گروه جامعه ایرنا - وقتی سخن از دلسوزی و مراقبت کردن از بیماران به میان می‌آید، تصویر یک پرستار در ذهن‌مان نقش می‌بندد؛ فردی که با وجود سختی‌های فراوانی که بابت شغلش متحمل می‌شود، با عشق و علاقه بر بالین بیماران حاضر می‌شود و مانند خانواده خود از آن‌ها مراقبت می‌کند.
شرایط نظام سلامت در سال‌های گذشته، سختی مضاعفی را به پرستاران و بیماران تحمیل کرده است؛ کمبود شدید پرستار در کشور، آتشی است که در چندسال اخیر به دامن نظام سلامت افتاده و برخی اتفاقات اخیر حوزه سلامت نیز آن را شعله‌ورتر کرده است. معضلی که اگر همین حالا فکری به حال آن نشود؛ پیامدهای نامطلوب بسیاری برای نظام سلامت و بیماران در پی خواهد داشت.
تکریم پرستاران به بهانه روز پرستار، ایرنا را بر آن داشت تا بار دیگر به بازخوانی سرانه پرستاران نسبت به تخت های بیمارستانی بپردازد و اینکه چطور می توان کمبود موجود را با توجه به سیر بازنشستگان حوزه پرستاری و نیز افتتاح بیمارستان های جدید، برطرف کرد به طوری که نظام سلامت مردم آسیب نبیند.
چند پرستار در کشور داریم؟
طبق اعلام عباس عبادی معاون پرستاری وزارت بهداشت، در بخش‌های دولتی و غیردولتی ۲۳۰ هزار پرستار داریم که در ۱۰۶۱ بیمارستان و مرکز بهداشتی و درمانی مشغول خدمت هستند؛ اما این تعداد پرستار، برای ارائه خدمت به همه بیماران، کافی نیست.
معاون پرستاری وزارت بهداشت می‌گوید کشور با مشکل کمبود حداقل ۱۰۰ هزار نفر پرستار روبرو است؛ بر اساس اعلام او، استاندارد در نظر گرفته شده برای نیروی انسانی در گروه پرستاری، ۲.۵ نفر به ازای هر تخت بیمارستانی است اما در زمان حاضر، به طور میانگین کمتر از یک پرستار به ازای هر تخت بیمارستانی در کشور داریم. به عبارت دیگر، هر پرستار مجبور است به طور همزمان، چند بیمار را تحت نظر داشته باشد که این موضوع را می‌توان از دلایل افت کیفیت خدمات درمانی در کشور دانست.
۳ عامل تشدید کمبود نیروی پرستاری در کشور
باید توجه داشت که همچون دیگر مشاغل، بازنشستگی نیروهای پرستاری و تاخیر در جایگزینی نیروهای بازنشسته مشکل کمبود پرستار در کشور را روز به روز وخیم‌تر می‌کند؛ بر اساس اعلام معاون سابق پرستاری وزارت بهداشت، هر سال حدود ۶ هزار پرستار بدون اینکه نیرویی جایگزین آن‌ها شود، بازنشسته می‌شوند.
از سوی دیگر، فقط از ابتدای دولت سیزدهم تاکنون بیش از ۱۵ هزار تخت بیمارستانی جدید افتتاح شده و این روند همچنان ادامه دارد؛ اگرچه این موضوع را می‌توان دستاورد بسیار بزرگی برای دولت در عرصه سلامت قلمداد کرد اما سرعت توسعه تخت‌های بیمارستانی، با میزان بکارگیری پرستاران در نظام سلامت تناسب چندانی ندارد.
شمس الدین شمس، رئیس شورای عالی نظام پرستاری در این باره می‌گوید: «وزارت بهداشت اعلام کرده که در سال‌های اخیر حدود ۱۵ هزار تخت بیمارستانی را به مجموعه بیمارستان‌های کشور اضافه کرده است؛ همچنین در این مدت بیش از ۱۰ هزار نفر نیز بازنشسته شده‌اند بنابراین صرفاً در دو حوزه افزایش تعداد تخت‌ها و بازنشستگی نیروها با کمبود حداقل ۳۰ هزار نیروی پرستاری مواجه هستیم.»
مشکل کمبود شدید پرستار به همین جا ختم نمی‌شود؛ شیفت‌های سنگین و طولانی‌مدت، شیرینی خدمت‌رسانی پرستاران به بیماران را به کامشان تلخ کرده و تحمیل اضافه‌کاری‌های اجباری در نتیجه کمبود پرستار، در کنار دریافتی‌های پایین، ادامه کار را برای تعدادی از پرستاران دشوار ساخته است.
یوسف رحیمی، عضو شورای عالی نظام پرستاری کشور در این باره می‌گوید: «ماهانه عدد قابل توجهی از پرستاران برای مهاجرت و دریافت گوداستندیگ (گواهی حسن انجام کار برای مهاجرت) به سازمان نظام پرستاری مراجعه می‌کنند.»
