تفاوت‌ها و شباهت‌های آپارتاید اسرائیلی و آفریقای جنوبی

جنبش ضدآپارتاید در آفریقای جنوبی یک جنبش جهانی الهام‌بخش و آموزنده برای مبارزان راه دموکراسی و تبعیض‌زدایی بوده است. این جنبش موفق شد به دلیل ریشه‌ گستراندن عمیق آن در جامعه و مبارزه گسترده همه‌جانبه‌ علیه تبعیض نژادی، نه تنها افکار عمومی درون آفریقا را بلکه افکار عمومی جهان را با خود همراه سازد که سرانجام این همدلی سراسری به فشار تحریمی بر رژیم نژادپرست آفریقای جنوبی منجر شد.

شروع تبعیض نژادی در آفریقای جنوبی به اواسط قرن هفدهم و ورود سه کشتی هلندی به «خلیج تیبل» باز می‌گردد. پنج سال بعد از ورود کشتی‌های هلندی، مردم بومی سلسله حملاتی را علیه هلندی‌ها آغاز کردند که همگی شکست خورد اما از همان‌جا بود که نوع رابطه میان سیاهان و سفیدها در سه قرن آینده تبیین شد: چرخه مقاومت و سرکوب.

آنچه در زمان جنگ جهانی رخ داد، به تشکیل دولت آپارتاید آفریقای جنوبی سال ۱۹۴۸ منجر شد. بر اساس قانون آپارتاید، شهروندان آفریقای جنوبی به یکی از این سه دسته تعلیق داشتند: بانتو(همه سیاهان آفریقایی)، رنگیین پوست (افراد با نژاد مخلوط) و سفیدپوست.
دسته چهارم که شامل آسیایی (هندی و پاکستانی) می‌شد بعدها به این نظام طبقه‌بندی اضافه شد اما در کل، همه امتیازهای قانونی، سرمایه‌ای و شهروندی براساس این تقسیم‌بندی به نفع سفیدپوستان نوشته شد و سیاهپوستان و رنگین‌پوستان با درجه‌هایی از طبقه‌بندی، همگی با جان و مالشان در خدمت طبقه و نژاد برتر سفید بودند.

«نلسون ماندلا» و دیگر رهبران آفریقا به همراه مردم این قاره، سال‌ها علیه این سیستم تبعیض نژادی جنگیدند تا اینکه سرانجام در ۱۴ آوریل ۱۹۹۴ (۲۵ فروردین ۱۳۷۳) نخستین انتخابات ریاست جمهوری آفریقای جنوبی برگزار شد تا نشان دهد عمر آپارتاید به نیم قرن نخواهد رسید.

آپارتاید از آفریقا تا اسرائیل

«نعیم جناح_ Na’eem Jeenah» فعال حقوق بشر در آفریقای جنوبی با سابقه کنشگری‌های مستمر ضد آپارتاید در این کشور در سال ۲۰۱۹ از فلسطین اشغالی بازدید کرد و به مقایسه آپارتاید در اسرائیل و آفریقای جنوبی پرداخت. وی با درنظر گرفتن سه عامل «جمعیت، آزادی انتخاب محل سکونت و رفت‌وآمد و امنیت» شرایط آپارتاید را در دو سرزمین مورد بررسی قرار داد و تاکید کرد شرایط آپارتاید در اسرائیل بسیار بسیار بدتر از آپارتاید در آفریقای جنوبی است.

نعیم جناح فعال حقوق بشر با در نظر گرفتن سه عامل «جمعیت، آزادی انتخاب محل سکونت و رفت‌وآمد و امنیت» تاکید کرد شرایط آپارتاید در اسرائیل بسیار بسیار بدتر از آپارتاید در آفریقای جنوبی است وی بررسی تطیبیقی خود را در قالب یک سفرنامه منتشر کرده است که در بخشی از آن آمده است:
برای یک آفریقای جنوبی، بازدید از فلسطین (از جمله بخش غصب‌شده آن در اسرائیل) می‌تواند یک تجربه دردناک باشد زیرا یادآور گذشته‌ای همراه با تبعیض، غصب و اشغال زمین و اعمال خشونت و کنترل شدید دولتی است.

