گروه جامعه ایرنا - برای همه ما پیش آمده که وارد یک عطاری شویم؛ شیشه های رنگین از عرقیجات؛ کیسه‌های بزرگ از برگ و گل گیاهان مختلف و ظروف متعدد از ادویه جات رنگارنگ، تصویر ثابتی از حال و هوای یک عطاری است که تلفیق عطر هر کدام از این گیاهان و ادویه ها انسان را مدهوش می‌کند.
این حقیقت قابل کتمان نیست که استفاده دارویی از گیاهان دارویی سابقه چندین هزار ساله دارد؛ از آسیای دور گرفته تا بومیان آمریکا هرکدام به اشکال مختلف از ریشه و برگ گیاهان گرفته تا صمغ، تنه، میوه و دانه گیاهان را برای درمان دردهای جسمی و روحی به کار می گرفتند؛ روشی که با وجود پیشرفت های علم پزشکی در سراسر گیتی خواهان دارد و چه بسا بسیاری از همین داروهای موجود در بازار هم منشاء گیاهی دارند.
اما داستان عطاری‌ها در همین نقطه پایان نمی یابد؛ سالهاست که نهاد ناظر بر حوزه سلامت از دخالت عطاری ها در امر طبابت سخن می‌گوید و از توزیع داروهای تقلبی، تاریخ مصرف گذشته و غیرمجاز از طریق عطاری‌ها خبر می‌دهد به طوری که هر بار شاهد پلمپ برخی از این واحدها به دلیل همین تخلفات هستیم اما باز هم این چرخه ادامه می‌یابد.
در تازه‌ترین خبرها، پلیس از ورود چراغ خاموش برخی عطاری‌ها به عرصه توزیع انواع مخدرهای صنعتی و سنتی سخن گفته و اعلام کرده است که در برنامه برخورد با سرشاخه و زیرساخت‌های توزیع مواد مخدر، عطاری‌ها به عنوان مراکزی که دارای مجوز برای توزیع انواع داروهای سنتی هستند به یکی از اهداف توزیع کنندگان مواد مخدر تبدیل شده‌اند.
توزیع آسان مخدرها؛ علت انتخاب عطاری‌ها
واقعیت این است که در عصر حاضر شمار مواد مخدر حتی از آمار و اسامی نهادهای رسمی فراتر رفته است و شاید ادعایی گزاف نباشد که هر از چندگاهی شاهد بر سر زبان افتادن مخدری جدید هستیم؛ طبق اظهارات نهادهای رسمی بیش از ۲ هزار نوع مخدر در سطح جهان به مصرف می‌رسد که بخش بزرگ آن صنعتی است اما بیشترین مصرف را مخدرهای سنتی و علف‌پایه دارند.
مخدرهای سنتی که به طور طبیعی و بدون تغییر مصرف می شوند، اغلب از برگ و قسمت های مختلف گیاهان تهیه می شوند؛ این مخدرها در ظاهر شبیه بسیاری از دمنوش‌ها هستند که می‌تواند در فروشگاهها عرضه شوند. مخدرهایی مانند «ماری‌جوآنا» یا به اصطلاح «گُل» در شرایط آماده مصرف کاملاً شبیه سبزی‌های خرد شده و یا دمنوش‌ها هستند و همین امر سبب شده تا توزیع کنندگان مخدرها گوشه چشمی به عطاری ها داشته باشند.
ماجرای فروش موادمخدر در عطاری‌ها به مخدرهای گیاهی ختم نمی شود؛ ترکیب مخدرها و فروش آن به عنوان دارو از دیگر دغدغه هایی است که سال‌های اخیر نگرانی های بسیاری را هم در جامعه و هم در بین متولیان امر مبارزه با مواد مخدر به همراه داشته، هرچند برخورد با این روش حداقل در یک دهه گذشته مقطعی بوده و همچنان این شیوه مرسوم است.
در این رابطه باید یادآور شد که در سال ۹۲ سرپرست وقت معاونت غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکی تهران نسبت به توزیع مواد مخدر و ترکیبات مخدرها در قالب دارو در عطاری‌ها هشدار داد و آن را رو به افزایش دانست. اکنون با گذشته یک دهه باید گفت که توزیع برخی مخدرها در عطاری‌ها یا فروشگاه‌های محصولات دارویی - سنتی دیگر تازگی ندارد و با شگردهایی مانند لاغری و کاهش وزن، رویش مو، آرام بخش و حتی درمان بیماریهای همه‌گیر این محصولات در زیر پوست شهر عرضه می شود.
این نکته را هم باید یادآور شد که علف پایه بودن اغلب مخدرهای سنتی و اعتماد مردم به صنف عطاران که گذشته طبابت سنتی جامعه را بر عهده داشتند، سبب شده تا سوداگران مرگ این بار به سراغ عطاری‌ها بروند و به فکر سوءاستفاده از اعتبار آنان و ظرفیت اجتماعی آنان باشند. از این رو رئیس پلیس تهران بزرگ به تازگی از افزایش افزایش توزیع موادمخدر از طریق عطاری ها خبر داد و از کنترل عطاری‌ها به عنوان یکی از عرصه‌های مبارزه پلیس با قاچاق مواد مخدر نام برده است.