وی پایین بودن میزان دریافتی پرستاران جوان را از دلایل مهاجرت آن‌ها عنوان و بیان می‌کند: «حقوق پرستاری که به تازگی مشغول به کار شده حدود ۷ تا ۸ میلیون تومان است که برای گذران زندگی آن‌ها نیز کافی نیست و نشان می‌دهد که باید به وضعیت استخدامی، رفاهی و معیشتی پرستاران بیش از پیش توجه شود.»
سالانه چند نفر از پرستاران مهاجرت می‌کنند؟
کارشناسان حوزه سلامت، یکی از علل کمبود پرستار را مهاجرت این قشر به کشورهای دیگر عنوان می کنند؛ حمیدرضا عزیزی معاون توسعه و مدیریت منابع سازمان نظام پرستاری در این زمینه می‌گوید: سالانه حدود ۲۰۰۰ پرستار درخواست برای مهاجرت (گوداستندینگ) دارند؛ با این حال، این تعداد صرفاً آمار درخواست‌هاست و برآورد دقیقی از تعداد پرستارانی که به طور قطعی از کشور خارج می‌شوند، وجود ندارد.
کمبود پرستار مختص ایران نیست اما...
نظام‌های بهداشتی سراسر جهان، با گسترش نیازهای بهداشتی و محدودیت‌های اقتصادی روبرو هستند که توانایی‌های بالقوه بخش‌های زیرساختی بهداشت و نیروی کار را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
این چالش‌ها در کنار رشد سرعت سالمندی در جهان، نیاز به نیروهای پرستاری را افزایش داده و تقریباً همه کشورها را با چالش کمبود پرستار مواجه کرده است. به همین دلیل بیشتر کشورهای پردرآمد در تلاش هستند که با ارائه مشوق‌های مالی و بهبود وضعیت معیشتی پرستاران، ماندگاری آن‌ها را در این حرفه افزایش دهند.
حمیدرضا عزیزی، معاون توسعه سازمان نظام پرستاری با بیان اینکه در کشور ما درآمد هر ساعت اضافه کاری پرستاران بین ۱۵ تا ۳۵ هزار تومان است؛ می‌گوید: در عین حال در کشورهای اروپایی و حاشیه خلیج فارس پرداختی به پرستاران بسیار زیاد است که همین موضوع باعث افزایش تمایل پرستاران برای مهاجرت شده است.
درد کمبود پرستار امسال هم دوا نشد؛ راهکار عین اللهی برای رفع مشکلات
برگزاری آزمون استخدامی وزارت بهداشت در مهرماه، روزنه امیدی برای بهبود شاخص‌های نیروی انسانی در حوزه پرستاری بود؛ طی این آزمون حدود ۱۴ هزار نفر در گروه پرستاری بکارگیری می‌شوند اما وزیر بهداشت اذعان دارد که حتی برگزاری این آزمون نیز درد کمبود نیروی پرستاری را به طور ریشه‌ای درمان نمی‌کند.
بهرام عین‌اللهی وزیر بهداشت در این باره گفته است: «ما کمبودی در زمینه نیروهای موجود در حوزه پرستاری نداریم بلکه در زمینه استخدام آن‌ها مشکلاتی وجود دارد؛ ما وابسته به تعداد مجوزهای استخدامی که سازمان امور اداری و استخدامی صادر می‌کند، قادر به جذب نیرو هستیم؛ از سازمان امور اداری و استخدامی درخواست کرده بودیم که مجوز استخدام ۷۵ هزار نفر را در سال جاری برای ما صادر کنند؛ با این وجود، ۲۵ هزار مجوز استخدامی برای وزارت بهداشت صادر شد که ۱۴ هزار نفر از آن‌ها پرستار هستند؛ اگر مجوز استخدام ۷۵ هزار نفر نیروی انسانی به وزارت بهداشت داده شود، میزان کمبود پرستار در کشور کاهش می‌یابد.»
راه‌های ماندگاری پرستاران در نظام سلامت
کارشناسان حوزه سلامت راه حل مشکل کمبود پرستار را ارائه اجازه افزایش جذب نیرو به میزان حداقل سالانه ۱۰ هزار نفر - معادل خروجی دانشکده‌های پرستاری- می‌دانند.
معاون پرستاری وزارت بهداشت درباره راهکارهای ماندگاری پرستاران در نظام سلامت بیان می‌کند: «بیشترین علت فرسودگی پرستاران به خاطر کمبود نیروی انسانی است؛ اگر جذب نیرو افزایش یابد فشار کاری نیروها هم کمتر می‌شود. از طرفی باید به پرستاری به عنوان مشاغل سخت و زیان‌آور، نگاه ویژه شود؛ همچنین باید برای بیمارستان‌های جدیدالتاسیس به فکر مسکن کارکنان هم باشیم تا بتوانیم ماندگاری پرستاران در مجاورت بیمارستان‌ها را افزایش دهیم.»