گروه جامعه ایرنا - اقلیم ایران به گونه‌ای است که تنوع زیستی زیادی را در خود جای داده است؛ به طوری که تاکنون ۸۶۶۰ گونه گیاهی در ایران شناسایی شدند که حدود یک سوم آنها آندمیک (بومی) هستند همچنین ۲۰۶۲ گونه مهره دار در کشور وجود دارد که شامل ۲۰۵ گونه پستاندار، ۲۳ گونه دوزیست، ۲۸۵ گونه خزنده، ۲۹۷ گونه ماهیان آب‌های داخلی، ۵۶۲ گونه پرنده و ۹۷۵ گونه ماهیان خلیج فارس، تنگه هرمز و خلیج عمان است که از این تعداد ٨۶ گونه جانوری خشک‌زی در خطر انقراض قرار دارد و ١۶۵ گونه جانوری نیز حفاظت شده‌اند.
گونه‌هایی مانند گورخر ایرانی، یوزپلنگ ایرانی، خرس سیاه، گوزن زرد، افعی شاخدار دم عنکبوتی، افعی دماوندی، سمندر، پنج گونه از خاویار ماهیان دریای خزر، درنای سیبری، بالابان، اردک سرسفید، میش مرغ، هوبره، عقاب طلایی و اردک مرمری در معرض خطر انقراض هستند که برای بسیاری از آنها برنامه حفاظت تهیه شده و در حال اجرا است.
بالابان، بحری و شاهین سه پرنده در خطر انقراض
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست درباره وضعیت گونه های جانوری کشور به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: از میان۲۰۶۲ گونه مهره دار کشور حدود ۸۶ گونه خشکی زی در خطر انقراض هستند البته این عدد بر اساس طبقه‌بندی ملی است یعنی اگر بخواهیم بر اساس طبقه‌بندی اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) قضاوت کنیم این آمار کمتر خواهد بود چون ممکن است یک گونه ای در ایران وضع خوبی نداشته باشد اما شرایط آن در نقطه دیگری مناسب باشد؛ از این رو جزو گونه‌های در خطر انقراض نخواهد بود اما بر اساس طبقه‌بندی ملی، ۸۶ گونه خشکی زی کشور در خطر انقراض هستند.
حسن اکبری افزود: در بین اینها برخی از گونه ها جزو پرندگانی هستند که هم جمعیت بومی دارند هم مهاجر، از جمله اینها هوبره و پرندگان شکاری از نوع شاهین‌ها مانند بالابان، بحری و شاهین که گونه های در خطر انقراض هستند که هم جمعیت بومی و هم مهاجر دارند. متاسفانه قاچاق یعنی زنده‌گیری و فروش آنها به کشورهای حاشیه خلیج فارس بیشترین مشکل و مساله را برای بقای این گونه ها ایجاد کرده است.
وی تاکید کرد: شاهین‌ها گستره قلمرویی وسیعی دارند. برخی از آنها جابه‌جایی‌های گسترده دارند و به هیچ وجه مکان‌های زیست و زادآوری آنها محدود به مناطق حفاظت شده نمی‌شود؛ بنابراین کار حفاظت این گونه‌ها بسیار دشوار است. ما بر اساس گشت‌های پراکنده در خارج از مناطق و مطابق گزارش‌های مردمی، با قاچاقچیان و کسانی که زنده‌گیری می‌کنند، برخورد می‌کنیم. بخشی از این برخورد هم بر می گردد به همکاری که فراجا با سازمان حفاظت محیط زیست دارد. آنها قاچاقچیانی را که پرندگان را زنده‌گیری و به سمت استان‌های جنوبی می‌برند، دستگیر می‌کنند و بعد از آن سازمان حفاظت محیط زیست پرندگان را تحویل و به طبیعت برمی‌گرداند.
قاچاق پرنده هایی مانند هوبره، بالابان، بحری و شاهین به کشورهای حاشیه خلیج فارس جمعیت آنها را در معرض خطر انقراض قرار داده است. وی اظهار داشت: متاسفانه این گونه‌ها در بیشتر مواقع وضعیت خوبی ندارند و جمعیت آنها در همه دنیا از جمله کشور ما کاهش جدی داشته چون در رأس هرم هستند؛ از این رو از تغییرات اکوسیستم بسیار تاثیر می‌گیرند یعنی وقتی که تخریب زیستگاه اتفاق می افتد، جمعیت طعمه‌های آنها کم می شود یا حتی آلودگی‌های شیمیایی وارد چرخه‌های زیستی می‌شود در نهایت این پرندگان که در رأس هرم هستند آسیب زیادی می بینند ضمن اینکه مجموع پرندگان شکاری جوجه‌های آنها دیرتر بالغ می‌شوند؛ به همین دلیل مشکلات و آسیب‌های بیشتری برای جوجه‌های آنها می‌تواند به وجود بیاید.
