گروه جامعه ایرنا - بُعد خانوار در ایران نه تنها در سال‌های اخیر بلکه در سه دهه گذشته روند نزولی داشته است؛ اگر تا اوایل دهه هفتاد خورشیدی خانواده‌های پرجمعیت در جوامع شهری و روستایی داشتیم، امروز به زحمت خانواده های شهری از چهار نفر عبور می کنند و خانواده های روستایی نیز اغلب سه فرزند دارند. همین رویکرد سبب شده تا شاخص بعد خانوار در ایران از ۳.۲۹ نفر در سال ۱۳۹۶ به ۳.۱۶ نفر در سال ۱۴۰۱ تنزل یابد.
از منظر خانوارهای شهری و روستایی نیز اکنون بعد خانوار در جوامع شهری به عدد ۳.۱۱ و در جوامع روستایی به ۳.۳۴ رسیده است؛ این در حالیست که تعداد خانوارها روند رو به رشد داشته و از ۲۴ میلیون و ۶۶۹ هزار خانوار در سال ۱۳۹۶ به ۲۶ میلیون و ۸۰۰ هزار خانوار در سال ۱۴۰۱ رسیده است.
این آمار بدان معناست که اگر چه نرخ ازدواج در میان جوانان نیز روند در هفت سال مورد اشاره ۸۷ هزار مورد کمتر شده - از ۶۱۱ هزار و ۵۱۷ رویداد ازدواج در سال ۹۶ به ۵۲۴ هزار و ۱۳۹ رویداد در سال ۱۴۰۱ رسیده است - اما این نرخ باروری پایین و آب رفتن بعد خانوارهای ایرانی است که اثر مستقیمی بر کاهش نرخ موالید در کشور دارد زیرا به عقیده کارشناسان جمعیت، تشویق خانواده ها به فرزندآوری، هزینه به مراتب کمتری دارد.
قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت نیز بر اساس همین رویکرد تسهیلاتی را برای تشویق خانوارها به فرزندآوری در دستور کار قرار داده که گزینه های مختلفی از پرداخت تسهیلات، زمین و خانه و خودرو، افزایش حقوق، مزایای اشتغال و بیمه را در بر می گیرد.
در کنار این مزایا، دستگاهها و نهادهای مختلف نیز ملزم به حمایت از خانواده و تشویق والدین به فرزندآوری شده اند تا در فرصت باقیمانده تا بسته شدن پنجره جمعیتی، نرخ موالید در کشور ترمیم شود. در همین راستا ستاد اجرایی فرمان امام راحل(ره) به عنوان یک نهاد انقلابی در زمینه حمایت از خانواده برنامه های تشویقی را در دستور کار قرار داده است که می توان به اقدام بنیاد ۱۵ خرداد برای حمایت از خانواده‌های کم بضاعت و یا دارای چندقلو اشاره کرد.
ایجاد مراکز «مثبت ۵» از جمله این اقدامات است که هدف آن راه اندازی مراکز خرید ارزان و آسان برای خانواده های ۵ نفره اشاره کرد؛ یاسر اشراقی معاون اجتماعی بنیاد ۱۵ خرداد ستاد اجرایی فرمان امام (ره) درباره این مراکز به خبرنگار گروه جامعه ایرنا گفت: این بنیاد تلاش دارد در راستای ماموریت حمایتی خود در حوزه جمعیت و خانواده، با برنامه‌ریزی برای راه‌اندازی مراکز کالا و خدمات مادر و کودک (مثبت پنج) گامی در حمایت از خانواده های پرجمعیت و به ویژه مادران و کودکان بردارد.
وی ادامه داد: در این مراکز نیازمندی‌های پزشکی، بهداشتی، مشاوره، سلامت، تغذیه و اقلام مصرفی و خدمات مورد نیاز مادر و کودک با تخفیفات ویژه به جامعه هدف ارائه و یا به مراکز طرف قرارداد که این خدمات را با تخفیف ارائه می‌کنند راهنمایی می شوند.
اشراقی با بیان اینکه منظور از مثبت ۵، خانواده‌های دارای سه فرزند و بیشتر است، یادآور شد: این خانواده ها به عنوان مخاطبان اصلی مراکز مثبت پنج درنظر گرفته شده‌اند و بیشترین تخفیف‌ها برای آن‌ها لحاظ می‌شود.
وی افزود: در طرحی که بنیاد ۱۵ خرداد در دستور کار دارد، قرار است این مراکز در بستر فروشگاه‌های ارائه خدمات این بنیاد که از دهه ۶۰ مشغول خدمت رسانی برای توزیع کالاهای ضروری بوده اند، در استان های مختلف با اولویت استانهایی که نرخ باروری پایین دارند، راه اندازی شوند.
به گفته معاون اجتماعی بنیاد ۱۵ خرداد، همه خانواده‌هایی که سه فرزند و بیشتر دارند، با درصد تخفیف بر مبنای تعداد فرزندانشان از خدمات این مراکز بهره‌مند می شوند.
اشراقی با اشاره به فعالیت های این بنیاد در حوزه اجرایی شدن قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، اظهار داشت: تلاش می شود تا در این مراکز خدمات مورد نیاز کودکان و مادران، با هدف سیاست‌های تشویقی برای فرزندآوری، ارائه شده و خانواده‌ها در این مراکز از تخفیف ویژه برخوردار شوند.
وی گفت: از آنجا که ممکن است محل زندگی برخی خانواده ها با مرکز استان فاصله داشته باشد، تلاش می‌شود مراکز مثبت ۵ در فضای مجازی با ارائه خدمات برخط نیز فعالیت داشته باشد که طبق زمان بندی سامانه، تا پایان سال رونمایی خواهد شد.