به گزارش ایرنا، سه دانشجو مصطفی بزرگ‌نیا، احمد قندچی و مهدی شریعت رضوی هنگام اعتراض به دیدار رسمی «ریچارد نیکسون» معاون رئیس‌جمهوروقت ایالات متحده آمریکا و همچنین از سرگیری روابط ایران با بریتانیا، در تاریخ ۱۶ آذر ۱۳۳۲ ـ حدود چهار ماه پس از کودتای ۲۸ مرداد همان سال ـ در دانشگاه تهران شهید شدند، به همین جهت یاد آن روز و یاد آن شهدا به عنوان روز دانشجو در دفتر تاریخ «سرزمین کهن ما» ثبت شد.
*جنبش دانشجویی در دوره«پسا انقلاب»
انقلاب اسلامی با هدایت‌های داهیانه‌ای حضرت روح الله در ۲۲ بهمن ۵۷ پیروز شد و دانشجویان فصل جدید خود در جغرافیای علمی و سیاسی ایران اسلامی را کلید زدند. بر همین اساس جنبش دانشجویی پس از انقلاب اسلامی را می‌توان شریک جامعه سیاسی دانست، چرا که آرمان‌های خود را در آرمان‌های انقلاب اسلامی تحقق یافته می‌دید.
جنبش‌های دانشجویی در دیدگاه رهبر انقلاب
رهبر انقلاب بارها در دیدار با دانشجویان از طیف های مختلف سیاسی، حدود کار فعالیت سیاسی جنبش‌های دانشجویی را تعیین کردند و خود حامی فعالیت سیاسی دانشجویان در دوره‌های مختلف سیاسی بوده اند.
آنطور که از بیانات رهبر انقلاب مشخص است، ایشان همواره بر فعالیت سیاسی دانشجویان تاکید داشته و از این مسئله حمایت ویژه کرده اند تا جایی که مخالفان این مسئله را با لحن تندی هشدار دادند که «خدا لعنت کند کسانی را تلاش می کنند دانشجویان سیاسی نباشد.»
رهبر انقلاب در دوران ریاست جمهوری آقای رفسنجانی در دیدار با جمعی از دانشجویان در سال ۷۲ فرمودند: « بنده دلم میخواهد این جوانان ما، شما دانشجویان؛ چه دختر، چه پسر و حتّی دانش‌آموزان مدارس روی این ریزترین پدیده‌های سیاسی دنیا فکر کنید و تحلیل بدهید. گیرم که تحلیلی هم بدهید که خلاف واقع باشد؛ باشد! خدا لعنت کند آن دستهایی را که تلاش کرده‌اند و میکنند که قشر جوان و دانشگاه ما را غیر سیاسی کنند. کشوری که جوانانش سیاسی نباشند، اصلاً توی باغ مسائل سیاسی نیستند، مسائل سیاسی دنیا را نمی‌فهمند، جریانهای سیاسی دنیا را نمی‌فهمند و تحلیل درست ندارند. مگر چنین کشوری میتواند بر دوش مردم، حکومت و حرکت و مبارزه و جهاد کند!؟ بله؛ اگر حکومت استبدادی باشد، می‌شود. حکومت‌های مستبد دنیا، صرفه‌شان به این است که مردم سیاسی نباشند؛ مردم درک و تحلیل و شعور سیاسی نداشته باشند. اما حکومتی که میخواهد به دست مردم کارهای بزرگ را انجام دهد؛ میخواهد نظام را با قدرت بی‌پایان مردم به سر منزل مقصود برساند و مردم را همه چیز نظام میداند، مگر مردمش - بخصوص جوانان، و بالاخص جوانانِ دانشجویش - میتوانند غیر سیاسی باشند!؟ مگر می‌شود!؟ عالِمترین عالِمها و دانشمندترین دانشمندها را هم، اگر مغز و فهم سیاسی نداشته باشند، دشمن با یک آبنبات تُرش میتواند به آن طرف ببرد؛ مجذوب خودش کند، و در جهت اهداف خودش قرار دهد! این نکات ریز را، باید جوانان ما درک کنند. »