اکبری ادامه داد: در بین اینها، شاهین بومی یعنی آن شاهینی که در کشور زادآوری می‌کند، وضعیت بحرانی تر دارد چون جمعیت آن به شکل طبیعی هم کم بود و اکنون که زنده‌گیری و منتقل می شود، باعث شده که شرایط برای حیات این گونه به نسبت ۲ پرنده دیگر بحرانی‌تر شود البته بالابان و بحری هم زنده‌گیری می‌شوند.
وی گفت: درباره این گونه‌ها مهمترین مساله فرهنگ‌سازی است که باید در سطح گسترده انجام شود، کارهایی به صورت مقطعی در برخی از استان‌ها انجام شده است مثلا در فصل زنده‌گیری شاهین (بازگیری) که بیشتر فصل پاییز است در استان‌هایی که بیشتر گزارش داریم گشت‌های سیار تشکیل می‌شود که باعث شده افرادی که اقدام به این کار می کنند شناسایی شوند، اقلامشان کشف وضبط و برای آنها پرونده قضایی تشکیل می‌شود.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست افزود: برای تشدید مجازات قاچاقچیان قبلا پیشنهادهایی در راستای اصلاح قانون مقابله با قاچاق شده بود اما کامل نبود. اکنون در تلاشیم که بتوانیم پیشنهاد جدیدی را ارائه دهیم البته در لایحه حفاظت و مدیریت پایدار حیات وحش هم مفادی را گنجاندیم که برخورد با قاچاق این گونه‌ها تشدید شود؛ در این راستا اولین نشست فرابخشی برای مقابله با قاچاق حیات وحش برگزار شد که در آن هماهنگی اولیه خوبی اتفاق افتاد. اگر بتوانیم کمیته فرابخشی را فعال کنیم و دستگاه‌ها جدی‌تر پای کار بیایند می‌توانیم نتایج بهتری بگیریم اما موضوعی که مشخص است این است که به نظر می‌آید تاکنون همگرایی کافی برای استفاده از ظرفیت همه دستگاه‌ها وجود نداشته است.
سه هزار قطعه هوبره با پراکنش وسیع
اکبری گفت: هوبره پرنده‌ای در خطر انقراض از خانواده‌ای شامل هوبره، میش مرغ و زنگوله بال است که هر سه گونه در خطر انقراض هستند البته به نظر م رسد شرایط زنگوله بال نسبت به ۲ گونه دیگر بهتر است.
وی اظهار داشت: هوبره گونه‌ای بیابانی است که در بیشتر بیابان‌های ایران پراکنش داشته و در گذشته گونه زادآور خوبی داشته است ضمن اینکه این گونه به شکل مهاجر هم از کشورهای همسایه تا چین در رفت و آمد بود که متاسفانه این پرنده علاوه بر اینکه توسط جوامع محلی برای مصرف شکار می شد، تخم ها و جوجه‌هایش هم از جانب انسان، دام و سگ گله به ویژه سگ‌های بی صاحب بسیار آسیب دید علاوه بر اینها، قاچاق این پرنده به کشورهای حاشیه خلیج فارس هم مزید بر علت است که موجب کاهش جمعیت آن شد.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست یادآور شد: سال گذشته برای ۱۶ استان از جمله یزد، کرمان، فارس و اصفهان که بیشترین پراکنش هوبره دارند، اعتبار محدودی را در حد توان گذاشتیم. در این راستا اولویت و شرح برنامه‌ای که دادیم بیشتر بر شناسایی زیستگاه هوبره و آموزش جدی جوامع محلی مخصوصا دامداران، عشایر و کشاورزان که در آن زیستگاه ها ساکن هستند، متمرکز شدیم چون هوبره گونه‌ای است که گرایش زیادی به مزارع کشاورزی به ویژه یونجه دارد. در جاهایی که این گونه حضور دارد معمولا نزدیک غروب و شب وارد مزارع یونجه می‌شود؛ بنابراین نیاز است که مردم بدانند گونه کمیاب و در خطر انقراض است.