با این حال، حتی دانستن شباهت‌هایی بین گذشته آفریقای جنوبی و حال فلسطین، اقدامی است که برای یک تبعه آفریقای جنوبی به طور طبیعی رخ می‌دهد اما نشانه‌ها به طور مداوم به شما این یادآوری را دارد که در زمینه آپارتاید، اسرائیل بسیار بسیار بدتر از آفریقای جنوبی است. اگر بخواهیم منصف باشیم، آرامش سواحل ما هرگز در سیطره دائم سربازان مسلح نبوده است.

درک عصبانیت «دنیس گلدبرگ» که با «نلسون ماندلا» و دیگران در دادگاه خیانت ریوونیا محاکمه شد دشوار نیست. او در سال ۱۹۸۵ توسط دولت آپارتاید آفریقای جنوبی به اسرائیل تبعید شد. وی که از از فعالان ضد تبعیض‌نژادی و از دوستان نزدیک «نسلون ماندلا» بود، پس از ورود به آنجا گفت اسرائیل معادل آپارتاید آفریقای جنوبی در خاورمیانه در است.

گلدبرگ، یک یهودی‌ ضد صهیونیست بود و استعمارگری نژادپرستانه اسرائیل را مشابه سیستم آپارتاید آفریقای جنوبی دانست. وی پس از مدتی، فلسطین اشغالی را ترک و در بریتانیا زندگی کرد زیرا نمی‌توانست سیاست‌های ظالمانه اسرائیل را تحمل کند. او تا زمان مرگش در سال ۲۰۲۰ از پویش BDS (انزوا، عدم سرمایه‌گذاری و تحریم اسرائیل _ Boycott, Divestment and Sanctions) حمایت کرد.

چیزی که «گلدبرگ» بلافاصله پس از ورود به اسرائیل فهمید، توسط بسیاری از سیاه‌پوستان آفریقای جنوبی در طول دهه‌ها بارها درک و مطرح شده است. به طور مثال در سال ۲۰۰۲(۱۳۸۱) اسقف اعظم «دزموند توتو- Desmond Tutu» مقاله‌ای به نام «آپارتاید در سرزمین مقدس» نوشت و در آن تاکید کرد، سفر اخیرش به فلسطین، او را به یاد «آنچه برای ما سیاه‌پوستان آفریقای جنوبی افتاده» انداخته است.
در سال ۲۰۰۷ نیز «جان دوگارد John Dugard» گزارشگر حقوق بشر سازمان ملل، استاد حقوق آفریقای جنوبی و کارشناس سیستم‌های آپارتایدی، گفت: قوانین و اقدامات اسرائیل در سرزمین‌های اشغالی، به طور حتم شبیه ابعاد مختلف آپارتاید است.
علاوه بر این، طبق گزارش سازمان‌های بین‌المللی مانند سازمان عفو بین‌الملل، دیده‌بان حقوق بشر و بسیاری از سازمان‌های فلسطینی، اقدامات اسرائیل چه در سرزمین‌های اشغالی و چه در داخل خود اسرائیل در زمره آپارتاید محسوب می‌شود.

گزارشگر حقوق بشر سازمان ملل: قوانین و اقدامات اسرائیل در همه بخش‌های سرزمین‌های اشغالی، به طور حتم شبیه ابعاد مختلف آپارتاید استامتیازهای یهودیان نسبت به غیریهودیان

به گفته بسیاری از نویسندگان آفریقایی، برای آنها آپارتاید روشی سیستماتیک و نهادینه شده بود و هست که در آن مردم بر اساس «نژاد» یا قومیتشان مورد تبعیض قرار گرفته و می‌گیرند و حقوق و امتیازهای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی براساس نژاد یا قومیت به مردم تعلق می‌گیرد.
در آفریقای جنوبی، این به آن معنا بود که سفیدپوستان نسبت به سیاه‌پوستان امتیاز و برتری داشتند و در مورد فلسطین و اسرائیل، به این معنی است که یهودیان نسبت به غیریهودیان امتیاز دارند.

