذشته وجود داشته است. یعنی به‌طور جدی و حرفه‌ای سه قرن است که فرهنگ‌نویسی برای کودکان و نوجوانان شروع شده است و در آن زمان کشورهایی همچون ایتالیا و انگلیس در این زمینه پیشرو بوده‌اند.
وی ادامه داد: اما در ایران از سال ۱۳۴۲ با تاسیس موسسه فرانکلین در ایران و ترجمه مجموعه موریس پارکر آغاز شد. این کتاب آمریکایی بود و رویکرد غربی داشت، بنابراین یک کتاب هم با عنوان ایران به این مجموعه اضافه شد که به هویت ایرانی توجه کند. این کتاب از نظر تصویرسازی بسیار خوب بود و استقبال خوبی هم از آن شد و تا سال‌ها مورد توجه قرار داشت، تا اینکه اصحاب فرهنگ و هنر به فکر فرهنگنامه ایرانی افتادند که تولید ایران باشد و از نگاه ایران به جهان نگریسته شود.
طلایی در ادامه توضیح داد: در سال ۱۳۶۶ یک شورای کتاب توسط گروهی راه‌اندازی و در آن سعی شد تا فرهنگنامه ایران برای کودکان و نوجوانان ایرانی تولید شود. شورا تصمیم گرفت اولین کتاب این تیم با کمک شهرداری فرصت انتشار پیدا کند. اوایل حدود پانزده جلد در نظر گرفته بودند، اما کار به کندی پیش رفت و در حال حاضر در اواسط کار هستیم.
بنا به گفته طلایی در شروع کار ابزار هنری در اختیار نبود و از تصویر کتاب‌های خارجی استفاده می‌شد و بنابراین رقابت با فرهنگنامههای خارجی سخت بود. اما همین‌که این اثر بر اساس الفبای فارسی و فرهنگ ایران نوشته شده بسیار ارزشمند است.
وی به انتشار دیگر آثار مرجع برای کودکان اشاره کرد و گفت: انتشارت پیام آزادی در سال ۷۷ کتابی را ترجمه و بخش‌هایی را به آن اضافه کرد که در دو جلد منتشر شد. چون کتاب کامل و خوبی بود، بسیار از آن استقبال شد و بارها مورد تجدید چاپ قرار گرفت و هنوز هم چاپ می‌شود. اتفاقاً طراح جلد این کتاب‌ها من بودم. بعدها فرهنگنامههای دیگری هم ترجمه و هم تولید شد و در این زمینه دست پری داریم.
این ناشر و طراح کتاب کودک و نوجوان در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به فعالیت بخش خصوصی و دولتی در زمینه انتشار فرهنگنامهها، گفت: بخش خصوصی در این زمینه باید حمایت شود. دولت باید از کتاب‌های مرجع حمایت کند اما به نحوی که کتاب معرفی شود. قبلاً خیلی مهم بود که یک مرجع کامل مثل بریتانیکا باشد، اما الان این‌طور نیست. دایره‌المعاف‌های جزئی و موضوعی اولویت بیشتری پیدا کرده است. تنوع فرهنگنامهها در دنیا بسیار شده و این تنوع در ایران هم باید ایجاد شود.
وی با بیان اینکه باید قدر فرهنگنامههای تالیفی و تولیدی را بدانیم، گفت: زمانی که پروژه حیات وحش ایران را می‌خواستیم کار کنیم، موج منفی‌ای راه افتاد که نمی‌شود و نمی‌توان عکس حیوانات حیات وحش ایرانی را در طبیعت پیدا کرد و... اما این کار در طول سه سال انجام و با استقبال خوبی روبه‌رو شد.
طلایی ادامه داد: از سوی دیگر هزینه کاغذ بسیار بالاست. کاغذ مورد استفاده برای ماندگاری بیشتر این نوع کتاب‌ها گلاسه است و باید با جلد سخت تولید شود که هزینه‌ها را بالا می‌برد؛ در حالی که این کاغذ یارانه ندارد و هزینه بسیار سنگینی به ناشران خصوصی تحمیل می‌کند.
فرهنگنامهها ضامن اعتماد به نفس و ژرف‌نگری کودکان
عبدالعظیم فریدون هم در این نشست گفت: انتشارات محراب قلم از سال ۱۳۶۰ فعالیت خود را آغاز کرد و تا امسال چهل‌ودو سال است که فعالیت مستمر دارد. این مرکز نشر از سال ۱۳۷۰ به سمت تولد کتاب‌های مرجع به منظور فرهنگ‌نویسی و دایره‌المعارف‌نویسی رفت. در آن زمان موقعیت طوری بود که هیچکس جسارت تالیف نداشت. اما ترجمه فرهنگنامهها به وفور دیده می‌شد.
وی افزود: نگارش و چاپ اولین اثر فرهنگ فارسی کودکان در انتشارات ما ۱۴ سال طول کشید و تا امروز حدود ۶ جلد از این کتاب‌ها با عنوان «فرهنگ فارسی من» منتشر شده است.
فریدون ادامه داد: «فرهنگ فارسی خردسال» هم با ۴۰۰ واژه و تصویرسازی بومی سال ۱۳۸۶ منتشر شد. «فرهنگ فارسی کودک» هم که سال ۱۳۸۴ با ۱۷۰۰ واژه منتشر شده است. «فرهنگ فارسی اعلام» هم اولین متن فارسی شامل اسامی جغرافیایی، شخصیت‌ها، بناها و... است. در ادامه «فرهنگ فارسی برای بچه‌های امروز» با ۳ هزار واژه و ۶۰۰ تصویر منتشر شد. «فرهنگ فارسی مهتاب» ۸ هزار واژه دارد و برای سال‌های چهارم تا ششم دبستان است و حدود ۵ سال دیگر زمان لازم است تا این فرهنگ منتشر شود.