اکبری گفت: متاسفانه بخشی از مشکلاتی که در حوزه تخریب زیستگاه، شکار غیر مجاز و زنده گیری وجود دارد، آسیبی است که از اتباع بیگانه می‌بینیم زیرا از آنها در بسیاری از جاها به عنوان چوپان استفاده می کنند در حالی که هیچ گونه اطلاعاتی درباره حیات وحش کشور ندارند و طبیعتا علاقه‌ای هم ندارند و ممکن است به هر حیوانی که دم دستشان قرار بگیرد اعم از مار و دیگر گونه ها آسیب بزنند، حتی مواردی از زنده گیری و شکار هوبره را توسط این افراد که در چاه های مزارع کشاورزی به کار گرفته می شوند نیز داشتیم که از طریق تله گذاری هوبره را صید می کنند، این افراد آموزشی ندیدند و از شرایط گونه اطلاعاتی ندارند علاوه بر این عِرقی هم برای بقای این گونه ها ندارند از این رو آموزش از اهمیت زیادی برخوردار است.
وی افزود: هر ساله سرشماری هوبره انجام می شود و نتایج آن تعیین کننده نحوه اقدامات بعدی در زیستگاه‌ها برای حفاظت از گونه است؛ در این راستا در برخی از زیستگاه‌ها ارتقای سطح داشتیم. مناطقی که آزاد و شکار ممنوع بودند برای ارتقای سطح آنها اقدام شده اما مساله این است که اگرچه جمعیت این گونه زیاد نیست اما پراکندگی آن در کشور بسیار زیاد است.
اکبری اضافه کرد: آخرین برآوردها نشان می‌دهد که حدود سه هزار قطعه هوبره در کشور زیست می‌کند که پراکنش بسیار گسترده‌ای دارد، مخصوصا جمعیت مهاجری که به کشور ما می‌آید تغییر زیستگاه هم دارد و به محض اینکه زیستگاهی با خشکسالی مواجه می‌شود یا غذای کافی در دسترس ندارند، به مزارع کشاورزی که در مسیر می‌بینند و یا اطراف است، گرایش پیدا می‌کنند. تغییر زیستگاه تا حدودی کار حفاظت را مشکل می‌کند و در این زمینه برنامه عمل برای این گونه داریم که مطابق آن اقدماتی را در حد توان انجام داده و می‌دهیم.
کشف مکان‌های زادآوری میش مرغ با کمک هوش مصنوعی
اکبری گفت: عضو دیگر این خانواده میش مرغ است که زمانی در نیمه غربی کشور از دشت‌های استان قزوین، همدان، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی تا کردستان زندگی می کرد و حتی دشت مغان در اردبیل هم زیستگاه این پرنده بود. این پرنده در گذشته پراکنش گسترده‌ای داشت اما در طول زمان با تغییر کاربری این زیستگاه ها، پراکنش این پرنده نیز کاهش یافت؛ یعنی در اراضی ملی، بیشتر زیستگاه های دشتی به مزارع کشاورزی تبدیل شدند و به تدریج این تبدیل زیستگاه و عوامل دیگر دست به دست هم دادند و باعث شدند میش مرغ که بزرگترین پرنده ایران است در معرض آسیب قرار گیرد؛ در واقع پرندگان بزرگ جثه چون بیشتر در معرض دید انسان و شکارگرهای طبیعی به ویژه سگ‌های بدون صاحب هستند، آسیب پذیرند.
وی افزود: مجموع عوامل باعث شد میش مرغ از سال‌ها قبل تقریبا از زیستگاه‌های دشتی حذف شوند و جمعیت محدودی از آن بین ۲۰ تا ۳۰ قطعه در شهرستان بوکان در آذربایجان غربی زیست می‌کند و در برخی فصول این جمعیت در شمال شهرستان سقز و کردستان تابستان گذرانی می‌کنند. قبلا پناهگاه حیات وحش در آن منطقه تعریف شده بود اگرچه همه عرصه این پناهگاه در عمل کشتزار و دیمزارهای مردم است؛ در واقع گندمزارهایی است که توسط کشاورزان بهره برداری می‌شود و محیط زیست از طریق پاسگاه محیط بانی و محیط بانانی که دارد گشت، کنترل، آموزش و جلب مشارکت مردم را انجام می‌دهد.
اکبری ادامه داد: اتفاق خیلی خوبی که در این حوزه افتاد این بود که چند سال پیش ۲۳ هکتار از اراضی دیمزار آن منطقه خریداری شد. این منطقه به عنوان هسته مرکزی زیستگاه از اهمیت زیادی برخوردار است که توسط محیط زیست کشت می شود و برداشت در آن با تاخیر صورت می گیرد چون عمده ترین مشکلی که در فصل زادآوری درباره میش مرغ ها داریم برداشت محصولات از مزارع پیش از بزرگ شدن و پرواز جوجه ها است، در واقع قبل از اینکه جوجه ها پرواز کنند کمباین ها وارد گندمزارها شده و شروع به برداشت می کنند که در این شرایط جوجه های ناتوان توسط این ماشین آلات از بین می روند اما اکنون که سازمان به کشت آن مزارع اقدام می کند تا زمان پرواز جوجه ها محصول را برداشت نمی کند و این به جوجه ها فرصت پرواز می دهد.
