به گزارش خبرنگار ایرنا، کردستان را استانی پر آب می دانند و متوسط بارندگی در آن ۲ برابر میانگین کشوری است ولی با حدود ۶ میلیارد مترمکعب منابع آبی تنها ۲۸ درصد از ظرفیت آبی خود را استحصال می کند و از این میزان هم ۹۰ درصد در بخش کشاورزی استفاده می شود.
منابع آبی کردستان ۳.۸ درصد از ظرفیتهای آبی تجدید شونده سالانه کشور را شامل می‌شود و ۷۸ درصد آن منابع آب سطحی و ۲۲ درصد هم منابع آب زیرزمینی است، نکته قابل توجه در این میان اینکه ۶۳ درصد استحصال از منابع آب زیر زمینی است.
خاک کردستان برای استفاده از ظرفیت های آبی شرایط یکسانی ندارد، خاک های شرق استان عمیق هستند برای سیراب شدن این زمین ها از حفر چاه های عمیق و نیمه عمیق استفاده می شود و در سال های اخیر با افت منابع آب زیرزمینی خاک دشت های شرقی با کمبود شدید آب مواجه شده و در فهرست مناطق ممنوعه قرار گرفته است.
از آن طرف، دشت های غربی استان منشا آبهای سطحی و بارندگی های فراوان است اما خاک کم دارد و بیشتر آن کم عمق، شیب دار و کوهستانی است، همین برخوردار نبودن مناسب از آب و خاک باعث شده است تا دشت های شرقی بحرانی شود و این بحران از افت شدید آب های زیرزمینی تا فرونشست و فروچاله زمین پیش رود.
آبخیزداری یکی از طرحهایی است که حالا به عنوان مُسکن بهبود افت آبهای زیرزمینی در سفره‌های شرقی کردستان مطرح است.
برای بررسی وضعیت آبخیزداری در کرستان با "بهزاد شریفی پور" مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری کردستان گفت گویی انجام شده که در ادامه می آید.
ایرنا: بسیاری از مردم عقیده دارند، که در دهه‌های اخیر که خشکسالی بیشتر خودنمایی کرده، دیگر نباید به فکر مقابله با سیلاب بود، آیا درست است؟
شریفی‌پور: یکی از شاخص‌های مهم توسعه کشورها، میزان آمادگی آن‌ها در برابر بلایای طبیعی و همچنین میزان تناسب گسترش شهرها، توسعه زیرساخت ها، برنامه ریزی کاربری اراضی و اجرای پروژه های عمرانی با نقشه های خطر، آسیب‌پذیری و خطر سیل است.
با وجود اینکه بخش بیشتر کشورمان در ردیف مناطق خشک و نیمه‌خشک قرار دارد، سیل صدمه بیشتری نسبت به دیگر بلایای طبیعی در چند دهه اخیر به کشور وارد کرده است.
رژیم بارشی و هیدرولوژیکی مناطق خشک و نیمه خشک به گونه ای است که تغییرات زمانی و مکانی زیادی وجود داشته و ممکن است نیمی از بارندگی یکسال در چند رخداد بارش اتفاق بیافتد و موجب افزایش ناگهانی رواناب و وقوع سیل شود.
شدت وقوع سیلاب‌ها در ایران و میزان خسارت‌های ناشی از آن به صورت چشمگیری افزایش یافته به طوری که آمارها نشان می‌دهد فراوانی وقایع سیل در کشور در دهه ۱۳۸۰ نسبت به دهه ۱۳۴۰ حدود ۱۰ برابر شده است و این به معنای افزایش خطر بروز سیلاب است نه کم شدن آن.
شدت وقوع سیلاب‌ها در ایران و میزان خسارت‌های ناشی از آن به صورت چشمگیری افزایش یافته به طوری که آمارها نشان می‌دهد فراوانی وقایع سیل در کشور در دهه ۱۳۸۰ نسبت به دهه ۱۳۴۰ حدود ۱۰ برابر شده است و این به معنای افزایش خطر بروز سیلاب است نه کم شدن آن.