هدف اصلی از فعالیت سیاسی دانشجویان ارتقای سطح تحلیل و بینش سیاسی آنها، پیدا کردن مهارت های لازم برای اداره کشور و قبول مسئولیت حساس در آینده می باشد. رهبر انقلاب همچنین در دیدار رؤسای دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی، سال ۱۳۸۵«حرکت سیاسی دانشجویان و کار سیاسی در دانشگاه‌ها چیز مثبتی است. من سال‌ها پیش در همین حسینیه یک جمله‌ای گفتم که آن وقت بعضی از مسئولان هم گله‌مند شدند. آن جمله راجع به تحرک سیاسی دانشجویان در دانشگاه‌ها بود؛ این لازم است؛ نه فقط برای اینکه دانشجو تخلیه بشود. بعضی خیال میکنند که تحرک سیاسی دانشجویان در دانشگاه‌ها، فقط فایده‌اش این است که این جوان یک خُرده تخلیه بشود؛ نه، این جوان را ما برای فردای اداره‌ی کشور لازم داریم. این باید سیاست را بفهمد؛ مغزش در زمینه‌ی سیاست، مغز پخته و کارآمدی باشد؛ و اِلّا فریبش می‌دهند و زمینش می‌زنند. خوب، این لازم است؛ منتها آنچه که لازم است، قدرت تحلیل و فهم سیاسی است.»
تعیین چارچوب و خط قرمزهای سیاسی کاری
رهبر انقلاب سال۱۳۷۷ در دیدار جمعی از بانوان اندیشمند تاکید کردند که « سیاسی‌کاری که چیزِ بدی است، معنایش این است آن کسی که درباره‌ی مسائل سیاسی فکر می‌کند، هدفش دنبال کردن و کشف و بیان حقیقت نباشد؛ اهداف دیگری را دنبال کند! این را سیاسی‌کاری می‌گویند. مثل بعضی از کارهایی که ما می‌بینیم چه در محیط دانشجویی و چه در غیر محیط دانشجویی انجام می‌گیرد. گاهی هدف، فقط این است که یک نفر این حرف را بزند و از قول او پخش شود، یا یک نفر مطرح گردد، یا یک نفر مورد تهاجم قرار گیرد، یا گاهی طرف - حریف - از میدان بیرون رود. هدف که اینها شد، انسان را به سمت کارِ ناسالم سیاسی می‌کشاند که ما تعبیر به سیاسی‌کاری می‌کنیم. همچنان که انسان در همه‌ی مقوله‌های زندگی میتواند بین کار سالم و ناسالم، با تأمّل و ملاحظه، مرز روشنی را پیدا کند - لااقل در کارهای شخص خودش میتواند آن را پیدا کند - در این قضیه هم می‌شود مرزی پیدا کرد.»
یکی از نگرانی‌های رهبری بعد از روی کارآمدن دولت یازدهم و دوازدهم لزوم استمرار حفظ رشد و شتاب علمی و جلوگیری از تبدیل دانشگاه‌ها به «باشگاه سیاسی» یا «خانه احزاب» بود.
ایشان چنین مسئله‌ای را بزرگ‌ترین آفت فضای علمی کشور می‌دانند: «آرامش دانشگاه‌ها، زمینه‌ساز و شتاب‌بخش حرکت علمی کشور است و اگر خدای ناکرده این آرامش ضربه بخورد، حرکت علمی متوقف می‌شود و ایران به عقب بازمی‌گردد.
ایشان همچنین سال ۹۳ در دیدار با اساتید دانشگاه ها می‌فرمایند: «.. مسئولان ذیربط و مدیران دانشگاه‌ها باید با جدیت از تبدیل مراکز علمی به محل جولان و فعالیت‌های جریانهای سیاسی جلوگیری کنند، تبدیل دانشگاه‌ها به باشگاه‌های سیاسی سم مهلک حرکت علمی کشور است.» اینها بخشی از مطالبات رهبری- در بهار سال ۹۴ - از مسئولان دولتی از جمله وزیر علوم بود و سؤالات فراوانی را در ذهن به وجود می‌آورد از جمله اینکه «هدف گروه یا کسانی که فضای التهاب و اضطراب را به دانشگاه‌ها تزریق میکنند، چیست؟ و چگونه می‌توان از فضای علمی دانشگاه‌ها صیانت کرد؟»» بخشی از گزارشی است که جوان آنلاین در تاریخ ۱۴ آذر ۱۳۹۵ منتشر کرده بود.