سازمان حفاظت محیط زیست چند سال گذشته ۲۳ هکتار از دیمزارهای شهرستان بوکان را خریداری کرد که از آن به بعد محصولات آن با تاخیر برداشت می شود که با این کار به جوجه های میش مرغ فرصت پرواز داده می شود. وی اظهار داشت: در آن منطقه یکی از سمن های محلی با کمک متخصصان این امر و محیط زیست کار آموزشی خوبی را برای مردم محلی انجام دادند و در حال حاضر همکاری مردم در شهرستان بوکان برای حفظ این گونه بسیار خوب است و همین همکاری باعث شده است که حداقل جمعیتی در آن شهرستان باقی بماند. مردم هم این پرنده را به خوبی می شناسند و اهمیت و ارزش آن را می دانند و احترام ویژه هم برای آن قائل هستند اما نوع زندگی مردم در آنجا که وابسته به دیم و کشت گندم است، مشکلاتی را برای پرنده ایجاد می کند.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: برای حل این مشکل سازمان حفاظت محیط زیست اقدام به خرید گندم این کشاورزان می‌کند یعنی در فصل بهار که زمان برداشت گندم است بخشی از محصولات را سرپا خریداری می‌کنیم و مردم آن را برداشت نمی‌کنند به این امید که فضایی باشد تا میش مرغ در آن بقا پیدا کند و زادآوری انجام دهد.
اکبری اضافه کرد: از طریق شرکت های دانش بنیان تلاشی را برای کشف مکان های زادآوری میش مرغ داشتیم البته هنوز منتج به اثربخشی نشده است؛ اگر بتوانیم مکان های زادآوری آن را در بهار از طریق تصویربرداری و هوش مصنوعی پیدا کنیم، کار بسیار راحت می شود چون در این صورت دیگر محصول اطراف لانه ها را خریداری می کنیم تا برداشت نشوند و در این صورت بقای گونه بهتر تضمین می‌شود.
وی افزود: علاوه بر آموزش جوامع محلی، تقویت تجهیزات آنجا و ساخت یک قرنطینه برای میش مرغ هایی که آسیب می‌بینند را سال قبل انجام دادیم همچنین با کشور ترکیه رایزنی و جلساتی داشتیم، با سفیر ترکیه در ایران ارتباط گرفتیم و نشستی را داشتیم از این بابت که آنها جمعیت مناسبی از میش مرغ دارند و داریم تلاش می کنیم اگر به لحاظ ژنتیکی مطالعه ای را که تعریف کردیم جواب بدهد بتوانیم با رایزنی در راستای تکثیر و تقویت جمعیت پایه میش مرغ هم اقداماتی را انجام دهیم اگرچه تمرکز روی زیستگاه میش مرغ هم داریم امیدوارم وضعیت میش مرغ از شرایط فعلی بدتر نشود و بتوانیم با تقویت جمعیت پایه این گونه را نجات دهیم اگرچه مساله زیستگاه خیلی مهم است و می شود گفت که در آن محدوده ها عملا زیستگاه های طبیعی باقیمانده بسیار محدود و ناچیز است.
اکبری درباره زنگوله بال گفت: زنگوله بال گونه‌ای کوچک جثه است و چون زیاد دیده نمی‌شود مشکلات هوبره و میش مرغ را ندارند البته زیاد هم به این پرنده نپرداختیم. اطلاعات درباره این پرنده در کشور بسیار کم است.
۳۰۰ راس گوزن زرد ایرانی/ نیازمند تقویت ژنتیک آنها هستیم
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست درباره وضعیت گوزن زرد ایرانی گفت: از خانواده گوزن ها سه گونه مهم در ایران زندگی می کند، یکی مرال که بزرگترین گوزن است و زیستگاه آن عمدتا جنگل های هیرکانی در استان های شمالی و ارسباران است. گونه بعدی شوکا است که کوچکترین گوزن ایران و گونه کمیابی است و در جنگل های شمال ایران و بخش هایی از جنگل های کردستان و غرب کشور هم پراکنش داشته است اما گونه حد وسط این دو به لحاظ جثه گوزن زرد ایرانی است این گونه برعکس دو گونه دیگر، خاستگاه و زیستگاهش بیشتر جنگل های نیمه گرمسیری و گرمسیری سمت خوزستان بوده و پراکنش خوبی در آنجا داشته است اما به لحاظ حاصلخیزی که جلگه خوزستان داشته در دوره های گذشته شاید دهه ۳۰ یا ۴۰ به سرعت به مزارع تبدیل می شوند و گونه هایی که آنجا زندگی می کردند دیگر فضایی برای زندگی نداشتند.
