فرشید فرخ نژاد مدیرعامل بانک کشاورزی: پیشرفت فناوری یکی از مشخصات بارز عصر مدرن است به نحوی که دیگر هیچ تحولی در زندگی روزمره برای بشر عجیب نیست و این اتفاق مرهون ابزارهایی است که طی حدود 20 سال گذشته رشد حیرت آوری داشته است؛ با این حال، تا رسیدن به مرحله بلوغ کامل همچنان راهی طولانی در پیش است. این ابزارها در عرصه‌های مختلف زندگی بشر مطلوبیت‌هایی را ایجاد کرده‌اند و هرجا که سخن از فعالیت‌های اقتصادی به میان می آید، طیف وسیعی از فعالیت‌های روزمره از پس اندازهای خُرد و خریدهای سوپرمارکتی گرفته تا سرمایه‌گذاری‌های کلان و تجارت‌های بین المللی را در بر می‌گیرد؛ با این حال، حلقه اتصال تمام فعالیت‌های اقتصادی در «بانک» یا به عبارت کلی تر «نظام بانکی» خلاصه می‌شود.
بدون شک نظام بانکی امروز را نمی توان با دو و یا حتی یک دهه قبل مقایسه کرد. شعبی که در سال‌های نه چندان دور شاهد ازدحام همه روزه جمعیت متقاضی خدمات بودند، امروزه بر بستر اینترنت به راحتی در منزل یا محل کار در دسترس مردم قرار گرفته و خدماتی بسیار پیچیده تر و کلان تر از سابق ارائه می دهند. به بیان دیگر، ابزارهای نوین در صنعت بانکداری مسیر مراجعه به شعبه را معکوس کرده و امروز این بانک است که بر بستر اینترنت، خود را به مشتریان معرفی و عرضه می کند و در این مسیر، هر بانکی که در ابزارهای بانکداری الکترونیک و به عبارت کلی تر در عرصه ی بانکداری دیجیتال به سمت توسعه بیشتر حرکت باشد، سهم بیشتری از بازار را به خود اختصاص خواهد داد.
در شرایط کنونی و همزمان با پیشرفت هوش مصنوعی و توسعه استارت آپ ها، ارزش آفرینی دیجیتال به عنوان راهکار قطعی زیست بوم بانکی برای ارائه خدمات به نسل جدید مشتریان مطرح است. کوچ مشتریان از بسترهای سنتی به بستر دیجیتال از یک سو و قرار گرفتن مشتریان نسل جدید در مرکز منحنی توزیع نرمال مشتریان نظام بانکی از سوی دیگر، پارادایم های این زیست بوم را با تحولی اساسی مواجه و مضامین و مفاهیم جدیدی را عرضه کرده که امروزه از آن با عنوان «بانکداری دیجیتال» یاد می شود.
در حقیقت، بانکداری دیجیتال، عبور نظام بانکی از ابزار فیزیکی و رفتن به سمت دیجیتالی شدن حداکثری ابزارها و خدمات در این عرصه است. بدیهی است در این بستر بسیاری از ابزارهای ارائه خدمت که سابق بر این در «بانکداری الکترونیک» در قالب نیروی انسانی و یا تجهیزات نمود داشته، جای خود را به ابزارهای مبتنی بر اطلاعات و هوش مصنوعی داده و این جایگزینی هر روز با سرعت بیشتری صورت می‌پذیرد. اما باید توجه داشت که با وجود مزایایی مانند تحلیل دقیق تر داده ها، امنیت بالاتر و کاهش فعالیت‌های مشکوک مالی، کیفیت بهتر ارائه خدمات و بهبود فرآیندها، بانکداری الکترونیک در صورتی که به ملزومات آن توجه نشود با مخاطراتی مواجه خواهد بود. دقت در رعایت حریم خصوصی مشتریان در عین ایجاد شفافیت بالاتر، از جمله موارد مهمی است که گرچه پیش از این نیز به آن اشاره شده است، اما اهمیت آن به اندازهای است که در فرآیند دیجیتالی شدن نظام بانکی باید مورد توجه جدی قرار گیرد.
