رئیس‌جمهوری اسلامی ایران پنجشنبه ۱۶ آذرماه ۱۴۰۲ سفری چند ساعته به مسکو داشت. این سفر حدود یکسال و ۱۱ ماه پس از سفر نخست آیت الله ابراهیم رئیسی به مسکو انجام شد.هوای مسکو در دی‌ماه ۱۴۰۰ نیز همانند آذر ۱۴۰۲ برفی و خیلی سرد بود و آنچه که گرمابخش تالارهای ملاقات‌های رسمی در کرملین بود، عزم جدی رؤسای جمهوری ایران و روسیه برای توسعه مناسبات در همه ابعاد بود.
بعد از استقبال رسمی پوتین از رییسی در کرملین، گپ و گفت روسای جمهوری دو کشور حاوی نکاتی ظریف و در خور تأمل بود که پیام‌هایی را به دشمنان دو ملت مخابره کرد.
تقویت جبهه مقابله با یکجانبه‌گرایی
نزدیکی بیش از پیش تهران و مسکو که همراه با شماری از کشورهای مستقل، گفتمان مقابله با یکجانبه گرایی در جهان را دنبال می‌کنند، پیش از این نگرانی کاخ سفید را که داعیه دار یکجانبه گرایی است برانگیخته بود.
در این میان، متیو میلر سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در آستانه سفر رئیس جمهور ایران به روسیه در تداوم نگرانی واشنگتن از روابط تهران – مسکو درباره تحریمهای یکجانبه و غیرقانونی امریکا اعلام کرد: بصورت مکرر شاهد تلاش ایران و روسیه برای دور زدن تحریم ها بوده ایم.
رئیس‌جمهوری اسلامی ایران در حالی پنجشنبه به مسکو سفر کرد که تهران و مسکو، دو روز قبل از آن اعلامیه مشترکی برای مقابله با تحریم‌ها امضا کرده بودند.
در آن روز، وزیران خارجه جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه در حاشیه دوازدهمین اجلاس وزیران امور خارجه کشورهای ساحلی دریای خزر، اعلامیه مشترک برای همکاری در خصوص راه ها و ابزارهای مقابله، کاهش و جبران‌آثار منفی اقدامات قهرآمیز یکجانبه همچون تحریم‌ها را امضا کردند تا این پیام را باری دیگر به جهان مخابره کنند که دوره جهان تک قطبی رو به پایان است و زمان شکل‌گیری جهان چندقطبی فرارسیده است.
دیدار بعدی در تهران
دولت سیزدهم که سیاست توسعه مناسبات با همسایگان را به عنوان یکی از اصول محوری خود در سیاست خارجی دنبال کرده است، توسعه روابط با روسیه را از این منظر به عنوان عاملی برای صلح و ثبات در منطقه و تأمین امنیت با مشارکت کشورهای منطقه به دور از دخالت طرف‌های فرامنطقه‌ای می‌داند.
نزدیکی مناسبات رهبران تهران و مسکو در راستای تأمین منافع دو ملت همسایه در پهنه آبی خزر، در کلام رؤسای جمهوری دو کشور در سخنان آغازین قبل از مذاکرات خصوصی دکتر رئیسی و پوتین، باری دیگر نمایان شد. آنجا که پوتین گفت: وقتی بر حریم هوایی ایران پرواز می‌کردم،تمایل داشتم همانجا فرود بیایم و با جنابعالی ملاقات کنم ولی به من خبر دادند که جنابعالی مایل هستید به مسکو سفر کنید.
پوتین تاکید کرد: روابط دو کشور به سرعت در حال توسعه است؛ موجب امتنان خواهد بود که بهترین آرزوها را خدمت مقام معظم رهبری برسانید، چون ایشان از روابط ما حمایت می‌کنند.
آیت الله رئیسی رئیس‌جمهوری نیز با بیان اینکه دراین سفر درباره موضوعات دوجانبه، منطقه و بین الملل گفتگو خواهیم داشت، خطاب به پوتین اظهار داشت: بخاطر سفری که داشتید به شما خسته نباشید می‌گوییم و این آمادگی را داشتیم‌که پرواز شما در تهران فرود آید تا از شما میزبانی کنیم.
رئیس جمهوری روسیه نیز در ادامه از دعوت همتای ایرانی خود برای سفر به تهران استقبال کرد.
صدای رسایی برای مردم فلسطین
سفر رئیس‌جمهوری روسیه به عربستان سعودی و امارات متحده عربی، یک روز قبل از میزبانی از رئیس‌جمهوری ایران در مسکو بر اهمیت مذاکرات روز پنجشنبه کرملین افزوده بود؛ آنهم در شرایطی که عربستان سعودی نیز همچون ایران و روسیه خواهان توقف فوری کشتار مردم در فلسطین توسط صهیونیست‌ها است.