اکبری افزود: از طرف دیگر مسائل و مشکلات دیگری مانند شکار هم به شرایط موجود اضافه می شود و در نهایت تقریبا در دهه ۴۰ این گونه از بین می رود البته از همان اواخر دهه ۴۰ که فکر می کردند این گونه منقرض شده حدود چهار راس گوزن زرد در خوزستان مشاهده، زنده گیری و منتقل شدند که در اسارت تکثیر می شوند؛ بنابراین جمعیتی که اکنون از گوزن زرد ایرانی در کشور داریم از همان چهار راس است.
وی ادامه داد: در شرایط فعلی مهمترین سایت های تکثیر در کشور که زادآوری در آنها به خوبی انجام می شود شامل دشت ناز ساری، استان ایلام و ارسنجان در فارس است که و تکثیر در آنها به خوبی انجام می شود البته در جنگل باغ شادی استان یزد نیز یک سایت تکثیر داریم همچنین در آذربایجان غربی هم سال گذشته یک سایت راه اندازی و تعداد محدودی گوزن به آن منتقل شد، علاوه بر اینها به برخی از باغ وحش ها تعدادی گوزن زرد امانت داده شده است.
اکنون حدود ۳۰۰ راس گوزن زرد ایرانی در کشور وجود دارد که تمام این جمعیت از ۴ راس به وجود آمده اند. وی اظهار داشت: البته اولین سایت تکثیر گوزن زرد ایرانی دشت ناز ساری است که هنوز هم به عنوان یکی از مهمترین سایت های کشور فعال است. در آنجا تکثیر انجام و بعد به استان‌های مختلف منتقل و در سایت های دیگر نگهداری می شوند. از این سایت به استان فارس و در مقطعی به کهگیلویه و بویراحمد و کرمانشاه منتقل شدند که برخی از آنها موفق بوده اما برخی هم موفق نبودند و در همان مقاطعی که منتقل شدند یکی دو سال بعد گوزن های آن به سایت دیگری منتقل شدند.
اکبری تاکید کرد: در مجموع با وجود تلاش هایی که انجام شد جمعیت گوزن زرد اکنون حدود ۳۰۰ راس است البته در مقطعی جمعیت این گونه به ۷۰۰ راس هم رسیده بود اما سال ها قبل که دریاچه ارومیه با مشکلاتی مواجه شد یک جمعیت خوبی در جزیره اشک این دریاچه بود که از دست دادیم بنابراین جمعیت کم شده است.
وی گفت: مشکلی که درباره گوزن زرد وجود دارد عدم تناسب جنس نر و ماده آن است. تقریبا دو سوم جمعیت گوزن ها نر است به دلیل اینکه عملا جمعیت درون آمیز بوده و از نظر ژنتیکی جمعیت ضعیفی است چون همه این جمعیت از همان چهار راس اولیه است؛ بنابراین نرزایی در آنها زیاد بوده با این اوصاف با وجود تلاش هایی که شد به ظاهر عدد نسبتا خوبی از گوزن داریم اما به دلیل این نسبت جنسی و تنوع ژنتیکی پایینی که دارند مقداری نگران هستیم.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست افزود: از حدود ۲ سال قبل بررسی گسترده ای را به ویژه در حوزه زاگرس آغاز کردیم برای اینکه بتوانیم زیستگاه مناسبی را پیدا کنیم و این گونه را به شرایط نیمه طبیعی و کم کم اگر امکان داشته باشد به طبیعت برگردانیم چون هرچقدر بیشتر در اسارت بمانند بازگشتشان به طبیعت دشوارتر می شود همین الان هم مدت طولانی یعنی بیش از نیم قرن است که این گونه در اسارت است و برگشتش به طبیعت در حد قابل توجهی دشوار شده است، بر این اساس تلاش گسترده ای انجام شد.
اکبری ادامه داد: از استان ها نظرخواهی کردیم، از دانشگاه ها کمک گرفتیم و بازدیدهای گسترده ای انجام شد اما اینکه زیستگاه بکری که فاقد دام باشد و بتوانیم امنیت گونه را تامین کنیم به طور مشخص پیدا نشد اگرچه گزینه‌هایی انتخاب شدند و هنوز هم مشغول کار هستیم و به مرحله اجرا هم رساندیم اما هیچ کدام گزینه ای نبودند که به عنوان یک زیستگاه گسترده و بکر و بدون دام بتوانیم به آنها نگاه کنیم.