جناح در بررسی خود یادآور شده، برای اجرای طرح بزرگ آپارتاید اسرائیلی که اساس آن بر مبنای امتیاز یهودیان به غیریهودیان است، سه رکن مهم در این سرزمین مورد پیگیری قرار می‌گیرد:

۱. نخستین ستون این آپارتاید بر مبنای مرزبندی رسمی جمعیت به گروه‌های نژادی از طریق قانون ثبت‌نام جمعیت (۱۹۵۰) است. به‌عنوان مثال، من را در اسرائیل به‌ دلیل اصل و نسبم، ابتدا «هندی»، دومین سلسله مراتب نژادی «سفیدپوست» (یا سفیدپوست اروپایی‌) یا «رنگین‌پوستان» و «آفریقایی‌ها» طبقه‌بندی کردند.

۲. رکن دوم آپارتاید در اسرائیل این است که گروه‌های مختلف شناسایی شده و هر گروه مجبور به اقامت در مناطق جغرافیایی خاص از جمله در نقاط مختلف شهر یا منطقه روستایی شده است زیرا از این طریق توانسته رفت‌وآمد مردم را در این مناطق محدود کند. نمونه این جداسازی در آفریقای جنوبی هم انجام شده بود زیرا معماران آفریقایی سیاست و طرح «آپارتاید بزرگ» مردم و افراد را براساس رنگ پوست، زبان، نژاد، قومیت، مذهب و ثروت افراد طبقه‌بندی کرده بودند.

جداسازی سرزمین‌های اشغالی
ابزار رکن دوم آپارتاید در اسرائیل جداسازی سرزمین‌هایی است که آن را غصب کرده و این شامل دزدی گسترده زمین‌های فلسطینی‌ها (land theft) توسط اسرائیل از سرزمین اصلی فلسطین به روش‌های مختلف است.

دیوارهای آپارتاید در اسرائیل، فضای در دسترس فلسطینی‌ها را به طور مرتب کوچک و کوچک‌تر کرده و این روند ادامه دارد. بسته بودن کامل و انزوای هرمتیک غزه( انزوایی که هیچ راه نفوذی به آن وجود ندارد)، قطع ارتباط بیت‌المقدس شرقی از بقیه کرانه باختری و سیاست‌های تملک و ساخت‌وساز که در طرح‌ گسترده شهرک‌سازی انجام می‌شود، کرانه باختری را به شبکه‌ای از شهرک‌های متصل برای یهودیان و اسرائیلی‌ها و مناطق تحت محاصره و غیرهمجوار برای فلسطینی تبدیل کرده است.
یهودیان اسرائیلی مانند سفیدپوستان آفریقایی در آفریقای جنوبی در دوره آپارتاید و یا حتی در دوره کنونی، از آزادی رفت‌وآمد در سرزمین‌های فلسطین اشغالی برخوردارند. البته در آفریقای جنوبی ایده «جاده‌های جداگانه» پیاده نشد و هرگز در آن سرزمین، جاده‌هایی برای استفاده انحصاری سفیدپوستان وجود نداشت اما سیاهپوستان از آن به زور حذف شدند اما این ایده در اسرائیل عملیاتی شده است.

آفریقایی‌ها می‌گویند، ما هرگز حتی در بدترین روزهای آپارتاید، پرواز هلیکوپترها و جت‌های جنگنده بر فراز مناطق مسکونی، بمباران خانه‌ها و شلیک گلوله و موشک به مدارس فرزندانمان را تجربه نکردیمقوانین و دستگاه سیستماتیک سرکوبگری شدید امنیتی
۳. سومین ستونی که آپارتاید اسرائیل بر آن استوار است، قوانین و دستگاه عریض و طویل سیستماتیک سرکوبگری «امنیتی» آن است که شباهت کمی به آفریقای جنوبی دارد. البته کشتار غیرقانونی (از جمله در قلمرو خارج از مناطق مسکونی یهودیان)، شکنجه، بازداشت اداری و غیره مشابه آنچه در آفریقای جنوبی وجود داشت، کاملا وجود دارد. این سیاست‌ها مورد تائید دولت اسرائیل بوده و توسط قوه قضاییه آن تائید می‌شوند و از طریق قوانین نظامی ظالمانه و دادگاه‌های نظامی حمایت شده‌اند.

