به گزارش ایرنا، پرونده ثبت جهانی منظر طبیعی تاریخی رامسر هر سال ابعاد تازه‌ای به خود می‌گیرد و هربار در تعقیب ناکامی‌هایش می‌توان ردِ پای مداخلات غیرکارشناسی را به وضوح مشاهده کرد. نتیجه این مناقشات و دور باطل تاکنون چیزی جز بلاتکلیفی باغ و پرونده ثبت جهانی نبود. پرونده‌ای که از سال ۲۰۰۷ تا امروز همچنان در فهرست انتظار یونسکو در جا می‌زند. باغ ۳۳ هکتاری به عنوان عنصر کلیدی این پرونده به همراه هتل عرصه‌های جدایی ناپذیری هستند که سال ۱۳۸۳ در فهرست آثار ملی قرار گرفتند و ضوابط عرصه و حریم برای‌شان اعمال شد. این باغ به همراه کوه دماوند یکی از ۲ طرح پیشنهادی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مازندران بود که سال ۱۳۸۸ برای ثبت جهانی به سازمان یونسکو فرستاده شد، اما به دلیل وجود اسکلت فلزی مجتمع فرهنگی و هنری در باغ، از فرآیند ثبت جهانی خارج شد و در حال حاضر تا رفع مداخلات در فهرست انتظار این نهاد فرهنگی جهانی قرار دارد.
مهم‌ترین بخش این ناکامی مربوط به ساخت سازهای نیمه‌تمام است که ۲ دهه در عرصه باغ ۳۳ هکتاری جا خوش کرده است. آن هم از سال ۱۳۸۳، درست زمانی که هنوز تشکیلات اداری میراث فرهنگی در رامسر مستقر نشده بود. به همین دلیل پس از مدتی میراث فرهنگی اعلام می‌کند جانمایی این سازه در عرصه باغ مداخله شهری مستقیم در کالبد یک اثر تاریخی است که موجب تغییر هویت باغ شده است و با ادامه ساخت آن مخالفت می‌کند.
چرا مجتمع فرهنگی در باغ ۳۳ هکتاری ساخته شد؟
اما در تعقیب این که چرا و چگونه مجتمع فرهنگی هنری سر از باغ ۳۳ هکتاری درآورد و تا به امروز جا خوش کرد هم می‌توان رد پای مداخلات و فشارهای سیاسی برای این جانمایی و گره کور در سرنوشت باغ را به وضوح مشاهده کرد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که پیش از ابلاغ طرح جامع و تفصیلی شهر رامسر، برابر با طرح هادی سابق، زمینی با کاربری فرهنگی برای ساخت فرهنگسرای ارشاد در این شهرستان جانمایی می‌شود؛ زمینی که در حال حاضر ساختمان کلانتری مرکزی رامسر در آنجا مستقر است. اما چرا یک مکان نظامی در زمینی با کاربری فرهنگی احداث شد؟
بنا بر اعلام منابع رسمی در گذشته ساختمان کلانتری یا همان ژاندارمری سابق در بازار رامسر و محلی که در حال حاضر بانک مهر اقتصاد و بانک سپه مستقر هستند قرار داشت. شهرداری و شورای شهر وقت و نیروی انتظامی طی توافقی تصمیم می‌گیرند ساختمان ژاندارمری و زمین پیرامونش را به شهرداری رامسر واگذار کنند، منطقه‌ای که اکنون بخشی از آن ساختمان یک بانک و بخشی هم پارکینگ عمومی است. در مقابل شهرداری هم زمین دارای کاربری فرهنگی را که در فاز دوم خیابان امام خمینی(ره) قرار داشت در اختیار نیروی انتظامی قرار می‌دهد که بر اساس این توافق در جلسه مغایرت‌های اساسی طرح هادی و در ادامه طرح جامع و تفصیلی برای آن منطقه کاربری نظامی تصویب می‌شود.
