به گزارش ایرنا، مردمان هر منطقه بسته به اقلیم آب و هوایی، محصولات تولیدی کشاورزی و باغی و دیگر ویژگی های سرزمینی خود از فرهنگ غذایی خاصی برخوردار بوده و به تهیه خوراکی های گوناگونی می پردازند که این تفاوت ها در مناسبت های خاص مانند عید نوروز، شب یلدا، اعیاد مذهبی و دیگر مقاطع سال به نوعی خود را نشان می دهد و پخت لچار در بایگ تربت حیدریه یکی از این جلوه های خاص است.
یکی از بانوان شهر بایگ در بیان نحوه پخت لِچار در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: برای تهیه لچار یا همان مربای کدو حلوایی ابتدا کدو تنبل را با آب شسته، سپس آن را با دستمال تمیز خشک کرده و سپس با چاقو همچون طالبی برش می‌زنند.
زهره انصاری‌نیا با بیان اینکه در مرحله بعد درون یک تشت، آب خنک ریخته و آهک را درون آن می‌ریزند، افزود: آهک به محض مخلوط شدن با آب، کف کرده و آب داغ خواهد شد و لذا بهتر است با یک قاشق چوبی، آب و آهک را مخلوط و سپس اجازه دهند تا آهک ته‌نشین شود.
انصاری‌نیا ادامه داد: بعد ته‌نشین شدن آهک، آب زلال روی آن را برداشته و درون ظرف حاوی کدو تنبل می‌ریزند و اجازه می‌دهند حدود ۲۴ ساعت در درون آب آهک بماند و در این مدت هر از چند گاهی مواد را به آرامی هم می‌زنند.
وی با بیان اینکه سپس کدوتنبل‌ها را درون تشت حاوی آب خنک می‌ریزند، تصریح کرد: آب باید روی کدوتنبل‌ها را خوب بپوشاند و البته بارها آب کدو تنبل را عوض می‌کنند.
انصاری‌نیا همچنین گفت: مرحله قرارگیری کدوها درون آب خنک و تمیز، حدود ۲۴ ساعت طول می‌کشد و در انتها کدوتنبل‌ها حالت شق و رق یا تُرد و شکننده پیدا می‌کنند که در این مرحله آنرا مزمزه می کنند و اگر کدوتنبل باعث شود زبان به نوعی منقبض شود، هنوز حاوی آهک است و باید مجددا در آب قرار گیرد.
وی یادآور شد: در مرحله بعد کدوتنبل‌ها را درون قابلمه ریخته و رویش شیره‌انگور می‌ریزند، به طوری که کامل روی آنها را بپوشاند و سپس روی حرارت قرار می‌دهند و در این مرحله کدوها باید حدود پنج دقیقه بجوشند.
انصاری‌نیا با بیان اینکه کدوتنبل‌ها بعد از جوشیدن شروع به جذب شیره انگور خواهند کرد، افزود: به همین دلیل حرارت را خاموش کرده و دستمال یا دم‌کُنی زیر در قابلمه قرار داده و اجازه می‌دهند حدود ۲۴ ساعت کدو داخل شیره‌ها بماند تا شربت را به خوبی به خود جذب کند.
وی اضافه کرد: برخی بانوان برای طعم دهی بیشتر و بهتر از وانیل، زعفران، هل، دارچین و یا گلاب نیز در مرحله جوشاندن کدو با شیره‌انگور استفاده می‌کنند.
انصاری‌نیا افزود: به این صورت لچار تهیه می شود که این شب‌چره زمستانی یا میان وعده صبح‌گاهی به دلیل وجود قند طبیعی، علاقه‌مندان زیادی دارد.
محقق و پژوهشگر تاریخ شفاهی تربت‌حیدریه نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: لچار از شیرینی‌ها و خوراکی‌های سنتی منحصر به فرد منطقه است که پخت آن در بخش "بایگ" تربت‌حیدریه از دیرباز مرسوم بوده و امروز غالب مردم شهرستان تربت‌حیدریه از آن به عنوان نقل مجلس در دورهمی‌های زمستانی و به ویژه شب یلدا، استفاده می‌کنند.
آرزو علومی‌بایگی افزود: لِچار حلوایی است که این روزها یکی از سوغات و شیرینی های محلی پایتخت ابریشم ایران محسوب می شود و در سفره‌های یلدایی و در تلاقی پاییز و زمستان بیشتز از هر زمانی خودنمایی می کند.
رییس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی تربت‌حیدریه نیز با بیان اینکه لِچار همچون دیگر خوراکی‌های سنتی این منطقه شهرت آن‌چنانی ندارد، گفت: شاید یکی از دلایل مهجور ماندنش، دور از دسترس بودن کدوتنبل باشد.
علی محمدی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: این در حالی است که تمام مواد اولیه پخت حلواجوزی در منطقه وجود دارد.
وی گفت: از آنجا که پخت آن نیز بسیار زمان‌بر است، لذا بانوان زیاد رغبتی برای پخت آن از خود نشان نمی‌دهند.
وی با بیان اینکه اکنون در بین معدود بانوان روستاهای بخش "کدکن" و بایگ پخت لِچار مرسوم است، تصریح کرد: نسل جوان امروزی با پخت لچار بیگانه اند و افرادی هم که با نحوه پخت آن آشنایی دارند، بسیار انگشت شمارند.
بایگ، مرکز بخشی به همین نام در تربت حیدریه، که به شهر ابریشم ایران موسوم است در ۲۰ کیلومتری غرب این شهرستان قرار دارد که تولید "حلواجوزی" و نیز بستنی سنتی زمستانی "کف" در آن رواج دارد.