از لحاظ تکرار و فراوانی، سیل در میان بلایای طبیعی رتبه نخست را به خود اختصاص داده است.
براساس مطالعات جهانی، حدود ۴۰ درصد از بلایای طبیعی جهان از نظر فراوانی متعلق به سیلاب بوده و یک سوم از کل زیان اقتصادی ناشی از بلایای طبیعی را نیز شامل می شود.
ایرنا: چه عواملی در بروز سیلاب نقش دارد؟
شریفی‌پور: قطعا انسان با توسعه شهرنشینی، تغییر کاربری نادرست اراضی، اجرای غیرصحیح طرحهای عمرانی، برداشت بی‌رویه شن و ماسه از بستر رودخانه، تجاوز به حریم و بستر رودخانه‌ها و احداث سازه‌های تقاطعی با ظرفیت آبگذری غیراستاندارد موجب بر هم زدن رژیم هیدرولوژیکی حوضه و جریان رودخانه ها و در نهایت وقوع سیلابهای مهیب شده است.
ایرنا: سیلاب چه تاثیری در تخریب خاک و منابع طبیعی دارد؟
شریفی‌پور: اثرات غیر مستقیم سیلاب ها مخرب‌تر بوده و با تمام اهمیتی که آب در اقتصاد ایران دارد، هرساله سیلاب ها حجم زیادی از آب و خاک های حاصل خیز کشور را از دسترس خارج می کند.
ایرنا: آیا کردستان هم در معرض خطر سیلاب است؟
شریفی‌پور: بله، استان ما به دلیل شرایط خاص توپوگرافی و بارندگی از جمله مناطق مستعد وقوع سیل است.
روند رو به رشد رخداد سیل در سال‌های اخیر حاکی از آن است که تخریب اکوسیستم های طبیعی و دخالت های انسانی منجر به وقوع سیل در استان شده است.
براساس گزارش سازمان جهاد کشاورزی استان، سیل فرودین ماه ۱۳۸۹ حدود هزار و ۸۰ میلیارد ریال خسارت به اقشار مختلف جامعه وارد کرد و این رقم در سیل فروردین سال ۱۳۹۸، سه هزار و ۶۵۰ میلیارد ریال بود.
براساس گزارش سازمان جهاد کشاورزی استان، سیل فرودین ماه ۱۳۸۹ حدود هزار و ۸۰ میلیارد ریال خسارت به اقشار مختلف جامعه وارد کرد و این رقم در سیل فروردین سال ۱۳۹۸، سه هزار و ۶۵۰ میلیارد ریال بود.
ایرنا: تا به حال در کدام نقاط استان و در چه سطحی اجرای طرحهای آبخیزداری انجام گرفت؟
شریفی‌پور: مطالعات تفصیلی در سطح ۹۴۰ هزار هکتار از حوضه های آبخوان استان به پایان رسیده و در سطح ۱۹۷ هزار و ۶۰۰ هکتار در دست اجراست.
در حوزه اجرا هم، طرحهای آبخیزداری در سطح ۶۰۰ هزار هکتار و طرح کنترل سیلاب و آبخوان داری در ۶۰ هکتار به پایان رسیده است.
بندهای خاکی به تعداد ۱۴ عدد در مناطق مستعد شرق استان با هدف کنترل سیلاب و تغذیه آبخوان و بندهای کوتاه اصلاحی، سنگی ملاتی و توری هم به تعداد ۹ هزار و ۶۰۰ سازه احداث شده است.
۸۰ درصد آبخوانهای کردستان در دشتهای شرقی
ایرنا: دشتهای شرقی استان نیاز بیشتری به تغذیه مصنوعی دارند. با توجه به افت بی رویه آب سفرهای آب زیرزمینی، در این زمینه چه اقداماتی در این دشتها انجام گرفته؟
شریفی‌پور: بله همانطور که اشاره کردید، دشتهای شرقی مشکل آب دارند و ۶ درصد از مساحت استان معادل ۱۶۳ هزار هکتار را آبخوانها تشکیل می دهد و ۸۰ درصد این آبخوانها در شرق استان قرار دارد؛ حوضه سفید رود یکی از سرشاخه های اصلی، در این دشت با ۲۵ تا ۳۰درصد کسری مواجه است.