«امنیت»در عمل برای توجیه محدودیت‌های آزادی عقیده، بیان، اجتماع‌ها، تشکل‌ها و حرکت فلسطینی‌ها و برای سرکوب مخالفان و کنترل فلسطینیان استفاده می‌شود. با این حال، استقرار ماشین‌های سرکوبگر اسرائیل برای آفریقای جنوبی کاملاً ناآشناست.
آفریقایی‌ها می‌گویند، ما هرگز حتی در بدترین روزهای آپارتاید، پرواز هلیکوپترها و جت‌های جنگنده بر فراز مناطق مسکونی سیاه‌پوستان، بمباران خانه‌هایمان و شلیک گلوله و موشک به مدارس فرزندانمان را تجربه نکردیم.

اسرائیل خالق آپارتاید مدرن

«بن وایت» تحلیلگر رسانه‌ای، در این زمینه اسرائیل را خالق «آپارتاید مدرن» می‌خواند و می‌گوید: رابطه اسرائیل با آپارتاید آفریقای جنوبی نشان داد که این سیستم در اسرائیل بسیار شدیدتر و آشکارتر اجرا شده است.

در تاریخ، نژادپرستی آفریقای جنوبی به انزوای جهانی این کشور منجر شد و آپارتاید مدرن اسرائیل نیز دیر یا زود فرجامی غیر از این نخواهد داشت
«جان جی مک‌تیگ جونیور _ John J.McTague Jr» در گزارشی با عنوان «اسرائیل و آفریقای جنوبی؛ مقایسه‌ای از سیاست‌ها، نوشت: موقعیت بین‌المللی اسرائیل در حال نزدیک شدن به وضعیت آفریقای جنوبی پیشین در دوران آپارتاید بود که به عنوان یک «سیستم طرد شده بین‌المللی» شناخته شده بود.
این شباهت از زمان انتخاب «بلوک لیکود» به رهبری «مناخم بگین» در سال ۱۹۷۷(۱۳۵۶) شکل گرفت اما به طور قطع در تابستان ۱۹۸۲(۱۳۶۱) با حمله به لبنان و کشتار فلسطینیان در اردوگاه‌های آوارگان خارج از بیروت، شتاب بیشتری گرفت. شباهت‌ها بسیار قوی‌تر از آن چیزی است که بیشتر مردم می‌دانند و شایسته بررسی بیشتر است.

وی تاکید می‌کند: واضح‌ترین مقایسه در موضع دیپلماتیک دو کشور است؛ آفریقای جنوبی در سال ۱۹۷۴(۱۳۵۳) از مجمع عمومی سازمان ملل اخراج شد و دوستان بسیار کمی در سراسر جهان به دلیل وجود آپارتاید داشت. حتی محکم‌ترین متحد آفریقای جنوبی در آن دوران، ایالات متحده، به طور مرتب به جهان یادآوری می‌کرد که سیاست‌های نژادی آفریقای جنوبی را تائید نمی‌کند.

این موضوع درست مانند شرایط کنونی اسرائیل در عرصه بین‌المللی است. اکنون حتی آمریکا و دیگر دوستان اسرائیل هم از تائید جنایت‌ها و سیاست‌های کاملا تبعیض نژادی این رژیم، ابا دارند. در تاریخ، نژادپرستی آفریقای جنوبی به انزوای جهانی این کشور منجر شد و آپارتاید مدرن اسرائیل نیز دیر یا زود فرجامی غیر از این نخواهد داشت. جامعه بین‌المللی تاکنون چندین کنوانسیون در مورد آپارتاید تصویب کرده؛ در این قوانین آپارتاید، جنایت علیه بشریت تعریف شده است.

