شبکه‌های اجتماعی این روزها جریان تجاری‌سازی ایده «زن استاندارد» و «زن مطلوب جامعه» را در دست دارند و آنچه در این میان قربانی می‌شود، نه تنها جسم که روح زنانه‌ای است که به جای بالندگی و رشد، در چرخه بیهوده خودتغییری برای دوست داشته شدن گرفتار می‌شود.
از دید بسیاری از ناظران، میان میزان و نحوه استفاده از شبکه‌های اجتماعی با پذیرش استانداردهای تبلیغ شده این رسانه‌ها برای الگوی زن ایده‌آل در جامعه ارتباط معناداری وجود دارد.
از میان ۴۰۷ زن ۱۹ تا ۴۵ ساله ساکن تهران، میانگین میزان استفاده از اینستاگرام طی یک روز یک ساعت و ۵۸ دقیقه برآورده شده است
پژوهش «رابطه بین استفاده از اینستاگرام و مدیریت بدن زنان شهر تهران» به قلم «یوسف خجیر» که در پاییز ۱۴۰۰ در فصلنامه رهپویه ارتباطات و فرهنگ منتشر شده، رابطه میان میزان و نوع استفاده از شبکه‌های اجتماعی اینستاگرام و مدیریت بدن کاربران زن را از طریق تهیه پرسشنامه و تحلیل داده‌ها مورد بررسی قرار داده است که در ادامه به بررسی اجمالی یافته‌های آن می‌پردازیم.
وقتی «بدن» کانون توجه می‌شود
بدن و زیبایی آن در عصر کنونی به عنوان یکی از منابع هویتی و منزلتی، نقش مهمی در تعاملات اجتماعی افراد پیدا کرده است. امروزه زنان سعی می‌کنند از طریق جراحی پلاستیک، تغییر مو، سوراخ کردن گوش و بینی، استفاده از اجزای مصنوعی چون دندان، ناخن، مژه و رژیم‌های غذایی به خوش فرم کردن و تعدیل وزن یا به اصطلاح مانکن شدن بدنشان بپردازند و به نوعی بدنشان را مدیریت کنند.
مطالعات پژوهشی نشان داده است که رسانه‌های ارتباطی جدید از جمله رسانه‌های اجتماعی یکی از ابزارهای مصرف فرهنگی زنان در حوزه مدیریت بدن شده است.
در بین شبکه‌های اجتماعی، اینستاگرام از محبوبیت بالایی برخوردار است. در شبکه اجتماعی اینستاگرام روزانه میلیون‌ها عکس به اشتراک گذاشته می‌شود که بخشی از این عکس‌ها بازنمود خود به خصوص بدن کاربران است. اینستاگرام فضایی را برای زنان ایجاد می‌کند که علاوه بر نشان دادن بدن خود در فضای مجازی، با شیوه‌های گوناگون مدیریت، تغییر و بهبود بدن آشنا می‌شود و متأثرا ز آن به مدیریت بدن می‌پردازند.
بیش از نیمی از پاسخگویان نسبت به مدیریت بدن و تغییرات آن در راستای بدن ایده‌آل از برنامه‌های اینستاگرامی با این موضوع استفاده کرده‌اند
میزان و نوع استفاده از اینستاگرام در میان زنان تهرانی
بر اساس یافته‌های این پژوهش که جامعه آماری آن ۴۰۷ زن ساکن تهران و کاربر اینستاگرام بین سنین ۱۹ تا ۴۵ سال بوده، میانگین میزان استفاده پاسخگویان از اینستاگرام طی یک روز یک ساعت و ۵۸ دقیقه برآورده شده است. نیمی از پاسخگویان بیش از۱۲۰دقیقه طی روز از اینستاگرام استفاده کرده‌اند. یک سوم پاسخگویان مصرف اینستاگرامی بین ۱۲۰ تا ۱۸۰ دقیقه و یک سوم دیگر بین ۶۰ تا ۱۲۰ دقیقه داشته‌اند. تنها تعداد اندکی (۱۶درصد) از اینستاگرام در حد کم استفاده کرده‌اند.