و اما رئیسی که قبل از سفر به مسکو درباره دستور کار مذاکرات از موضوع فلسطین و توقف فوری بمباران غزه یاد کرده بود، سخنانش در کرملین با سخنان پوتین مبنی بر اینکه با همتای ایرانی خود درباره مسائل منطقه از جمله فلسطین گفت‌وگو خواهد کرد، همراه شد.
تهران و مسکو پیش از این نیز در پیوند با موضوع فلسطین، اقدامات مشترکی را در مجامع دیپلماتیک و پایتخت‌ها دنبال کرده بودند. از نگاه ایران و روسیه، نقش آمریکا به عنوان بانی و حامی و تجهیز کننده ماشین کشتار در نوار غزه بسیار برجسته است و از این رو، دو کشور تلاش‌هایی را در مجامع دیپلماتیک مانند سازمان ملل متحد و شورای امنیت این سازمان برای توقف خشونت و اقدامات غیرقابل توجیه رژیم صهیونیستی داشته‌اند.
علاوه بر آن، مسکو چندی پیش همزمان میزبان معاون وزیر امور خارجه ایران و نمایندگان مقاومت اسلامی فلسطین حماس بود که گویای تلاش‌های مشترک با تهران در موضوع فلسطین بود.
دو روز پس از آنکه وزیر امور خارجه در اجلاس همسایگان خزری در مسکو، سخنان مشروحی درباره لزوم اقدام در واکنش به جنایات صهیونیست‌ها داشت و پیشنهادهای همچون تحریم اسرائیل را مطرح کرد، رئیس‌جمهوری ایران نیز در مسکو، موضوع فلسطین را به عنوان یکی از دغدغه‌های کشورمان در کنار مذاکرات برای توسعه مناسبات دوجانبه یادآور شد.
سخنان تلویحی پوتین و رد شایعه عقب نشینی از پروژه خط ریلی
در حدود یکماه گذشته، شایعه ای در شبکه‌های اجتماعی مطرح شد که روسیه به تعهدات خود در اجرای پروژه خط ریلی رشت – آستارا عمل نکرده است، موضوعی از سوی سفیر ایران در مسکو و برخی مقامات روسیه رد شد.
ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهوری روسیه در این دیدار به تعهدات این کشور در پروژه‌های مشترک با ایران اشاره کرد که نویدبخش آن بود که خط آهن رشت – آستارا با عزم جدی دو کشور در زمان تعیین شده در حوالی سال ۲۰۲۷ میلادی به ثمر می نشیند.
رئیس جمهوری روسیه در دیدار با همتای ایرانی خود با بیان اینکه ما چند پروژه بزرگ زیرساختی داریم که در حال انجام آنها هستیم، گفت: در زمینه حمل و نقل مثلا راه آهن یا قراردادهایی که به طور سنتی در زمینه انرژی توسعه می یابند، به طور فعالانه در همه عرصه ها کارمان را به پیش می بریم.
دو روز قبل از این دیدار نیز سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه در نشست با همتای ایرانی خود در مسکو به این موضوع اشاره داشت. لاوروف با اشاره به حضور سران ایران و روسیه آیت‌الله ابراهیم رییسی و ولادیمیر پوتین در مراسم امضای سند احداث خط ریلی راهبردی رشت - آستارا که اردیبهشت ۱۴۰۲ به صورت ویدئو کنفرانس برگزار شد، بار دیگر بر توجه ویژه مسکو به پروژه کریدور حمل و نقل «شمال-جنوب» و همکاری دو کشور در زمینه انرژی تاکید کرد.
افزایش صادرات ایران، نویدبخش
دومین سفر رسمی آیت الله رئیسی به مسکو در شرایطی انجام شد که آمارها گویای بهبود وضعیت صادرات ایران در مبادلات تجاری با روسیه است.
سفیر جمهوری اسلامی ایران در مسکو در این باره به ایرنا گفت: در ۹ ماه نخست سال جاری میلادی (دی ۱۴۰۱ - مهر ۱۴۰۲)، صادرات کالاهای ایرانی به روسیه، حدود ۳۰ درصد رشد داشته است.
کاظم جلالی، این میزان صادرات کالای ایرانی را در سال‌های اخیر، بی‌سابقه توصیف کرد و افزود: میزان واردات کشورمان از روسیه در این مدت، کاهش یافته است.
به گفته جلالی در سال ۲۰۲۲ میلادی بخش زیادی از گندم مورد نیاز ایران از طریق روسیه تامین شد اما در این مدت کشاورزان کشورمان موفق به افزایش تولید گندم شدند و نیاز خارجی کشور کاهش پیدا کرد.
بدرقه در هوای برفی، به امید بهار ملت ها
آیت الله رئیسی در حالی که از سوی پوتین همراهی می شد، با بدرقه همتای روس خود، کرملین را در هوای برفی مسکو ترک کرد و از میزبان خود شنید: ما همیشه منتظر شما هستیم.