جامعه بین‌المللی در دهه ۱۹۶۰ (۱۳۳۹) متوجه نقض حقوق بشر در آفریقای جنوبی شد. مدتی بعد واژه «آپارتاید» در سال ۱۹۶۶ (۱۳۴۵) توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد به طور رسمی مطرح و جنایت علیه بشریت نامیده شد. طبق تعریف این سازمان «آپارتاید اعمال غیرانسانی است که به منظور ایجاد و حفظ سلطه یک گروه نژادی بر افراد یک گروه نژادی دیگر و سرکوب سیستماتیک آنها اعمال می‌شود که جنایت علیه بشریت است.»

نقض حقوق بین‌الملل توسط اسرائیل به ویژه کنوانسیون بین‌المللی سرکوب و مجازات (GA Resolution ۳۰۶۸) سبب شده مُهر آپارتاید به درستی بر پیشانی اسرائیل زده شود.

«سورن پیلای _ Suren Pillay» استاد صاحب کرسی مطالعات آفریقا در دانشگاه کیپ تاون در گزارشی می‌نویسد: در حال حاضر آمار تلفات در غزه بی‌سابقه است. بمباران بی‌امان ارتش اسرائیل، بیش از ۱۲ هزار نفر از جمله بیش از ۵ هزار کودک را به قتل رسانده است. هزاران نفر نیز مفقود شده و زیر آوار مدفون شده‌اند.

به گفته وی، تعداد کودکان کشته‌شده در غزه از تعداد کودکان کشته‌شده در جنگ جهانی پیشی گرفته؛ تعداد غیرنظامیان کشته‌شده در غزه از فوریه ۲۰۲۲(بهمن ۱۴۰۰) تاکنون از مجموع تلفات در اوکراین بیشتر شده است اما این ارقام هر روز در حال افزایش است، زیرا ارتش اسرائیل به بمباران بی‌رویه ساختمان‌های غیرنظامی از جمله بیمارستان‌ها و مدارس ادامه می‌دهد.

تظاهرات گسترده و پرجمعیت گروه‌های مختلف مردمی در بیش از ۴۰ کشور بیانگر آن است که افکار عمومی در دنیا پس از حمله اسرائیل به غزه بیش از هر زمان دیگری خواستار حذف هر شکلی از آپارتاید در فلسطین اشغالی هستنددر مجموع باید گفت تظاهرات گسترده و پرجمعیت گروه‌های مختلف مردمی در بیش از ۴۰ کشور بیانگر آن است که افکار عمومی در دنیا پس از حمله اسرائیل به غزه بیش از هر زمان دیگری خواستار حذف هر شکلی از آپارتاید در فلسطین اشغالی هستند و به همین دلیل نهضت تحریم یا بایکوت اسرائیل در میان ملت‌ها به خوبی جا افتاده اما برای توفیق کامل باید این اقدام توسط دولت‌ها نیز مورد اجرا و پیگیری قرار گیرد.

جمع‌بندی

مردم آفریقای جنوبی به یاد دارند که در بدترین روزهای آپارتاید و در دوره‌ای که تحریم‌ها علیه آفریقای جنوبی مؤثرتر شده بود، اسرائیل یکی از معدود سیستم‌هایی بود که نه تنها تحریم‌ها را اجرا نکرد، بلکه فعالانه به شکستن انزوای جنوب کمک کرد. اسرائیل حتی روابط نظامی و اطلاعاتی مؤثری با آفریقای جنوبی داشت و در توسعه تسلیحات هسته‌ای با آفریقای جنوبی شریک بود. نکته قابل تامل اینکه، سرنوشت مشترک دو ملت و مبارزات آن‌ها در مبارزه علیه «آپارتاید» پیوند ویژه‌ای را در تاریخ دو کشور ایجاد کرده است.