از سوی دیگر، تصمیم‌گیری‌هایی که به صورت خودکار توسط الگوریتم‌های هوش مصنوعی انجام می‌شود، ممکن است با چالش‌های قانونی و اخلاقی مواجه شود. اساساً ضوابط و مقررات می تواند به عنوان یک چارچوب مشترک برای استفاده از هوش مصنوعی در صنایع مختلف و با هدف حفظ حقوق و حریم خصوصی افراد مورد استفاده قرار گیرد. در همین راستا، ضروری است ضمن توجه ویژه به مواردی مانند حفظ حریم خصوصی داده‌ها، این مقررات در برگیرنده ی اخلاقیات در فرآیند استفاده از هوش مصنوعی و توجه به شفافیت در استفاده از الگوریتم‌ها و تصمیم‌گیری‌های مبتنی بر داده نیز باشد. همچنین، در این بستر می توان بر ایجاد استانداردهای امنیتی برای حفاظت از داده‌ها و سیستم‌های مرتبط با هوش مصنوعی تأکید کرد.
با این حال، پیاده سازی این مقررات در نظام بانکی با وجود چارچوب ها و قوانین خاص این زیست بوم مستلزم دقت نظر و توجه ویژه‌ای است که به عنوان یک ضرورت و در عین حال یک چالش جدی با آن مواجه هستیم، اما تردیدی نیست که مسیر پیش روی صنعت بانکداری از دنیای دیجیتال نیز عبور خواهد کرد و چالش های موجود نباید به عنوان مانعی بر سر راه این مهم قلمداد شود. بدیهی است این موضوع نیازمند عزم جدی و سریع نهادهای تصمیم ساز و تصمیم گیر برای هدایت نظام بانکی به سر منزل مقصود است.
به موازات تدوین مقررات و ضوابطی که پیشنهادات مربوط به آن از سوی نظام بانکی ارائه می شود و طراحی و تصویب آن بر عهده نهادهای بالادستی است، اقداماتی نیز می بایست در شبکه بانکی انجام شود که از آن جمله می توان به تغییر ساختارها و بروزرسانی سیستم‌های نرم افزاری و سخت افزاری اشاره کرد. اجرای موفق فناوری های هوش مصنوعی مستلزم برخورداری از مهارت‌های فنی و دانش تخصصی است که برای این منظور در ابتدا نیازمند آموزش و آماده سازی نیروی انسانی است و در این راستا جذب نخبگان، متخصصان و نیروهای زبده در عرصه فناوری داده و اطلاعات به منظور جبران خلاءهای موجود می بایست ملحوظ نظر قرار گیرد. در این زمینه گرچه تاکنون اقداماتی انجام شده، اما همچنان در ابتدای راه قرار داریم و برای رسیدن به جایگاه مطلوب، برنامه ریزی ها و اقدامات زیادی مورد نیاز است.
بر همین اساس، از جمله ابزارهای بانکی در حوزه دیجیتال می‌توان به سامانه های احراز هویت، اعتبارسنجی و مبارزه با پولشویی و نیز پلتفرم های ارائه خدمات در بخش‌های مختلف از جمله تأمین مالی زنجیره ها و یا خرید و فروش کالاها یا خدمات، همچنین توسعه ابزارهایی هوشمند با هدف افتتاح حساب و پرداخت تسهیلات به مشتریان نظام بانکی اشاره کرد؛ علی ایحال، همانگونه که اشاره شد تمامی این اقدامات گام هایی در مراحل نخستین بلوغ نظام بانکی بر بستر بانکداری دیجیتال به شمار می‌رود.
آنچه مسلم است گذر از این مسیر و رسیدن به جایگاه مطلوب نظام بانکی در چارچوبی که به آن اشاره شد، نه تنها باعث افزایش رضایت مشتریان خواهد شد، بلکه هزینه های بانک‌ها را نیز به شدت کاهش خواهد داد. ذکر این نکته نیز حائز اهمیت است که پیاده سازی پلتفرم‌های هوشمند در زیست بوم بانکی تضمینی محکم بر ارتقای سلامت این بخش مهم از اقتصاد کشور بوده و با افزایش پویایی که نشأت گرفته از بکارگیری ابزارهای مدرن است، نقشی مهم در اطمینان بخشی هرچه بیشتر به بازیگران اقتصاد کشور ایفا خواهد کرد.