ردپای پررنگِ مداخلات غیرکارشناسی
با این وصف اعمال نظرها، مداخلات و فشارهای خارج از بدنه کارشناسی تا امروز به اندازه‌ای بود که سبب شد هر پیشرفت کوچکی در مسیر درست سرانجام به نقطه اول بازگردد؛ مانند تصمیم برای تغییر کاربری مجتمع از اداری- فرهنگی به مجموعه فرهنگی هنری که بدون تایید شورای عالی میراث فرهنگی در جلسه کمسیون برنامه‌ریزی استان در دولت دوازدهم به تصویب رسید و اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی مازندران هم به استناد همین مصوبه همچنان ساخت سازه را بلامانع و قانونی می‌داند. البته مشروط بر اینکه کاربری آن نه اداری، بلکه فرهنگی باشد.
خشت اول تمام ناکامی‌های باغ ۳۳ هکتاری و پرونده ثبت جهانی منظر طبیعی تاریخی رامسر از یک اقدام غیرکارشناسی آغاز شده که تاوانش ۲ دهه بلاتکلیفی پرونده ثبت جهانی منظر طبیعی و تاریخی رامسر است.
فشارهای خارج از بدنه کارشناسی تا امروز در حالی مانع تخریب سازه نیمه‌کاره و نجات‌بخشی این اکوباغ ایرانی شده که سازمان بازرسی سال ۱۳۹۹ به این ساخت و ساز ورود و به میراث فرهنگی اعلام کرد که با توجه به اینکه باغ تاریخی ۳۳ هکتاری دارای حریم مصوب است، امکان ساخت و ساز در آن وجود ندارد. اعلام نظر این دستگاه نظارتی با مکاتبات بعدی در سطح وزارتخانه باعث توقف عملیات ساخت مجتمع فرهنگی شد. همچنین بر اساس گزارش سازمان بازرسی خیابانی که سبب شد باغ به دو نیمه تقسیم شود نیز باید حذف و باغ به شکل قدیم خود بازگردد.
اما حکم این مرجع قانونی نیز آب خوشی نبود که به راحتی از گلوی دوستداران میراث فرهنگی رامسر پایین برود. چرا که در حال حاضر بار دیگر زمزمه‌های از سرگیری ساخت مجتمع فرهنگی و تفکیک بخشی از سند باغ و انتقال آن به اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی مطرح شده و بار دیگر همه امیدها برای احیای باغ و به جریان افتادن پرونده ثبت جهانی را با یاس تبدیل کرد.
نماینده مجلس: ساخت مجتمع فرهنگی درخواست مردم است
سرنوشت باغ ۳۳ هکتاری برای مردم رامسر اهمیت ویژه‌ای دارد و می‌توان ردِ آن را کل این دو دهه، در وعده‌های نمایندگان مردم این منطقه در پارلمان شهری یا مجلس شورای اسلامی جست‌وجو کرد. نماینده مردم تنکابن، عباس‌آباد و رامسر پیرامون احیای باغ و از سرگیری ساخت مجتمع فرهنگی به خبرنگار ایرنا می‌گوید: سازمان بازرسی نه به طور مستقیم، بلکه در پی شکایت میراث فرهنگی به پرونده ورود و رای تخریب سازه نیمه‌تمام مجتمع فرهنگی را صادر کرد. ضمن اینکه معتقدم مساله ثبت جهانی باغ (منظر طبیعی تاریخی رامسر) میبایست به گونه‌ای دنبال شود که در کنارش سازه نیمه‌تمام مجتمع فرهنگی هم ساخته شود.
سید شمس‌الدین حسینی می‌افزاید: در جریان بازدیدی که به اتفاق عزت‌الله ضرغامی وزیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری از این باغ انجام شد، گفتم در جایگاه نماینده مردم رامسر، باید در قبال اینکه چرا برای سازهای از پول بیت‌المال هزینه شده، اما طی این سال‌ها نیمه‌تمام باقی مانده، پاسخگو باشم.
