افغانستان، کشوری مسلمان با زبان فارسی به عنوان رایج ترین زبان در این سرزمین، با وسعتی بیش از ۶۵۲ هزار کیلومتر مربع و جمعیتی حدود ۴۰ میلیون نفر که بخش قابل توجهی از آن به دلیل مصائب دهها سال جنگ و اشغالگری، ناگزیر به ترک وطن شده اند، برخلاف چهره و ظاهر محرومی که از آن به نمایش گذاشته شده، سرزمینی با موقعیت ممتاز و راهبردی و مستعد با ثروت ها و منابع و ذخایر فراوان خدادادی است و شاید یکی از اصلی ترین دلایلی که باعث شده این همسایه شرقی ایران دهها سال تحت اشغال و چشم طمع متجاوزان و اشغالگران باشد، همین ویژگی های منحصر بفرد جغرافیایی و منابع طبیعی آن باشد.
در کنار مشترکات دینی، فرهنگی و زبانی، وجود مرز مشترک طولانی به امتداد حدود یکهزار کیلومتر و تجارت رو به رشد میان دو کشور، مزید بر علت شده تا افغانستان، "همسایه ترین همسایگان" ایران باشد.
مناسبات دوستانه دو ملت همسایه، مناسباتی "مردم محور" با ریشه های عمیق تاریخی و تمدنی و بسیار فراتر از مناسبات سیاسی و تغییر و تحولات در حوزه حکومت ها و دولت های دو کشور است و اگرچه روابط سیاسی میان دو کشور نیز همواره در شرایط و دوره های گوناگون با وجود فراز و فرودهای ناشی از مسائل بیرونی و پیرامونی، روابط حسنه بوده است اما سنگ بنا و شالوده اصلی روابط این دو همسایه هم زبان و هم کیش و هم فرهنگ را، ملت های دو طرف تشکیل می دهند.
افغانستان، با ۹۳۶ کیلومتر مرز مشترک با ایران، بعد از عراق و ترکمنستان، طولانی ترین مرز با ایران را دارد و با سه استان خراسان رضوی، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان هم مرز است.
ایران که با ۱۵ همسایه با مرزهای خاکی و آبی، از پرهمسایه ترین کشورهای جهان به شمار می رود، اگرچه با تمام همسایگانش مشترکات فراوان نظیر دینی و فرهنگی دارد، اما افغانستان تنها همسایه ای است که با ایران در "زبان فارسی" هم مشترک است و این موضوع باعث شده تا افغانستان، نزدیکترین همسایه به ایران محسوب شود.
زبان به عنوان مهم ترین ابزار ارتباطات، در کنار دین مشترک و فرهنگ مشترک، یکی از اصلی ترین پل های پیوند دهنده دو ملت ایران و افغانستان است؛ دو ملت فارسی زبان که به مثابه دو جسم با یک روح مشترک هستند و تاریخ هم آن را گواهی می دهد.
فارسی بخشی لاینفک از هویت و فرهنگ ملت و کشور افغانستان است اگرچه حدود ۵۰ زبان و گویش مختلف در افغانستان رواج دارد و هرکدام هم به عنوان بخشی از فرهنگ غنی افغانستان دارای احترام و شان و جایگاه است اما ناگفته پیداست که زبان فارسی به عنوان رایج ترین زبان که اکثریت مردم در بیشتر ولایت های افغانستان با آن سخن می گویند و می خوانند و می نویسند، شناسنامه ای با ریشه های تمدنی و تاریخی است که هرگز نمی تواند جعل شود و جایگزینی برای آن تعیین گردد.
علاوه بر زبان و فرهنگ و دین و آداب و رسوم مشترک بین ایران و افغانستان، ایران سال هاست که بزرگترین شریک تجاری افغانستان است و حجم مبادلات تجاری دو کشور در شرایط کنونی حدود یک میلیارد و ششصد میلیون دلار است اما مقامات دو کشور با اراده قوی برای گسترش همکاری ها، تجارت ۱۰ میلیارد دلاری را برای سال های پیش رو هدف گذاری کرده اند.
در کنار مواردی که در بالا اشاره شد، میهمان نوازی ایران از میلیون ها نفر از مردم افغانستان که به دلیل سالها جنگ و ناآرامی در کشورشان، به آغوش همسایه غربی خود پناه آورده اند و دهها سال از خدمات و امکانات فراوان اقامتی، تحصیلی، درمانی، اشتغال و ... جمهوری اسلامی ایران برخوردار بوده اند، یکی دیگر دلایل فراوانی است که ثابت می کند افغانستان، در میان همسایگان ایران، جایگاهی ویژه و منحصر بفرد دارد.
بدون تردید، مردم مسلمان، هم زبان و هم فرهنگ و قدرشناس افغانستان هم هرگز میزبانی مهربانانه ایران را با وجود تنگاهای شدید اقتصادی این کشور تحت تحریم را فراموش نخواهد کرد و این موضوع به عنوان یک نقطه طلایی و فراموش نشدنی، برای همیشه در تاریخ دوستی های دیرینه دو ملت، خواهد درخشید.
حضور سریع نیروهای امدادی و ارسال به موقع کمک های امدادی ایران برای خواهران و برادران افغان در سال های اخیر و سالیان گذشته در موارد متعدد وقوع حوادث طبیعی و ویرانگر زلزله و سیل در افغانستان، نیز نشانه ای دیگر از منحصر بفرد بودن رابط همسایه میان این دو ملت و دو کشور هم زبان و هم کیش و هم فرهنگ است.
از طرفی دیگر، ایران که اولویت سیاست خارجی خود را گسترش همکاری با همسایگان قرار داده، نسبت به ظرفیت ها و قابلیت های راهبردی همسایه شرقی خود در حوزه همکاری های تجاری و اقتصادی و همکاری های امنیتی و منطقه ای به خوبی واقف است و اعتقاد عمیق به همکاری های برد-برد با هدف کمک به رشد، توسعه و ثبات افغانستان دارد.
جمهوری اسلامی ایران همواره این سیاست اصولی و تغییرناپذیر خود را مورد پافشاری قرار داده است که یک افغانستان آرام، توسعه یافته و باثبات به نفع ایران و تمام منطقه است و از این رو، صرف نظر از اینکه کدام حکومت یا دولت در افغانستان در راس امور باشد، از هیچ تلاشی برای کمک به ملت افغانستان در رسیدن به صلح، ثبات و توسعه دریغ نخواهد ورزید.
اما نباید فراموش کرد که روابط همسایگی و حسنه دو ملت دوست و برادر ایران و افغانستان همواره بدخواهانی دارد که در کمین نشسته اند تا از هر فرصتی برای ایجاد اختلافات و تنش های مرزی، قومی و قبیله ای، زبانی، فرهنگی و ... بین دو همسایه بهره برداری کرده و دیوار بی اعتمادی بین دو همسایه بنا کنند لذا هوشمندی مداوم مردم و حاکمان و مقامات دو کشور در خنثی سازی دسیسه های بیرونی ، همواره یک ضرورت حیاتی است که تا امروز بخوبی مورد توجه هر دو طرف قرار داشته است.