وی ادامه داد: در همین مدت جمعیتی را به جنگل های دز و کرخه منتقل کردیم قبلا هم یک جمعیت کوچکی به آنجا منتقل شده بود، محدوده های حاشیه رودخانه دز و کرخه به عنوان پارک ملی و منطقه حفاظت شده است که زیستگاه طبیعی و مادری این گوزن هاست و جمعیتی را که در این دو سال به آنجا منتقل کردیم امیدواریم به طبیعت پیوند بخورند و بتوانند آنجا زندگی کنند اگرچه تمام آن محدوده چندان هم وسیع نیست.
زمانی که تعداد گوزن های نر در یک محدوده بسته زیاد باشد هم تلفات بالا می رود و هم زادآوری به شدت افت می کند بنابراین سرریز سایت ها را به مکان های جدید می بریم که جمعیت پایه تقویت شود. اکبری اظهار داشت: در این راستا از بخش خصوصی کمک گرفتیم، سال قبل با یک شرکت خصوصی تفاهم نامه ای امضا کردیم که برای ما تکثیر گونه در خطر انقراض گوزن زرد را در لرستان انجام دهد، کار شروع و تعدادی گوزن تحویل آنها شد و شرایط نگهداری خوبی داشتند. همین کار را در خوزستان هم داریم دنبال می کنیم از بابت اینکه تنوع سایت های نگهداری را داشته باشیم؛ در واقع در تلاشیم نگرانی ها از بابت جمعیت پایه تا حد قابل توجهی کمتر شود.
وی گفت: در منطقه ارژن و پریشان در استان فارس هم قبلا یک محدوده ای فنس کشی شده بود، تعمیراتی آنجا انجام دادیم و تعدادی گوزن را از سایت ارسنجان به آنجا منتقل کردیم، جنگل های ارژن و پریشان جنگل های وسیع تری هستند و عرصه گوزن در آنجا بیشتر است اما مساله وجود دشمنان طبیعی مانند پلنگ است که ممکن است به گوزن آسیب بزند وگرنه هم به لحاظ عرصه زیستگاهی و هم حضور انسان شرایط مناسب تری دارد.
وی افزود: امیدوارم اقداماتی از جمله افزایش سایت ها، جابه‌جایی بین سایت های اصلی و لکه‌های جدیدی که به عنوان زیستگاه گوزن انتخاب شدند و در یکی دو سال گذشته انجام شد، بتواند شرایط ما را حداقل در اسارت پایدارتر کند و جمعیت پایه نسبت جنسی مناسب تری پیدا کند تا اینکه در آینده فرصتی فراهم شود تا بتوانیم به شکل نیمه طبیعی این گونه را در زیستگاه ها داشته باشیم.
اکبری درباره اینکه آیا انتقال گوزن ها به سایت های مختلف تاثیری در تقویت ژنتیک آنها دارد گفت: خیر تاثیری ندارد؛ چون همه این ۳۰۰ راس از همان چهار راس گوزن اولیه هستند اما محدوده هایی که محصورند و فنس کشی شدند محدوده های کوچکی هستند؛ از این رو وقتی جمعیت در آن عرصه ها بالا می رود گونه ها آسیب پذیر می شوند و از ظرفیت بُرد آن محدوده بالا می زند، زمانی که تعداد نرها در یک محدوده بسته زیاد باشد هم تلفات بالا می رود و هم زادآوری به شدت افت می کند بنابراین سرریز سایت ها را به مکان های جدید می بریم که جمعیت پایه تقویت شود.
وی اظهار داشت: به عنوان مثال سال گذشته جمعیت گوزن ها در سه سایت اصلی ایلام، دشت ناز و ارسنجان به بالای ۴۰ راس رسیده بود وقتی که از آن حد بالاتر برود هم تلفات افزایش می یابد و هم زادآوری به شدت کم می شود بنابراین از این سه زیستگاه به سایت های جدید منتقل می کنیم تا سایت دوباره پویا شود.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: برای تقویت ژنتیک نمی توان کاری کرد. از این گونه که در طبیعت کشور نداریم، گزارش هایی داشتیم که این گونه قبل از انقلاب به برخی کشورها منتقل شده است؛ بنابراین فکر کردیم شاید بتوانیم با آن کشورها رایزنی داشته باشیم اما به نظر نمی آید جمعیت خالصی از این گونه در کشورهای دیگر هم باشد ضمن اینکه بخشی از جمعیتی که فکر می کردیم شاید برای تقویت مناسب باشد در اسرائیل است که با آنها وارد مذاکره نشده و نمی‌شویم.