طبق گفته «ساشا پولاکوف_سورانسکی Polakow-Suransky's» در گزارش «اتحاد ناگفته‌؛ راز رابطه اسرائیل با آپارتاید آفریقای جنوبی» روابط گرم اسرائیل با رژیم آپارتاید به طور جدی در اواسط دهه ۱۹۷۰ آغاز شد و فناوری نظامی و اشتراک اطلاعات محور اصلی این اتحاد بود. برای برخی از مقام‌های دو طرف، یک مؤلفه ایدئولوژیک نیز وجود داشت.

به عنوان مثال «هندریک وروورد _ Hendrik Verwoerd» نخست‌وزیر پیشین آفریقای جنوبی، معتقد بود «یهودیان، اسرائیل را پس از هزار سال زندگی اعراب، از آن‌ها گرفتند. اسرائیل، مانند آفریقای جنوبی، یک سیستم بناشده بر پایه آپارتاید است.»

در یک دوره حدود ۱۵ ساله، نمونه‌هایی از روابط نزدیک این دو سیستم با یکدیگر شامل پیمان سال ۱۹۷۵(۱۳۵۴) بود که «شیمون پرز» و «پی دبلیو بوتا_ PW Botha» وزیر دفاع وقت آفریقای جنوبی امضا کردند. کمی بعد در اواسط دهه ۱۹۸۰ معلوم شد صنایع نظامی اسرائیل به رژیم منزوی آپارتاید آفریقای جنوبی برای دور زدن تحریم‌های بین‌المللی «کیپ‌تاون» کمک می‌کرد.

عنصر مشترک هر دو سیستم، تحکیم و اجرای سلب مالکیت، تضمین کنترل و دسترسی به زمین و منابع طبیعی برای یک گروه به هزینه گروه دیگر است. با این حال تفاوت‌های مهمی نیز وجود دارد. در حالی که نظام آپارتاید به کار سیاهپوستان آفریقای جنوبی نیاز داشت، شهرک‌سازی صهیونیست‌ها در فلسطین، جمعیت محلی غیریهودی را بسیار متفاوت می‌نگرید؛ به زعم صهیونیست‌ها، کارگران فلسطینی گروهی هستند که باید اخراج یا استثمار شوند.

دلیل اینکه امروزه در داخل مرزهای پیش از ۱۹۶۷ (۱۳۴۶)، اکثریت آشکار یهودی وجود دارد به این دلیل است که بیشتر فلسطینی‌هایی که می‌توانستند شهروند کشور خود باشند، پاکسازی قومی شده یا روستاهایشان ویران و زمین‌هایشان مصادره شده است.
در مجموع باید گفت در حالی جهان به میراث نلسون ماندلا و مبارزه او با آپارتاید در آفریقای جنوبی فکر و افتخار می‌کند اما این گفته او همچنان طنین‌انداز است که «ما به خوبی می‌دانیم آزادی ما بدون آزادی فلسطینی‌ها ناقص است.»

منابع:

https://www.aljazeera.com/opinions/۲۰۲۳/۱۱/۱۶/apartheid-south-africa-reached-a-tipping-point-israel-will-too
https://www.quora.com/What-are-some-similarities-and-differences-between-South-African-apartheid-and-Palestinian-life-under-Israeli-occupation

http://itisapartheid.org/Documents_pdf_etc/outlineapartheidproofedbyc۸.۱۵.۱۲.pdf
https://imeu.org/article/an-overview-apartheid-south-africa-israel

http://itisapartheid.org/Documents_pdf_etc/outlineapartheidproofedbyc۸.۱۵.۱۲.pdf
https://www.thenationalnews.com/israel-s-similarity-to-south-africa-s-apartheid-is-more-than-skin-deep-۱.۶۵۸۵۴۹

https://www.palestine-studies.org/en/node/۳۸۹۷۴
https://orientxxi.info/magazine/from-south-africa-to-israel-the-three-pillars-of-apartheid,۶۱۹۳