افت تراز آبهای زیرزمینی برابر آخرین مطالعات صورت گرفته، بصورت متوسط منطقه ای ۳۶ متر و نقطه ای ۸۰ متر است.
محدوده اثرگذار بر آبخوانهای شرق استان وسعتی حدود ۴۵۰ هزار هکتار را شامل می شود که تاکنون در ۲۸۵ هزار هکتار از آن، عملیات آبخیزداری و آبخوانداری به اجرا درآمده است.
ایرنا: آیا این طرحها اثربخشی هم داشته است؟
شریفی‌پور: بله، ما با اجرای این طرحها، خطر سیلاب را در مساحت ۶۰۰ هزار هکتار از حوضه های آبخیز استان را تا ۷۰ درصد کاهش دادیم.
از طرفی موفق شدیم که مدیریت رواناب و تغذیه سفره های زیرزمینی و آبخوانهای استان را به میزان ۵۰ میلیون مترمکعب در یک دوره آبی به ثمر برسانیم و از سویی ۳۰۰ میلیون مترمکعب تولید و استحصال جدید در یک دوره آبی در حوضه های آبخیز استان داشته باشیم.
علاوه بر اینها با توجه به نقشی که آبخیزداری در کنترل فرسایش خاک دارد، در سطح ۶۰۰ هزار هکتاری که اجرای این طرحها را داشتیم، پنج تن کاهش فرسایش در هر هکتار در سال را شاهد بودیم.
مدیریت ۵۰ میلیون مترمکعب رواناب در ۲ سال
ایرنا: اگر بخواهیم با عدد و رقم از مدیریت روانابها حرف بزنیم، آیا آماری در این باره دارید؟
شریفی‌پور: در ۲ سال، ۸۵ هزار هکتار از حوزه های آبخیز استان تحت پوشش عملیات آبخیزداری و آبخوانداری قرار گرفت و در قالب ۱۹ زیر حوزه در ۱۰ شهرستان استان اجرایی شد.
ملاک و معیار اجرای این طرح ها حوزه‌های بحرانی، فرسایشی و سیل خیز است که شرایط نامناسبی دارد و مراکز روستایی را تهدید می کند.
هزار و ۲۰۰ میلیارد ریال از اعتبارات ملی در این مسیر هزینه و طرح های مورد نظر بهره برداری شد که با استفاده از آن توانستیم ۵۰ میلیون مترمکعب رواناب را در این ۲ سال در حوضه های تحت پوشش منابع آبخیزداری مدیریت کنیم و به کشاورزی منطقه رونق دهیم.
فرهنگ و دانش بومی آبخیزداری در بین جوامع محلی
ایرنا: جوامع محلی استقبالی از این طرحها دارند؟
شریفی‌پور: بله ۱۰۰ درصد؛ اجرای این طرح ها مورد استقبال مردم است به گونه ای که فرهنگ و دانش بومی آن در جوامع محلی نهادینه شده است.
این طرحها ارزان تمام می شود و اجرای آن راحت است و از سویی نتایج ارزشمندی را داشته به گونه ای که در مناطق سیل خیز توانسته تا ۷۰ درصد احتمال بروز آن را کاهش داده و پوشش گیاهی را بسیار خوب تقویت کرده است.
در شرایط توپوگرافی استان در هر هکتار ۵۲۰ تا ۷۰۰ مترمکعب رواناب را به چشمه ها و سفره های زیرزمینی نفوذ دادیم و ضریب اطمینان برای تداوم زندگی حتی در مناطقی که خطر خشکسالی مردم را تهدید می کرد به جوامع محلی داده شد و در برخی مناطق مهاجرت معکوس را رقم زد.