تقویت ژنتیکی گورخر ایرانی در برنامه سازمان محیط زیست
وی اظهار داشت: یکی دیگر از گونه های مهم بومی ما گورخر ایرانی است که دو جمعیت کوچک دارد یکی در بهرام گور در استان فارس و دیگری هم در توران سمنان است. گورخر ایرانی گونه ای است که در گذشته در بسیاری از دشت های ایران زندگی می کرد و تقریبا می شود گفت که بخش قابل توجهی از استان های سمنان، اصفهان، یزد، کرمان، فارس و خراسان جنوبی زیستگاه های گورخر ایرانی بودند و تقرییا بیشتر دشت های ایران این گونه را داشت اما چون گونه بزرگ جثه و آسیب پذیری بود؛ از این رو شکار بی رویه و تخریب زیستگاه باعث شد که این گونه در بیشتر پهنه جغرافیایی خود در مدت دهه های ۳۰، ۴۰ و ۵۰ حذف شود.
وی افزود: قبل از انقلاب تلاش هایی برای نجات این گونه انجام شد، مثلا در توران زنده گیری و به خوش ییلاق برده شدند که موفق نبود یعنی منجر به نجات گونه نشد اگرچه انتقال و رها سازی موفق بود اما بعدها دوام پیدا نکرد چون در آن منطقه تعارضات زیاد بود.
اکبری اظهار داشت: بعد از آن در دهه ۷۰ تعدادی گورخر از توران زنده گیری و به یزد برده شدند آنجا سایت تکثیر شکل گرفت بعد از آن در چند استان دیگر هم تکثیر شدند و نتیجه این شد که اکنون در یزد نزدیک به حدود ۱۰۰ راس گورخر را در چند زیستگاه و مرکز تکثیر داریم، همچنان دو مرکز تکثیر فعال در یزد وجود دارد و حداقل در سه زیستگاه در طبیعت هم زندگی می کنند اگر چه این جمعیت از لحاظ ژنتیکی باید تقویت شوند چون همه آنها از سه راس گورخر که از توران به یزد رسیدند به وجود آمدند بنابراین از نظر ژنتیکی ضعیف هستند از این رو برنامه تقویت آنها را شروع کردیم.
وی ادامه داد: همچنین چند سال پیش جمعیتی از توران به پارک ملی کویر منتقل شد که آنها هم از نظر ژنتیکی ضعیف هستند چون از یک مرکز تکثیر منتقل شدند که سال قبل ۱۱ راس گورخر جدید به آنها اضافه شده بود و تلاش شد که در آن زیستگاه از نظر منابع آبی و سایر فاکتورها در راستای حفاظت تقویت شوند و الان یک جمعیت هم در پارک ملی کویر که زیستگاه بکر و خوبی برای گورخر است شکل گرفته و جمعیتی بالغ بر ۳۰ راس در آن زندگی می کنند که زادآوری هم داشتند.
وی گفت: بنابراین اکنون برای جمعیت توران دو جمعیت پشتیبان ایجاد کردیم و هر دو جمعیت هم تقریبا تقویت شدند، همچنین برنامه‌ای نیز برای تقویت ژنتیکی جمعیت یزد داریم البته نژاد گورخر بهرام گور کمی با گورخر توران متفاوت است، گورخر نژاد بهرام گور شاید نزدیک به هزار راس باشد اما در یک زیستگاه به سر می برند که این شرایط شکننده است و آن زیستگاه هم ظرفیت بُردش محدود است و نیاز به توسعه گستره و وسعت دارد تا پراکنش گورخورها در آن محدوده بیشتر شود و یا اینکه باید برای انتخاب زیستگاه های جدید و معرفی مجدد گوخرها به آنها تلاش کنیم.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست تاکید کرد: معرفی گورخر به طبیعت تا حدودی کار حساسی است چون گونه پرمصرفی است و باید حتما زیستگاه به لحاظ پوشش گیاهی و تعارضات کاملا مورد بررسی قرار گیرد برای همین برای انجام مطالعه ای در این زمینه با دانشگاه صنعتی اصفهان قرارداد بستیم که بر اساس آن در سه استان فارس، کرمان و بخش جنوبی یزد مطالعه کاملی را انجام دهند تا ببینیم در آن استان ها کدام زیستگاه ها برای معرفی گورخر مناسب است که تقریبا مراحل آخر مطالعات را می گذراند و در نهایت گزینه هایی را پیشنهاد خواهند داد تا ما بتوانیم برای جمعیت بهرام گور هم یک جمعیت پشتیبان ایجاد کنیم و بتوانیم در آینده جمعیت های متعددی از گورخر ایرانی را در ایران داشته باشیم و اجازه ندهیم وضعیتشان بحرانی شود.