این ناشر تاکید کرد: موضوع فرهنگ و دایره‌المعارف در اوایل سال‌های چاپ بسیار سخت بود؛ زیرا بین بچه‌ها و حتی مدیران و معلمان موضوعیت نداشت و شناخت زیادی از آن نداشتند و مدتی طول کشید تا بتوانیم این موضوع را جا بیاندازیم. با همه این تلاش‌ها هنوز هم نتوانسته‌ایم کارآیی و کاربرد فرهنگ را برای بچه‌ها به طور کامل حل و فصل کنیم.
فریدون با اشاره به اینکه فرهنگنامهها،دانش عمومی و زبانی بچه‌ها را توسعه می‌دهد و اعتماد به‌نفس آنها را بالا می‌برد افزود: تا وقتی که مدیران و معلم‌ها ارزش و جایگاه فرهنگنامهها را ندانند و بر آن تاکید نکنند، نمی‌توان از پدر و مادرها انتظار داشت که این مهم را انجام دهند. هرچند والدین فرهیخته و با درک و فهم زیادی وجود دارند که این کتاب‌ها را تهیه کرده و در اختیار فرزندانشان قرار می‌دهند.
مدیر انتشارات محراب قلم با بیان اینکه امروز به لحاظ ترجمه و تالیف بالای ۱۰۰ عنوان کتاب مرجع داریم، گفت: فرهنگنامهها به افزایش اعتماد به نفس، آگاهی و دانش اجتماعی کودکان و نوجوانان و همچنین به عمق و جامعیت یافتن اطلاعاتشان کمک به‌سزایی می‌کند.
این ناشر با بیان اینکه بحث فرهنگنامهنویسی بیشتر جنبه تربیتی و روان‌شناسی دارد، افزود: تهیه فرهنگنامه عمدتاً باید مبتنی بر فرهنگ و جامعه باشد تا بتواند مهارت بچه‌ها را در همین محیط فرهنگی و اجتماعی بیشتر کرده و بهبود دهد. بنابراین پژوهش در سطح روان‌شناسی و توجه به نیازهای واژگانی بسیار ضروری است.
فریدون، وجود فرهنگنامه در مدارس را ضروری دانست و افزود: در فرهنگنامهنویسی برای کودکان بحث‌های روان‌شناسی، مباحث فرهنگی و علمی بسیار مهم هستند و نویسنده باید دیدگاه روان‌شناختی و فرهنگی داشته باشد.
وی در پایان گفت: همچنین واژه‌ها باید متناسب با سن مخاطب انتخاب شوند و بر اساس آن سعی کنیم واژه‌ای را که کودک یاد گرفته، توسعه دهیم تا متوجه استفاده آن کلمه در جای خود شود. زیرا وظیفه فرهنگ‌نویس کودکان این است که سعی کند به واسطه مداخل، متشابهات و تضادها، فهم یک کلمه را ساده‌تر کند.
فرهنگنامهها و مسئله هویت‌بخشی به کودکان
در بخش دیگری از این نشست مجید راستی، با اشاره به اینکه همه کودکان باید کتاب مرجع و فرهنگنامه را در دسترس خود داشته باشند، گفت: تولید و چاپ این قبیل کتاب‌ها نفع مادی ندارد و بیشتر از سر عشق و علاقه به تولید یک اثر ماندگار انجام می‌شود. فرهنگنامه هویت و تاریخ یک کشور را به کودکان بیان می‌کند. باید یک فرهنگنامه مرجع مثل بریتانیکای انگلیس داشته باشیم تا نشان‌دهنده تاریخ و فرهنگ ایرانی باشد و در میان بقیه فرهنگنامهها مثل جواهر بدرخشد. از میان کارهای تولید شده، می‌توان با ویرایش و کار دقیق‌تر به این مرجع درخشان دست پیدا کرد و کم‌وکسرهای آن را جبران کرد. مثلاً شاید فرهنگستان زبان و ادب فارسی بتواند این پروژه را پیش ببرد.
این نویسنده کودک و نوجوان توضیح داد: کتاب حجیم و قطور، هزینه‌های بالایی دارد و برای ناشر نفع مادی ندارد. کودکان ایرانی باید از طریق کتابخانه‌های عمومی و مدارس به یک آلبوم کامل از هویت ایرانی دسترسی داشته باشند. اکثر کتاب‌های خوب در تهران و شهرهای بزرگ پخش می‌شود و این برای ایران بزرگ ما کافی نیست. اگر ما آثار مناسب برای کودکان در شهرهای مرزی تولید نکنیم، باید به آنها حق دهیم که جذب فرهنگ‌های دیگر شوند.
راستی اضافه کرد: دولت باید در این موضوع وارد شود و با استفاده از ناشران و نویسندگان با تجربه به یک اثر کامل برسیم که هویت ایرانی را به خوبی شرح دهد. ما به حمایت مراکز دولتی برای تولید و تدوین فرهنگنامه نیازمندیم.
وی در پایان با بیان اینکه فرهنگنامهها نیازمند تحقیقات زیاد است، گفت: امروز کارکرد و توانایی تلفن همراه، تفاوت بسیاری نسبت به سال‌های قبل پیدا کرده است. فرهنگنامه باید مبتنی بر شرایط سال‌های زیست افراد باشد و به‌روز شود. این فرهنگنامهها باید به گونه‌ای باشند که افراد در زمان‌های لازم به سراغش بروند و با اعتماد به نفس از آنها استفاده کنند.
سی‌ویکمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران با شعار آینده خواندنی است از بیست‌وسوم آبان آغاز به کار کرد و تا سی‌ام آبان ۱۴۰۲ به کار خود ادامه می‌دهد.