وی اظهار می‌کند: پس از این بازدید وزیر میراث فرهنگی طی تماسی به من گفت که «آیا موافق هستید برای حفظ باغ این ساختمان را تخریب کنیم؟» گفتم تخریب سازه کاری ندارد!؟ آیا پیشنهادی مبنی بر اینکه سازه را با چه میزان اعتبار و در چه زمینی جایگزین کنیم دارید؟ آیا مردم شهرستان رامسر باید از داشتن مجتمع فرهنگی و اداره ارشاد بی‌بهره باشند؟ آیا هزینه‌های ساخت را می‌پردازید؟
خشت اول تمام ناکامی‌های باغ ۳۳ هکتاری و پرونده ثبت جهانی منظر طبیعی تاریخی رامسر از یک اقدام غیرکارشناسی آغاز شده که تاوانش ۲ دهه بلاتکلیفی پرونده ثبت جهانی منظر طبیعی و تاریخی رامسر است.
حسینی در ادامه می‌گوید: یک سال بعد نیز در جریان سفر وزیر فرهنگ و ارشاد گفتم «من به عنوان نماینده مردم رامسر با دو خواسته مواجهم، گروهی که مسائل میراثی را مهم‌تر می‌دانند و خواهان تخریب سازه هستند و گروه دیگر هم قاطبه مردم رامسر هستند که ساخت مجتمع فرهنگی و هنری را مطالبه می‌کنند. بنابراین این مساله میبایست در سطح دو وزارتخانه حل شود.»
نماینده مردم تنکابن، رامسر، عباس‌آباد در مجلس شورای اسلامی می‌افزاید: در ادامه نیز نشستی در سطح معاونان دو وزارتخانه برگزار شد، در این نشست مشخص شد که هیچ منع قانونی برای ساخت مجتمع فرهنگی در عرصه باغ ۳۳ هکتاری وجود ندارد. سازمان بازرسی نیز بر اساس شکایت میراث فرهنگی به این پرونده ورود کرد. ضمن اینکه در آخرین نشستی که در دولت دوازدهم هم پیرامون این موضوع برگزار شد بحث تخریب سازه نیمه‌تمام مطرح نبود.
بخشی از باغ جدا می‌شود!
حسینی با توضیح اینکه این مناقشه روند احیای باغ را کند یا متوقف کرده بود می‌گوید: به دنبال یافتن یک راهکار کارشناسی مقرر شد که وزارت میراث فرهنگی در کارگروه اصلاح حرایم و تجدید فنی، نقشه باغ را اصلاح کند. بر اساس این تصمیم محوطه‌ای که ساختمان در آن واقع شده را از باغ جدا و ساختمان مجتمع فرهنگی ارشاد در آن ساخته شود. در چنین شرایطی از یک سو سازه نیمه‌کاره تکمیل می‌شود و از سوی دیگر باغ احیا خواهد شد. ضمن اینکه ساختمان به گونه‌ای ساخته می‌شود که معماری آن با بناهای تاریخی به لحاظ بافت تاریخی همخوانی داشته باشد.
حسینی معتقد است که هم احیاء باغ و تخریب سازه مجتمع فرهنگی یکسونگری محسوب می‌شود و هم ساخته شدن مجتمع فرهنگی و ثبت جهانی نشدن باغ (منظر طبیعی تاریخی رامسر). بنابراین بهترین گزینه و روش درست همین جمع‌بندی و تصمیمی است که ابلاغ شده و باید عملیاتی شود. به گفته حسینی اعضای کارگروه اصلاح حرایم از ملاحظات یونسکو اطلاع دارند، بنابراین نقشه را به گونه‌ای طراحی می‌کنند که تمام ضوابط رعایت شود.
کارشناسان: تفکیک باغ یعنی حذف از ثبت جهانی
اما ادعای تفکیک بخشی از سند باغ و بلامانع بودن ساخت و ساز در عرصه این بافت تاریخی در حالی مطرح می‌شود که در جست‌وجوی همه اظهارنظرهای کارشناسی دو عبارت برجسته و پرتکرار به چشم می‌خورد:
۱-ساخت و ساز و دخل و تصرف در کل عرصه‌های تاریخی از جمله باغ ۳۳ هکتاری که در فهرست آثار ملی قرار دارد نقض صریح ضوابط عرصه و حریم آثار تاریخی و موجب تهدید یکپارچگی و اصالت این بافت تاریخی می‌شود.