وی در پاسخ به اینکه نمی توان از دو جمعیت گونه بهرام گور و یزد برای تقویت ژنتیکی آنها استفاده کرد، گفت: چون گونه گورخر بهرام گور با گونه گورخر یزد مقداری از نظر ژنتیکی فاصله دارند؛ از این رو، نمی خواهیم و نباید با هم تلاقی داشته باشند باید هر دو نژاد را به صورت خالص حفظ کنیم.
جاده میامی - سبزوار و زیستگاه یوزها
بر اساس آخرین اعلام سازمان حفاظت محیط زیست، در نتیجه پایش های انجام شده در سال گذشته، ۷ یوزپلنگ ماده، ۲ یوزپلنگ نر و ۸ توله یوز در منطقه توران ثبت شده که نشان می‌دهد حداقل ۱۷ قلاده یوز در زیستگاه توران زندگی می‌کنند. این عدد بسیار نگران کننده است که معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست دراین باره گفت: سازمان حفاظت محیط زیست اقداماتی را در توران و مناطق اطراف آن به ویژه در بخش هایی از شمال، شرق و جنوب شرق توران آغاز کرده که با نتیجه دادن این اقدامات، می توانند مناطق امنی برای یوزها باشند.
وی درباره فنس کشی جاده میامی به سبزوار که در میان زیستگاه اصلی یوزپلنگ ها یعنی منطقه توران واقع شده است، افزود: فنس کشی جاده میامی به سبزوار هنوز به مرحله اجرایی نرسیده است، بر اساس مکاتبه‌ای که میان سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت راه صورت گرفت قرار شد که سازمان برنامه و بودجه، مبلغ ۲۰ میلیارد تومان برای این کار تخصیص دهد اما با وجود پیگیری های صورت گرفته تاکنون به نتیجه ای نرسیده است.
وی اظهار داشت: فنس کشی در قالب یک طرح دیده شد، بر این اساس یک محدوده حدود ۷۰ کیلومتری تعیین شده بود که قرار بود بخشی از آن نورپردازی و بخشی هم فنس کشی شود، در بخش هایی که فنس کشی می شد قرار بود زیرگذرها و آب گذرها نیز مرمت شوند؛ به طوری که یوزها بتوانند از زیر آنها عبور کنند که البته تاکنون اقدامی صورت نگرفته است اما حدود ۲ کیلومتر نورپردازی شد تا هم دید راننده و هم حیوان در زمان عبور از جاده بهتر شود.
اکبری ادامه داد: نکته مهم دیگر کاهش سرعت رانندگان در این محدوده است، اقداماتی در این زمینه صورت گرفت اما مدتی معطل مجوز کمیسیون حمل و نقل راه ها برای کاهش سرعت بودیم، البته برای اجرای آن مقاومت زیادی بود اما در نهایت با اجرای یک ساله آن موافقت شد برای اینکه میانگین سرعت در این مسیر پرخطر حدود ۴۵ کیلومتری به ۹۰ کیلومتر در ساعت کاهش یابد، تقریبا چند ماه از این مصوبه می گذرد اما هنوز عملا اتفاقی نیفتاده است، اگرچه پایه های دوربین ها نصب شده و ظاهرا برخی از دوربین ها هم نصب شده اند اما اینکه واقعا کاهش سرعت اتفاق افتاده باشد انجام نشده چون این دوربین ها باید فعال شوند و سرعت میانگین را محاسبه کنند تا کاملا اجرایی شده باشد البته پیشرفتی داشته اما هنوز به نقطه اثربخشی نرسیده است.
وی گفت: درباره تابلوهای هشدار، آگاهی و اطلاع رسانی هم اتفاقات خوبی افتاده، تعدادی تابلو طراحی و در محل نصب شده است و وضعیت علائم و تابلوهای هشدار خیلی بهتر شده و شرایط قابل قبول تر است اما در مجموع باید بگوییم از آن چیزی که در طرح دیده شده بود بخش بسیار کمی اجرا شده است و در عمل آنچه که تا حالا اجرا شده نمی‌توانیم بگوییم در زمینه پیشگیری از تصادفات اثر بخش است اما امیدواریم حداقل کاهش سرعت با سرعت بیشتری به نتیجه برسد.
۹۰۱۴