به گزارش روز یکشنبه ایرنا، نشست اتحادیه کشورهای جنوب شرقی آسیا (ASEAN) و شورای همکاری خلیج فارس در ۲۰ اکتبر (۲۸ مهر) اهمیت خاص خود را داشت اما اوج گرفتن درگیری در غزه، بر اهمیت این اجلاس افزود زیرا کشورهای مسلمان حوزه خلیج فارس را با کشورهای مسلمان جنوب شرق آسیا علیه رژیم صهیونیستی همراه کرد.
شورای همکاری خلیج فارس شریک دائمی اتحادیه کشورهای جنوب شرق آسیا (آسه آن) نیست و تنها در سال‌های اخیر به این منطقه علاقه نشان داده است، آسه آن نیز بیشتر بر کشورهای توسعه یافته به عنوان شرکای گفت و گو تمرکز دارد. تنها امارات متحده عربی است که در برخی موضوعات با این اتحادیه همکاری می کند. تصمیم شورای همکاری خلیج فارس برای برگزاری اجلاس با آسه آن، نشانه ای مهم برای افزایش پیوندهای برون منطقه ای در سیاست اقتصادی و خارجی این کشورها بود.
پیشینه
نخستین دیدارهای مشترک بین شورای همکاری خلیج فارس با کشورهای عضو آسه آن، سال ۲۰۱۸ در مجمع عمومی سازمان ملل متحد (UNGA) صورت گرفت و سال بعد نیز وزرای خارجه این کشورها در همین مجمع دیدار کردند اما شورای همکاری خلیج فارس و آسه آن از سال ۱۹۹۰ روابط گسترده ای داشته اند.
این دو ائتلاف با فاصله پنج سال از یکدیگر تأسیس شدند. آسه آن در سال ۱۹۷۶ با پنج عضو تاسیس شد که اکنون تعداد آنها به ۱۰ رسیده است. شورای همکاری خلیج فارس در سال ۱۹۸۱ تأسیس شد و بحرین، کویت، عمان، قطر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی را در خود جای داده است. در مقایسه با صداهای ناسازگار در شورای همکاری خلیج فارس، شاید اتحاد آسه‌آن کمتر چالش برانگیز به نظر برسد. هر دو اتحاد متعهد به مرکزیت سازمان های خود در منطقه‌شان هستند. آسه آن هیچ قدرت غالب واقعی ندارد اما شورای همکاری خلیج فارس تا حد زیادی در اختیار امارات و عربستان سعودی است و بحرین و قطر اغلب رفتارهای متفاوت نشان می دهند. اکنون که هر دو گروه تلاش می‌کنند از روابط دوجانبه فراتر بروند، قصد دارند از مرکزیت یکدیگر نیز حمایت کنند و شاید عرصه‌ای راهبردی ایجاد کنند که در آن مشارکت‌های جدید بین اعضا توسعه یابد.
برای این کار، آنها اولین چارچوب همکاری از سال ۲۰۲۴ تا ۲۰۲۸ را دارند که در صورت اجرا به تعامل بهتر منجر می شود. آنچه باید دید این است که چگونه این بودجه تامین خواهد شد. اگرچه شورای همکاری خلیج فارس و آسه آن به دنبال همکاری جنوب-جنوب هستند، اما آسه آن تمایز بین شرکای توسعه یافته و در حال توسعه خود را دشوار می بیند و همیشه از همه شرکا انتظار دارد که تمام فعالیت ها را تأمین مالی کنند. نکته بارز این چارچوب همکاری این است که فراتر از آن چیزی است که برخی کشورها به صورت دوجانبه انجام داده اند که مبادلات اقتصادی و مذهبی را شامل می‌شود. در حال حاضر، مبارزه با تروریسم، برنامه‌های مرتبط با تغییرات آب و هوایی، انرژی‌های تجدیدپذیر و امنیت غذایی موضوعات مهمی هستند که آنها قصد دارند پوشش دهند.
سنگاپور و شورای همکاری خلیج فارس در حال حاضر یک توافق اقتصادی دارند که در سال ۲۰۱۳ اجرا شده و همین امر حجم تجارتشان را به ۴۳ میلیارد دلار از ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۱ رسانده است.
گفت‌وگوی اولیه میان شورای همکاری خلیج فارس و آسه آن بر صلح به عنوان مبنایی برای یک منطقه مرفه متمرکز بود، آسه آن پیمان دوستی و همکاری (TAC) را به عنوان مدلی برای افزایش رفاه در نظر می گیرد. در ژوئیه ۲۰۲۳ (تیر۱۴۰۲)، عربستان سعودی به این پیمان ملحق شد و اکنون همه کشورهای شورای همکاری خلیج فارس عضو آن هستند؛ این امر بستری مشترک را برای همکاری دو سازمان فراهم می‌کند.