۲-ساخت مجتمع فرهنگی در عرصه باغ ۳۳ هکتاری تهدیدی برای بسته شدن پرونده ثبت جهانی منظر طبیعی و تاریخی رامسر است.
محسن باستانی معاون میراث فرهنگی مازندران نیز پیش‌تر در مصاحبه‌ای به این موضوع اشاره کرده بود و گفت: «سازۀ نیمه‌کاره مجتمع فرهنگی در باغ ٣٣ هکتاری رامسر که بخشی از منظر فرهنگی-تاریخی این شهر محسوب می‌شود، باید تخریب شود. چون ممکن است مانع ثبت جهانی باغ شود. این موضوع را از قبل پیگیری کردیم و دادستان مازندران حکم تخریب این سازه را داده است. تکلیف ساختمان مشخص است. مطمئنا به مرحله جهانی شدن که برسد ساختمان قلع و قمع می‌شود. »
حسین مبری دانش‌آموخته دکترای حرفه‌ای معماری و شهرسازی و مشاور شهرداری رامسر در مطالعات طرح احیای باغ ۳۳ هکتاری هم در گفت‌وگو با خبرگزاری ایرنا اعلام کرده بود: «ایجاد سازه مجتمع فرهنگی و هنری یا حتی خیابانی که در این باغ ایجاد شده نشانه ناآگاهی مسوولان وقت وعدم استعلام نگرفتن از مراجع ذیصلاح برای اجرای این طرح‌هاست و همه این موارد مداخلات غیرکارشناسی در این اثر تاریخی به شمار می‌آید و بدون شک مانع صددرصدی ثبت جهانی محسوب می‌شوند. »
سید شمس‌الدین حسینی نماینده رامسر در مجلس یازدهم: مقرر شد وزارت میراث فرهنگی در کارگروه اصلاح حرایم و تجدید فنی، نقشه باغ را اصلاح کند تا محوطه‌ای که ساختمان در آن واقع شده از باغ جدا و مجتمع فرهنگی در آن ساخته شود. به این شکل هم سازه نیمه‌کاره تکمیل می‌شود و از سوی دیگر باغ احیا خواهد شد.
محمدقاسم کفاشی کارشناس میراث فرهنگی هم در گفت‌وگو با ایرنا عنوان کرده بود که «حساسیت کارشناسان یونسکو به این خاطر است که ساخت بنا در یک باغ تاریخی، مداخله مستقیم شهری محسوب می‌شود. علاوه بر این، برابر ضوابط عرصه‌ای یک اثر ملی، مداخله مستقیم در کالبد و عرصه آن به هیچ وجه مجاز نیست. زیرا هرگونه مداخله منجر به تغییر هویت اثر ملی می‌شود و اینجا با ساخت مجتمع فرهنگی با هر نیتی، مداخله در کالبد و عرصه باغ ۳۳ هکتاری صورت می‌گیرد که خلاف است. »
اظهارات نادر سحرخیز رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری رامسر در گفت‌وگو با ایرنا نیز همین دیدگاه را تایید می کند: «پافشاری‌ها برای ساخت این بنا در عرصه باغ غیرمنطقی است. باغ ۳۳ هکتاری رامسر سال ۱۳۸۸ یکی از ۲ طرح پیشنهادی اداره کل میراث فرهنگی مازندران به یونسکو برای ثبت جهانی بود که به دلیل وجود ساختمان نیمه‌کاره مجتمع فرهنگی و هنری از دستور ثبت جهانی خارج شد. با این که در شورای برنامه‌ریزی استان ساخت بنای نیمه‌کاره با کاربری فرهنگی و هنری به تصویب رسید، اما کارشناسان میراث فرهنگی کماکان این سازه را مانعی برای ثبت جهانی می‌دانند. »
ابوالفضل نیکوبیان کارشناس و جانشین معاونت میراث فرهنگی مازندران نیز در گفت‌وگو با ایرنا می‌گوید: «عمده دلیل ایراد ساخت سازه مجتمع فرهنگی در عرصه باغ ۳۳ هکتاری تطابق نداشتن آن با کالبد این بافت تاریخی است. چنین دخل تصرف‌هایی اصالت و یکپارچگی این اثر تاریخی را خدشه‌دار می‌کند و تفکیک باغ سرآغاز تجزیه آن خواهد شد. »
پرونده ثبت‌جهانی منظر طبیعی تاریخی در ایران بسته می‌شود؟
یک کارشناس میراث فرهنگی که نخواست نامی از او در گزارش باشد به خبرنگار ایرنا می‌گوید: سهمیه ثبت جهانی در یونسکو برای کشور محدود است. طبیعتاً خیلی از آثار که مداخلات کمتر و شانس بیشتری برای ثبت دارند از سوی ایران به یونسکو ارائه خواهند شد. به همین دلیل نیز این پرونده با این میزان دخل و تصرف و مناقشه ۲ دهه‌ای حتی از اولویت ایران برای نامزدی ثبت جهانی خارج می‌شود.