اما در دو مقطع خاص سیاسیون عزم خود را جزم کرده بودند تا دانشجو و دانشگاه را «سیاست زده» و بازیگر عوامل حاشیه‌ساز در بیرون از محیط دانشگاه کنند.
*حاشیه سنگین «جنبش دانشجویی» در عصر اصلاحات!
با روی کار آمدن دولت اصلاحات در خرداد ۷۶، جوانان و دانشجویان که در آن مقطع حامی پرو پارقرص سید محمد خاتمی بودند، مسائل سیاسی روز کشور را به صورت ویژه دنبال و پیگیری می‌کردند و برخی دیگر هم درصدد بهره‌برداری مناسب از این فرصت پیش آمده برای سیاسی کردن دانشگاه بودند.
سرانجام در تیر ماه سال ۷۸ سخت‌ترین روزهای تاریخ جنبش دانشجویی پس از انقلاب اسلامی فرا رسید. آتشی که در دانشگاه‌ها با هدایت برخی از شخصیت‌های سیاسی منتسب به جناح چپ افروخته شد؛ در همان مقطع ردپای تحریک دانشجویان از سوی فعالان قابل مشاهده بود. برای مثال در همان روزهایی که دانشگاه تهران صحنه درگیری میان دانشجویان مستقر در کوی دانشگاه و نیروهای امنیتی بود، تنی چند از فعالان سیاسی خارج از دانشگاه با حضور خود در میان دانشجویان و یا اظهارات تحریک‌کننده خواسته و یا نخواسته تنش و هیجان در میان دانشجویان معترض را بالا می‌بردند. یکی از آن شخصیت‌ها، سید مصطفی تاج زاده معاون سیاسی وزارت کشور در دولت اصلاحات بود!
روز ۱۹ تیر تعداد ۱۵۰۰ نفر از دانشجویان تظاهرات‌کننده در حوالی وزارت کشور حاضر شدند و قصد داخل شدن به وزارت کشور را داشتند. تعداد ۱۲۰۰ نفر نیز به‌صورت جداگانه از کوی دانشگاه به‌سمت وزارت کشور در حرکت بودند و شعار «دانشجوی مبارز، حمایتت می‌کنیم» را سر می‌دادند.
سخنان «تاج زادهِ اصلاح‌طلب» که در محوطه وزارت کشور و با بلند گو انجام می‌شد به جای آرام کردن فضا، بنزینی بود که بر آتش اعتراض‌ها ریخته می‌شد.
احسان قاضی‌زاده هاشمی نماینده فعلی مجلس شورای اسلامی و دبیر تشکیلات جامعه اسلامی دانشجویان در سال ۷۸ به نقش تاج زاده در تنش بین دانشجویان معترض اشاره می‌کند و می‌گوید، تاج‌زاده خطاب به دانشجویان می گفت: «شما چرا آمده‌اید اینجا؟ شما چرا درِ وزارت کشور را از جا می‌کنید؟ اینجا که مال شماست. شما باید جای دیگری بروید و در آنجا را بکنید!».
بالاخره با حضور مردم در صحنه، فتنه ۷۸ خنثی شد اما هنوز به نقش امثال تاج‌زاده به‌درستی پرداخته نشد؛ هرچند او ۱۰ سال بعد و در سال ۸۸ باردیگر از عوامل تاثیرگذار در فتنه «پسا انتخابات» شد و حتی پس از آزادی از زندان باز بر طبل مواضع باطل و افراطی خود کوبید تا باز لباس زندان را برتن کند، او اکنون ساکن منطقه اوین است.
*تعامل با دانشجویان در دوره«تدبیری‌ها» از شعار تا عمل!