دقایق پایانی حضور رئیس جمهوری در دفتر ریاست جمهوری روسیه با لبخند طرفین همراه بود، گویا اینکه طرفین از نتیجه مذاکرات رضایت خاطر دارند. از منظری دیگر اینکه گویا روسای جمهوری دو کشور، تقویت مناسبات را گامی برای بهار دو ملت و حرکت قوی تر در مسیر خروج جهان از مدار یکجانبه گرایی می دانند و در این مسیر حرکت می کنند.
سال میلادی رو به پایان است اما خبرهای جدید در راه است
حدود سه هفته تا پایان سال ۲۰۲۳ میلادی باقی است اما فرایندها در مناسبات دوجانبه تهران – مسکو ادامه دارد. آنجا که پوتین اشاره کرد: امضای توافقنامه تجارت آزاد بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا در برنامه روزهای پایانی سال ۲۰۲۳ دو کشور است که در عمل ، فرصت و امکانات جدید برای گسترش روابط ما ایجاد خواهد کرد.
فیلم/ مصاحبه اختصاصی ایرنا با اسلپنف وزیر تجارت اتحادیه اقتصادی اوراسیا
اتحادیهٔ اقتصادی اوراسیا (EAEU) یک اتحادیه اقتصادی میان‌دولتی شامل بلاروس، قزاقستان، روسیه، قرقیزستان و ارمنستان است. اعضای ناظر این اتحادیه ازبکستان، مولداوی و کوبا هستند.
پیش‌نویس توافقنامه بین ایران و اوراسیا بر سر اخذ تعرفه‌های صادراتی ترجیحی در ۵ ژوئیه ۲۰۱۷ در ایروان امضا شد. در سال ۲۰۱۸ توافقنامه موقت (برای مدت سه سال) در خصوص مشارکت این کشور با اوراسیا منعقد شد و از نیمه دوم سال ۲۰۲۱ مذاکرات برای انعقاد یک توافقنامه تمام عیار بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا در حال انجام است.
در آخرین تحول، تهران با تمدید قانون موافقنامه موقت تشکیل منطقه آزاد تجاری ایران و اوراسیا راه را برای تحقق این هدف هموار کرد.
آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهور اول خردادماه ۱۴۰۲ در اجرای اصل ۱۲۳ قانون اساسی، «قانون سند الحاقی(پروتکل) تمدید موافقتنامه موقت تشکیل منطقه آزاد تجاری بین جمهوری اسلامی ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا و دولت‌های عضو» را برای اجرا به وزارت صنعت، معدن و تجارت ابلاغ کرد.
وزیر تجارت اتحادیه اقتصادی اوراسیا پیش از این در بیان تأثیر اجرای تجارت آزاد در سطح توافقنامه موقت با ایران به خبرنگار ایرنا در مسکو گفت که در چارچوب این همکاری طی چهار سال اخیر، تجارت طرفین دو برابر شده است.
آندری اسلپنف افزود: مذاکرات مربوط به متن توافقنامه دائم تجارت آزاد اتحادیه اوراسیا و جمهوری اسلامی ایران به پایان رسیده و این بدان معنا است که متن این توافقنامه آماده طی کردن روندهای لازم شامل امضا و تصویب است که اعتقاد داریم سریع دنبال خواهد شد.
وزیر تجارت اتحادیه اقتصادی اوراسیا اعلام کرد: امیدوار هستیم که توافقنامه تجارت آزاد این اتحادیه با ایران تا قبل از پایان سال ۲۰۲۳ میلادی ( دی‌ماه ۱۴۰۲) بین دولت‌ها امضا شود و بعد از آن، این توافقنامه در پارلمان‌ها (مجالس) طرفین باید به تصویب برسد.
به گفته اسلپنف، میزان مبادلات تجاری ایران و کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا با امضای توافقنامه دائم تجارت آزاد به ۳۰ میلیارد دلار افزایش خواهد یافت.
آیت الله سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهوری که پنجشنبه به دعوت ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه در صدر هیأت عالی‌رتبه سیاسی و اقتصادی به مسکو سفر کرده بود، دقایق پایانی شامگاه پنجشنبه با بدرقه برخی مقامات این کشور، مسکو را به مقصد تهران ترک کرد.
در مجموع می توان گفت که دیدار رئیس‌جمهوری ایران از مسکو، فشرده، عملیاتی و با دستور کار مشخص در ابعاد دوجانبه و منطقه‌ای بود و به گونه‌ای تکمیل کننده رفت‌وآمدهای پازل مناسبات دوجانبه و رفت و آمدهای نمایندگان دو کشور از قوای مجریه،مقننه و قضاییه هر دو طرف بود و می توان امید داشت که خروجی این سفر فشرده، توسعه مناسبات دوجانبه را بیش از هر زمان دیگری شتاب بخشد.