او با توضیح اینکه یونسکو به فعالیت‌های فرهنگی و تلاشی که کشورها برای حفظ میراث فرهنگی انجام می‌دهند احترام می‌گذارد، می‌افزاید: بزرگترین ایراد این پرونده از نظر ناظران یونسکو همین سازه نیمه‌کاره است. آن‌ها می‌پرسند وقتی در یک کشور از اثری که در فهرست آثار ملی‌اش قرار دارد به درستی حفاظت نشد و سازهای که می‌شد در هر نقطه دیگر ساخت در عرصه‌ای تاریخی و ثبت شده ساخته شده است، چطور می‌تواند پس از ثبت جهانی از آن حفاظت کند و از کجا معلوم که بخش‌های دیگر آن از دست ندهد؟ پرونده ثبت جهانی ماسوله هم به علت مداخلات مستقیم مانند باغ ۳۳ هکتاری برگشت خورد.
وی تاکید می‌کند که چنانچه ضوابط عرصه و حریم در این منطقه اعمال نمی‌شد کلِ بلوار و محوطه پیرامونی این منطقه مانند سایر نقاط مملو از ساخت و سازهای در ارتفاع می‌شد.
به گفته این کارشناس میراث فرهنگی، این باغ یکی از نخستین باغ‌های معاصر ایران است که برون‌گرا طراحی و اجرا شد. پیش از این عموم باغ‌ها صرفا به کاخ‌ها و شاهان اختصاص داشت. اما باغ ۳۳ هکتاری جزو نخستین فضاهای باغی است که می‌بینیم حضور مردم در آن تسلط می‌یابد و به عنوان جزئی از منظر طبیعی تاریخی رامسر در فهرست موقت یونسکو قرار دارد.
خشت اول چون نهاد معمار کج...
خشت اول تمام ناکامی‌های باغ ۳۳ هکتاری و پرونده ثبت جهانی منظر طبیعی تاریخی رامسر از یک اقدام غیرکارشناسی آغاز شده که تاوانش ۲ دهه بلاتکلیفی پرونده ثبت جهانی منظر طبیعی و تاریخی رامسر است.
ماجرایی که یک سوی آن ثبت جهانی منظر طبیعی تاریخی رامسر و رخدادی مهم و بین‌المللی برای این شهر و توسعه اقتصادی رامسر است و سوی دیگرش ساخت یک مجتمع فرهنگی که ۲۰ سال اسکلت فلزی‌اش در باد و باران مانده، به گفته کارشناسان استحکام لازم را ندارد، امکان ساختش در هرکجای این شهر فراهم است و ساختنش تهدید جدی برای بسته شدن پرونده ثبت جهانی منظر طبیعی تاریخی رامسر محسوب می‌شود.
به نظر می‌رسد در کفه سود و زیان همچنان تلاش برای رفع مداخلات در عرصه این بافت تاریخی و بالا بردن شانس ثبت جهانی، بازگشت به نظرات کارشناسی هزینه کمتری برای شهر و آینده آن دارد.