شدت گرفتن درگیری میان رژیم صهیونیستی و مقاوت فلسطین، دوباره اختلافات در شورای همکاری خلیج فارس و آسه آن را نمایان کرد، اندونزی به عنوان رئیس آسه آن و مالزی به عنوان هماهنگ کننده فعلی مشارکت آسه آن و شورای همکاری خلیج فارس، تضمین کردند که این نشست با وجود اختلاف نظرها موفقیت‌آمیز و بیانیه وزیر خارجه آسه آن و بیانیه مشترک با شورای همکاری خلیج فارس در مورد غزه تاثیرگذار بوده است، این بیانیه برخی دیدگاه های مشترک در مورد اهمیت رعایت قوانین بین المللی و افزایش اقدامات بشردوستانه، حفاظت از توافق مدنی و راه حل دو کشوری را بازگو می‌کرد.
کشورهای آسه آن مواضع خود را در مورد فلسطین به روشنی بیان کرده اند، فیلیپین که متحد نزدیک به آمریکا است، واکنشی مشابه واشنگتن را در پیش گرفته است و سنگاپور عملیات طوفان الاقصی را محکوم کرد اما اندونزی و مالزی بیشتر با فلسطین همسو هستند و رژیم صهیونیستی را به رسمیت نمی شناسند، شش کشور دیگر آسه آن در اظهارنظرهای خود کمی محتاطانه سخن گفتند و این تفاوت دیدگاه به انتشار یک بیانیه ضعیف در اجلاس شورای همکاری خلیج فارس و آسه آن منجر شد.
در رای‌گیری مجمع عمومی سازمان ملل متحد در ۲۷ اکتبر (۵ آبان) ۲۰۲۳ برای قطعنامه‌ای که آتش‌بس فوری بشردوستانه و دسترسی به کمک به غزه را خواستار شد، ۱۲۰ کشور رای موافق، ۱۴ کشور مخالف و ۴۵ کشور رای ممتنع دادند؛ همه کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به این قطعنامه رای مثبت دادند و اما وضعیت کشورهای آسه آن متفاوت بودند، برونئی، اندونزی، لائوس، مالزی، میانمار، سنگاپور، تایلند، ویتنام و حتی تیمور شرقی به این قطعنامه رای مثبت دادند اما فیلیپین به این قطعنامه رای منفی داد و کامبوج در رای گیری غایب بود.
اهمیت
آسه آن چند هدف کلی دارد که دغدغه کشورها به طور مستقل و خارج از برنامه های آسه آن است و این کشورها به طور مستقل با برخی از کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس روابط سیاسی دارند. برای برخی از اعضای اتحادیه جنوب شرق آسیا، مهاجرت و شغل شهروندان‌شان خارج از کشور اهمیت دارد چون این امر به ورود ارز خارجی و بهبود اقتصاد کشور منجر می شود. به طور ویژه اندونزی و فیلیپین، جمعیت مهاجر قابل توجهی در میان کشورهای خلیج فارس دارند و رفاه آنها برای کشورهای مبدا مسئله مهمی است، برای اندونزی، مالزی و برونئی، کشورهای اصلی مسلمان در آسه آن، سهمیه های حج موضوع مهم دیگری است که تنها به عربستان سعودی مربوط می شود و همه کشورهای خلیج فارس را در بر نمی گیرد.
کشورهای آسه آن به همکاری اقتصادی به ویژه از طریق سرمایه گذاری مستقیم خارجی (FDI) و مشارکت نفت و گاز با کشورهای خلیج فارس تمایل دارند. این کشورها دریافت‌کنندگان مهم سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و پروژه‌های زیرساختی با بودجه خارجی هستند؛ به طور ویژه چین در طرح کمربند و جاده (BRI) یکی از مهم ترین سرمایه‌گذاران منطقه است و کشورهای حوزه خلیج فارس در تنوع بخشیدن به سرمایه گذاران در این منطقه می توانند نقش پررنگ تری را بر عهده بگیرند. عربستان سعودی و امارات متحده عربی، وضعیت کشورهای آسه آن را بررسی کرده اند اما پیشرفتی در گفت و گوها و مناسبات روی نداده است.
برای کشورهای خلیج فارس، هدف اصلی از ارتباط با جنوب شرق آسیا، برقراری یک رابطه پایدار با منطقه ای است که توسعه اقتصادی در حال رشد دارد، از آنجایی که شورای همکاری خلیج فارس با هند روابط عمیقی دارد، تمایل به تقویت رویکرد هند و اقیانوس آرام به این معنی است که مشارکت آسه‌آن نیز برای کشورهای حوزه خلیج فارس مهم است؛ تنوع سیاست های شورای همکاری خلیج فارس نشان دهنده تمایل آنها به تقویت روابط با آسه آن است، کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس و تک تک کشورهای عضو آسه آن موافقت نامه های مشارکت اقتصادی جامع را امضا کرده اند و توافق تجارت آزاد احتمالی بین دو سازمان منطقه ای نیز امکان پذیر است.