نوع استفاده از اینستاگرام با چهار متغیر نوع استفاده از چت و دایرکت، میزان لایک و کامنت، میزان بازدید از عکس‌ها و میزان انتشار عکس‌ها سنجیده شده است. یافته‌ها نشان داد که میانگین پاسخگویان در استفاده از چت و دایرکت در اینستاگرام بین خیلی کم و کم است. میانگین پاسخگویان در استفاده از لایک و کامنت در اینستاگرام در حد کم، در بازید عکس‌ها در اینستاگرام نزدیک به زیاد و در انتشار عکس‌ها در اینستاگرام نیز ۲.۶ است.
۷۱ درصد پاسخگویان حداقل یک روز در هفته فعالیت ورزشی انجام داده‌اند که از این جمع یک سوم انگیزه‌شان برای ورزش کردن تغییر روحیه و یک ششم تغییرات ظاهری و همچنین یک پنجم آنها ترکیبی از تغییر روحیه و تغییرات ظاهری بوده است
کیفیت توجه زنان تهرانی به مدیریت بدن
در این پژوهش آمده است که بیش از نیمی از پاسخگویان نسبت به مدیریت بدن و تغییرات آن در راستای بدن ایده‌آل از برنامه‌های اینستاگرامی با این موضوع استفاده کرده‌اند. همچنین در بین پاسخگویان بیش از یک چهارم در حد متوسط به مدیریت بدن خود توجه داشته و یک پنجم در حد کم و یک دوم در حد خیلی کم به این موضوع توجه نشان داده‌اند.
در بین چهار بُعد مدیریت بدن به ترتیب پاسخگویان بیشتر به مولفه‌های ورزش و میزان فعالیت ورزشی، استفاده از لوزام آرایش، رژیم غذایی و در نهایت جراحی زیبایی توجه نشان داده‌اند.
میانگین استفاده از ورزش بین خیلی کم و کم بوده است. ۷۱ درصد پاسخگویان حداقل یک روز در هفته فعالیت ورزشی انجام داده‌اند که از این جمع یک سوم انگیزه‌شان برای ورزش کردن تغییر روحیه و یک ششم تغییرات ظاهری و همچنین یک پنجم آنها ترکیبی از تغییر روحیه و تغییرات ظاهری بوده است.
در استفاده از لوازم آرایش، میانگین استفاده از لوازم آرایش بین کم و متوسط بوده است. نیمی از پاسخگویان به طور متوسط از لوازم آرایش هر روز استفاده کرده‌اند. دو سوم از پاسخگویان در حد متوسط، یک سوم در حد زیاد و یک سوم در حد خیلی زیاد از لوازم آرایش استفاده کرده‌اند.
میانگین خرید لوازم آرایش پاسخگویان به واسطه معرفی اینفلونسرها، خیلی کم بوده است؛ تنها ۵ درصد آنها در حد زیاد و خیلی زیاد
میانگین خرید لوازم آرایش پاسخگویان به واسطه معرفی اینفلونسرها، خیلی کم بوده است تنها ۵ درصد آنها در حد زیاد و خیلی زیاد، حدود یک سوم در حد خیلی کم، نیمی از آنها در حد اصلا، لوازم آرایش خود را به واسطه معرفی اینفلونسر در اینستاگرام خریداری کرده‌اند. نیمی از پاسخگویان هم گفته‌اند اصلا از لوازم آرایش برای گرفتن عکس بهتر و انتشار آن در اینستاگرام استفاده نکرده‌اند.
در رعایت رژیم غذایی، میانگین رعایت رژیم غذایی در میان پاسخگویان بین خیلی کم و کم بوده است. بر اساس یافته‌ها نیمی از پاسخگویان در حد خیلی کم رژیم غذایی گرفته‌اند. حدود یک هفتم از پاسخگویان در حد زیاد و یک هفتم در حد متوسط رژیم غذایی خاصی را رعایت کرده‌اند. حدود نیمی از پاسخگویان بیشترین رژیمی که رعایت کرده‌اند، رژیم غذایی لاغری بوده است.
حدود یک هفتم از کسانی که رژیم غذایی گرفته‌اند، در حد خیلی کم و حدود یک هفتم در حد متوسط رژیم غذایی خود را تحت نظر فردی با تعداد دنبال‌کنندگان زیاد گرفته‌اند. همچنین حدود یک ششم از پاسخگویانی که رژیم غذایی داشته‌اند، رژیم خود را به تقلید از دوستان خود در اینستاگرام دنبال کرده و چیزی حدود یک ششم از پاسخگویانی که رژیم غذایی گرفته‌اند، دستور غذایی رژیم خود را از فردی در اینستاگرام دنبال کرده‌اند.