سردار عباسعلی محمدیان فرمانده فاتب در این باره گفته است: تعداد این واحدهای صنفی زیاد شده و همکاران ما در اداره اماکن متوجه یک باند شده‌اند که قرص های ترامادول و برخی از دیگر انواع مواد مخدر که به صورت قاچاق یا غیرقاچاق بوده را توزیع می‌کردند؛ ترامادول نوعی مسکن شبیه به داروهای مخدر ضد درد است که برای تسکین دردهای متوسط تا شدید استفاده می‌شود.
البته نباید فراموش کرد که حداقل در یکسال اخیر بارها مسئولان مبارزه با موادمخدر در استان‌های مختلف از شناسایی و پلمب عطاری‌های توزیع کننده مواد مخدر خبر داده بودند که در این رابطه می توان به کشفیات پلیس از عطاری های استان‌های اصفهان، قم، مرکزی، گلستان و البرز اشاره کرد.
چه کسی بر عطاری‌ها نظارت می‌کند؟
اینکه چه نهادی بر عطاری‌ها نظارت می‌کند، پرسشی است که شاید پاسخ به آن بتواند بسیاری از دغدغه‌ها در حوزه فعالیت این واحدها را حل کند. اما تا به امروز موضوع نظارت بر فعالیت عطاری‌ها چندان که باید فراگیر نبوده است.
واحدهای صنفی در سراسر کشور زیر نظر اتحادیه اصناف فعالند که مجوز خود را از سازمان صنعت، معدن و تجارت هر استان دریافت می کنند و از آنجا که عطاری‌ها واحد صنفی تلقی می شوند، باید تحت نظارت اتحادیه خود فعالیت کنند و مجوز خود را هم از اتحادیه بگیرند؛ اتحادیه ها هم برای صدور این مجوز از فرد مدارکی طلب می کنند که مهمترین آن گواهی عدم سوء‌پیشینه، دریافت کارت بهداشت، داشتن مدرک دانشگاهی مرتبط یا گواهی تخصصی است.
این در حالیست که بخش عمده ای از فعالیت عطاری‌ها در حوزه عرضه اقلام دارویی گیاهی است و در عطاری‌ها با نام دارو یا شبه دارو عرضه می‌شود؛ بنابراین باید متولی نظام سلامت یعنی سازمان غذا و دارو نیز بر آن نظارت داشته باشد که اینگونه نیست.
در شرایط کنونی سازمان غذا و دارو فقط دستورالعملی را در زمینه نظارت بر فروش اقلام دارویی در عطاری ها دارد که بر اساس آن گیاه دارویی بسته‌بندی شده، دمنوش، روغن گیاهی و به طور کلی فرآورده‌هایی که ادعای درمانی ندارند قابل فروش هستند؛ باید توجه داشت که عطاری‌ها یک صنف هستند و سازمان غذا و دارو طبق قانون سازوکاری برای نظارت و ورود مستقیم به عطاری‌ها را ندارد و وزارت کشور به عنوان ناظر بر عطاری‌ها عمل می‌کند.
جولان مخدرهای صنعتی در عطاری‌ها
اگر چه پلیس به تازگی برای عطاری‌ها خط و نشان کشیده و برخی واحدهای متخلف و همدست با قاچاقچیان موادمخدر را هم شناسایی و پلمب کرده است اما هنوز تا رسیدن به نقطه مطلوب مسیر طولانی باقیست و لازم است سیاست واحدی در این زمینه اتخاذ شود تا همانطور که پلیس توانست در حوزه مالخرها همه مجاری خرید و فروش آنان را تحت کنترل درآورد، در حوزه فعالیت عطاری‌ها نیز بساط سوداگران مرگ از این روش برچیده شود.
در مقوله برخورد با توزیع و فروش موادمخدر در عطاری ها نباید فراموش کرد که برخی اقلام دارویی غیرمجاز که در عطاری‌ها عرضه می شوند نیز آلوده به انواع مخدرها هستند؛ مریم اخگری عضو هیات علمی سازمان پزشکی قانونی کشور درباره شگردهای عطاری ها در زمینه فروش اقلام دارویی تقلبی به ایرنا می‌گوید: در بررسی برخی مکمل‌ها مانند داروهای کاهش وزن مشاهده شده که حاوی آمفتامین هستند؛ آمفتامین یک محرک سیستم عصبی مرکزی است که در معالجه اختلال کمبود توجه بیش‌فعالی، مواد مخدر و درمان چاقی استفاده می‌شود.
وی به عرضه داروهای ترک اعتیاد در عطاری‌ها نیز اشاره داشته و بر این باور است که این داروها حاوی داروهای مخدر (متادون و ترامادول) هستند و از آنجا که عرضه داروهای مخدر مجوزهای خاص می‌خواهد، عطاری‌ها این داروها را داخل کپسول‌های دست‌ساز می‌ریزند؛ هدف از این کار نتیجه سریع و ارتقای رضایت مصرف کننده است اما در عمل نه تنها شخص اعتیاد را ترک نمی‌کند بلکه وابستگی جدیدی برای او ایجاد می شود و مشتری ثابت عطاری خواهد شد.
متادون و ترامادول دو داروی اعتیادآور هستند که طبیعتا مانند هر ماده مخدری به تنهایی عوارضی را با خود به همراه دارند. تداخل مصرف مواد مخدر با یکدیگر می تواند خطرات و عوارض چند برابری به همراه داشته باشد.