مقطع دیگر که «سیاست‌زده کردن دانشجو و دانشگاه را دنبال می‌کرد به دوره «تدبیر و امید» برمی‌گردد و این اقدام با واکنش مقام معظم رهبری هم مواجه شده بود. به عنوان نمونه
به هرحال کارنامه دولت تدبیر و مواضع رئیس او پیش روی جنبش دانشجویی قرار دارد. «شیخ اعتدال» در سومین سال حضورش در پاستور به مناسبت روز دانشجو به خیابان آزادی و دانشگاه صنعتی شریف رفت و طی سخنانی گفت که «همه آن چه به من گفته می‌شود این است که فضای دانشگاه سال ۹۴ نسبت به ۹۲ زمین تا آسمان فرق کرده است. ممکن است هنوز هم فضا امنیتی باشد، من نمی‌پسندم. ما فضای امن می‌خواهیم؛ نه فضای امنیتی. من از شما می‌پرسم سال ۹۰ و ۹۱ به راحتی می‌توانستید برای ۱۶ آذر اجتماع داشته باشید؟ الان سال ۹۳ و ۹۴ همه دنبال ۱۶ آذر هستند. زمانی بود کسی جرات نمی‌کرد بگوید جنبش دانشجویی؛ از این کلمه می‌ترسیدند.»
او در حالی این سخنان را به زبان آورده بود که این خبر از روز دانشجوی سال ۹۲ (اولین مراسم روز دانشجو در ریاست جمهوری روحانی) جالب توجه بود: «رئیس‌جمهور، حسن روحانی در اولین حضور ۱۶ آذر خود در دانشگاه، در حالی از حق دانشجویان برای نقد دولت سخن گفت که از قبل اعلام شده بود، نماینده هیچ یک از تشکل‌های دانشجویی حق ایراد سخنرانی مقابل رئیس‌جمهور را نخواهد داشت! روز جمعه اعلام شده بود سخنرانی نماینده‌های تشکل‌های دانشجویی در مقابل رئیس‌جمهور لغو شده است و از همین رو پنج تشکل دانشجویی با صدور بیانیه‌ای نسبت به آن اعتراض کردند.»
*دولت روحانی ارتباط کم رنگ با دانشجویان داشت
فاطمه سادات رضوی فعال دانشجویی در پاسخ به سوال خبرنگار ما مبنی بر اینکه « دولت‌های گذشته با کف میدان چگونه ارتباط داشتند؟» می گوید: من زمانی وارد دانشگاه شدم که دولتِ دوم آقای روحانی روی کار بود و شاید الان از عملکرد دولت‌های قبل در خاطر نداشته باشم. اما از قیاس اتفاقاتی که در دو دولت رئیسی و روحانی دیدیم می گویم، دولت آقای روحانی یکی از شاخص‌ترین اتفاقاتی که افتاد، آبان ۹۸ بود و پاسخگویی راجع به آن. خُب ما خیلی دنبال این گشتیم که افراد مختلف بیایند در دانشگاه‌ها صحبت بکنند.
وی خاطر نشان کرد: «آقای رئیسی به عنوان رئیس وقت قوه قضائیه رفت دانشگاه تهران صحبت کرد. ربیعی دانشگاه شریف آمد ـ به سختی قبول کرد ـ ولی به نظرم در دولت آقای روحانی این ارتباط خیلی کمرنگ‌تر بود.»
آنچه مشخص است، جنبش دانشجویی به وضوح ۸ سال ظهور و بروز حسن روحانی و مدیران او را در «روز دانشجو» مشاهده کرد، از این رو خود آنها بهترین شاهد برای نحوه تعامل و دریافت پیام« صدا و سیمای دانشجویان» در آن مقطع هستند. اکنون دولت سیزدهم به سکانداری سید ابراهیم رئیسی خود را برای برگزاری «روز دانشجو» آماده می کند و براساس خبر منتشر شده رئیس جمهور در جمع دانشجویان دانشگاه شهید بهشتی شرکت می کند؛ پیش از این هم او دیدارهای خود را با دانشجویان و اساتید دانشگاه داشت. هرچند در این فضا برخی سیاسیون که به کنش و واکنش‌های آنها در زمین «جنبش دانشجویی» اشاره کردیم، تلاش می کنند در تعامل جنبش دانشجویی با دولت سیزدهم خدشه وارد کنند اما فقط کافی است دو مقطع حساس در اصلاحات و اعتدال را با «عصر حاضر» قیاس کنیم.