آسه آن از کشورهای شورای همکاری خلیج فارس می‌خواهد در پروژه‌هایی چون «اتصال ۲۰۲۵ آسه‌آن» شرکت کنند که در اجلاس گروه ۲۰ در ماه سپتامبر (شهریور/مهر) در هند اعلام شد. این یک پروژه ویژه است که می تواند پیوندهای آسه آن را به خلیج فارس متصل کند. نارندرا مودی نخست وزیر هند قبل از اعلام آغاز کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا (IMEC) در اجلاس سران آسه آن با هند در جاکارتا در مورد ارتباط جنوب آسیا با خاورمیانه و اروپا صحبت کرد که به سوی کشورهای آسه آن گسترش می یابد. بنابراین، بحث و گفتگو با شورای همکاری خلیج فارس مکمل چیزی است که هند به دنبال آن است.
تا کنون، آسه آن همیشه هند را به عنوان یک شریک جداگانه در نظر گرفته است و با شرکای دیگر به طور مستقل حتی در مباحث جنوب جهانی کار کرده است. برای استناد به پیشنهاد نخست وزیر هند در اجلاس سران هند و آسه آن ، اتحادیه کشورهای جنوب شرق آسیا به خوبی انجام یک پروژه ارتباطی منطقه ای با کشورهای خلیج فارس از جمله هند را در دستور کار دارد و به نظر می رسد این دیدگاه کشورهای حاشیه خلیج فارس نیز باشد. آسه آن مشتاق سرمایه گذاری شورای همکاری خلیج فارس در پروژه های زیرساختی طرح اتصال است، همان طور که چین برای طرح کمربند و جاده این کار را انجام داده است.
خلیج فارس با تنگه هرمز و آسه آن با تنگه مالاکا به عنوان پایگاه های استراتژیک آسیا محسوب می شوند و باید دید که می توانند روابط شان را در این گسترش همکاری‌ها تعریف کنند؟
ارزیابی
حجم تجارت دوجانبه شورای همکاری خلیج فارس و آسه آن در سال ۲۰۲۲ حدود ۱۱۰ میلیارد دلار بوده که این رقم کشورهای شورای همکاری خلیج فارس را به شریک مهم آسه آن پشت سر چین، هند و اتحادیه اروپا تبدیل می کند. با این حال، تحلیلگران بر این باورند که با مجموع تولید ناخالص داخلی حدود ۵.۵ تریلیون دلار آمریکا، شورای همکاری خلیج فارس و آسه آن می توانند تجارت بسیار بیشتری داشته باشند.
تجارت آسه آن و شورای همکاری خلیج فارس در سال ۲۰۱۰ میلادی ۷۸ میلیارد دلار بود که در سال ۲۰۲۱ به ۸۵ میلیارد دلار رسید و سپس به سرعت به ۱۱۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ افزایش یافت. سرمایه گذاری شورای همکاری خلیج فارس در آسه آن بین سال های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۱ حدود ۱۳.۴ میلیارد دلار است. بیشتر آن از امارات متحده عربی، به سوی اندونزی، مالزی و سنگاپور می رود. هدف شراکت شورای همکاری خلیج فارس و آسه آن دستیابی به یک رابطه کم فراز و نشیب است.
کالای اصلی صادراتی شورای همکاری خلیج فارس، نفت خام است در حالی که آسه آن بیشتر تجهیزات الکترونیک و ماشین آلات صادر می کند. اندونزی و مالزی انتظار دارند بیشتر بازار حلال را در کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در اختیار بگیرند و در حال آغاز هماهنگی فرآیندهای صدور گواهینامه بر اساس استانداردهای نشان حلال هستند. سنگاپور به عنوان یک مرکز مالی به دنبال تعامل بیشتر با دبی، ابوظبی، منامه و ریاض است.
کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به شدت بر نفت متمرکز هستند، تعهد آنها به انرژی های تجدیدپذیر کم است اما کنفرانس آب و هوایی COP۲۸ که به میزبانی امارات برگزار می شود شاید گویای تفاوتی باشد و آسه آن مشتاق است که کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در شبکه برق منطقه ای که قصد ایجاد آن را دارند سرمایه گذاری کنند.
مشارکت سران آسه آن و شورای همکاری خلیج فارس، نیاز به همکاری گسترده تر و نشان دادن تمایل از هر دو سو دارد اما وضعیت استراتژیک هر دو منطقه در حال حاضر چالشی برای هر دو ائتلاف است. ادامه همکاری ها به تداوم صلح در منطقه که در حال حاضر در معرض تهدید است، بستگی دارد اما درباره نشست سران کشورها پیشنهاد شده است که هر دو سال یک بار این نشست برگزار شود و اجلاس بعدی در سال ۲۰۲۵ در مالزی خواهد بود.
به عقیده کارشناسان، شورای همکاری خلیج فارس و آسه آن به سرعت در حال رشد هستند و بنابراین همکاری بیشتر میان دو ائتلاف منطقی به نظر می رسد.