در میزان عمل جراحی زیبایی، میانه پاسخ‌ها بیانگر این است که نیمی از پاسخگویان اصلا تمایلی به عمل جراحی زیبایی از خود نشان نداده‌اند.
حدود یک پنجم پاسخگویان در حد کم عمل جراحی انجام داده‌اند و از این بین افراد هم حدود یک پنجم عمل جراحی صورت و تنها ۲ درصد عمل جراحی بدن انجام داده‌اند. بیشتر از دو سوم پاسخگویان انگیزه خود را از عمل جراحی به واسطه عکس بهتر و انتشار آن در اینستاگرام در حد اصلا، یک هشتم در حد کم و خیلی و تنها حدود ۶ درصد در حد زیاد و خیلی زیاد اعلام داشته‌اند.
استفاده از اینستاگرام تاثیر مستقیم چندانی در تشویق کاربر در انجام جراحی زیبایی نداشته است. با این حال یکی از انگیزه‌های زنان برای انجام عمل زیبایی، رسیدن به بدن ایده‌آل است؛ بدنی که فرهنگ، جامعه و رسانه در شکل‌گیری آن نقش دارند
جمع‌بندی
مصرف بیشتر اینستاگرام در بین جوانان باعث تغییر سبک زندگی آنان می‌شود. بین میزان استفاده از اینستاگرام و توجه به مدیریت بدن زنان یک رابطه همبستگی مستقیم وجود دارد و کاربرانی که بیشتر از اینستاگرام استفاده می‌کنند بیشتر به مدیریت بدن خود توجه دارند و تحت تأثیر آن به بدن خود توجه می‌کنند.
اینستاگرام به عنوان یکی از جذاب‌ترین فناوری‌های روز در ایران نقش بسزایی در مدیریت بدن کاربران زن داشته است. بر اساس این پژوهش، زنان کاربر تهرانی بر اساس علاقمندی و نیازهای خود از اینستاگرام استفاده می‌کنند و در این استفاده ضمن آشنایی با الگوهای رفتاری، نسبت به مدیریت بدن خود حساس می‌شوند. آنها این مدیریت را به ترتیب از طریق فعالیت ورزشی و انجام ورزش، استفاده از لوازم آرایشی و آرایش چهره، رژیم غذایی و تناسب اندام بدن انجام می‌دهند.
این تعییرات و توجه به بدن از طریق مشاهده تصاویر و فیلم دیگران، کامنت و لایک دیگران در مورد تصاویرشان و انتشار عکس مورد علاقه صورت می‌گیرد.
بر مبنای این پژوهش، بین مصرف رسانه‌ای و آرایش صورت، جراحی‌های زیبایی، رویه‌های لاغری، رابطه معناداری وجود دارد و هرچه مصرف رسانه‌ای افراد در مرتبه بالاتری قرار گیرد، به همان میزان توجه آنها به مدیریت بدن افزایش پیدا می‌کند.
یافته‌ها نشان می‌دهد که استفاده از اینستاگرام تاثیر مستقیم چندانی در تشویق کاربر در انجام جراحی زیبایی نداشته است. با این حال یکی از انگیزه‌های زنان برای انجام عمل زیبایی، رسیدن به بدن ایده‌آل است؛ بدنی که فرهنگ، جامعه و رسانه در شکل‌گیری آن نقش دارند. برخی از زنان این پژوهش ظاهر و قیافه خود را زشت نمی‌دانند اما عوامل و شرایط اجتماعی و همچنین کلیشه‌های زیبایی که متاثر از تصاویر اینستاگرام است، توجیهی برای مدیریت بدن خود می‌دانند.
یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهند که اینفلونسر نقش چندانی در ترغیب کاربران و فالوورهایشان در جراحی زیبایی ندارند اما در مولفه ورزش کردن و تصاویر، اینفلونسرها در اینستاگرام تا حدودی باعث گرایش زنان به ورزش برای بهبود بدن شده است. در مجموع میان میزان استفاده از اینستاگرام و توجه به مدیریت بدن زنان یک رابطه همبستگی مستقیم وجود دارد.
پی نوشت
یوسف خجیر، «رابطه بین استفاده از اینستاگرام و مدیریت بدن زنان شهر تهران»، فصلنامه رهپویه ارتباطات و فرهنگ، فصل اول، شمارە یکم، پاییز ۱۴۰۰