*شفافیت دولت سیزدهم با جنبش دانشجویی
آنچه مشخص است، جنبش دانشجویی به وضوح ۸ سال ظهور و بروز حسن روحانی و مدیران او را در «روز دانشجو» مشاهده کرد، از این رو خود آنها بهترین شاهد برای نحوه تعامل و دریافت پیام« صدا و سیمای دانشجویان» در آن مقطع هستند. دولت سیزدهم به سکانداری سید ابراهیم رئیسی خود را برای برگزاری «روز دانشجو» آماده کرد و روز گذشته(چهارشنبه ـ ۱۵ آذر) رئیس جمهور در جمع دانشجویان دانشگاه شهید بهشتی حضور یافت و طی سخنانی با بیان اینکه دانشگاه سیاسی است اما«سیاست کار» نه، گفت که: برخی‌ها فکر میکنند سیاسی بودن دانشگاه به معنای این است که دانشگاه به باشگاه احزاب سیاسی و دانشجویان پیاده‌نظام سیاسیون تبدیل شوند، ما این را سیاسی بودن دانشگاه نمی‌دانیم. وظیفه دانشگاه پرورش عالم و نخبه و چهره‌های محقق و پژوهشگر است اما متاسفانه دانشگاه و کشور گرفتار مدرک گرایی شده است.
پیش از این هم او دیدارهای خود را با دانشجویان و اساتید دانشگاه داشت. هرچند در این فضا برخی سیاسیون که به کنش و واکنش‌های آنها در زمین «جنبش دانشجویی» اشاره کردیم، تلاش می کنند در تعامل جنبش دانشجویی با دولت سیزدهم خدشه وارد کنند اما فقط کافی است دو مقطع حساس در اصلاحات و اعتدال را با «عصر حاضر» قیاس کنیم.
*شفافیت دولت سیزدهم با جنبش دانشجویی
«زهرا عظیمی»، در گفتگو با ما از فعالان جنبش دانشجویی با بیان اینکه من فضای دولت روحانی و دولت آقای رئیسی را تجربه کرده‌ام.، می گوید: در دولت قبل این جلسات با دانشجویان بسیار کمتر بود و امیدی به تغییر به آن معنا وجود نداشت و چه بسا صرف بیان اینها که شما یک چیزی را مطرح می‌کنید که مطلوب دولتی است و لذا دولت هم میتواند تشکل را در محدودیت‌هایی که قادر به محدود کردن تشکل است قرار بدهد.
این فعال دانشجویی تصریح می‌کند: اما در این دولت جلساتی که با مسئولین داریم و مسائل را مطرح می‌کنیم شفافیت بیشتر شده است.
اکنون که دو سال از عُمر دولت مردمی می گذرد و به وقت ۱۶ آذر ۱۴۰۲ به سر می بریم، دولتِ سیزدهم نشان داد نگاه شفاف به نقش و جایگاه «دانشگاه»، «دانشجو» دارد و فانتزی و حاشیه ای به جنبش دانشجویی نمی‌نگرد.
در همین راستا در اغتشاشات سال گذشته مسئولان دولتی برای پاسخ به سوالات و شبهات دانشجویات کت از تن در آورده و وارد میدان شدند و دانشگاه به دانشگاه به سوالات دانشجویان پاسخ دادند تا مرد میدان جهاد تبیین باشند، در همین راستا حضور بهادری جهرمی سخنگوی دولت در دانشگاه ها و نوع تعامل وی با دانشجویان در رسانه ها بازتاب خوبی داشت.بر خلاف دولت های گذشته که برخی مسئولان با حضور در دانشگاه ها آتش فتنه را شعله ور تر می کردند، دولت مردان دولت مردمی، ضمن شنیدن انتقادات تند و درد و دل های دانشجویان، به سوالات و دغدغه های آنان پاسخ گفتند.
در مراسم روز دانشجو نیز وزرا و معاونان رئیس جمهور در دانشگاه های مختلف حضور یافته و سخنرانی کردند.