به گزارش ایرنا، ماهیان خاویاری با برخورداری از قدمتی چند صد میلیون ساله و متعلق به عصر ژوراسیک، جزو ابتدایی‌ترین دودمان ماهیان استخوانی هستند و از این رو به فسیل‌های زنده جهان مشهورند.
دانشمندان معتقدند اهمیت دریای خزر به دلیل حضور گونه‌های با ارزش ماهیان خاویاری است به طوری که ۹۰ درصد تولید خاویار جهان متعلق به این دریا است و در این میان استان گلستان مهم‌ترین محل صید ماهیان خاویاری است که به تنهایی نیمی از خاویار ایران در آنجا استحصال می‌شود.
به گفته صاحبنظران در سال‌های اخیر عوامل متعددی همچون ورود انواع آلودگی به دریای خزر، صید بی رویه و قاچاق، از بین رفتن زیستگاه‌های طبیعی تخم‌ریزی و بسیاری عوامل دیگر سبب کاهش ذخایر این آبزیان گرانقدر باستانی شده است.
بعد از فروپاشی شوروی و فقدان برنامه‌ریزی و کنترل صید در دریای خزر توسط حاکمان کشورهای استقلال یافته، استفاده از برخی سموم کشاورزی و اکتشاف نفت موجب بروز خسارات سنگین بر ذخایر و کاهش چشمگیر صید ماهیان خاویاری شد.
شماری از متخصصان شیلات و آبزیان هشدار داده اند که نسل ماهیان خاویاری در معرض خطر انقراض قرار دارد و با توجه به این که خزر و ماهیان خاویاری موجود در این دریا متعلق به کشورهای حاشیه خزر هستند، تمامی این کشورها باید در حفظ حیات وحش و ثروتهای خداداد آن کوشا باشند.
این مسائل و بویژه قاچاق این گونه آبزی با ارزش موجب شتاب در روند انقراض و نابودی ماهیان خاویاری شده که در راستای آن، طبق مصوبه شورای عالی حفاظت محیط زیست، صید هر قطعه ماهی خاویاری شامل فیل ماهی، اوزن برون، قره برون و چالباش ۱۰۰ میلیون ریال جریمه دارد و قانونگذار برای صید غیرمجاز آن جریمه تا سقف پنج برابر قیمت این گونه‌ها تعیین کرده است.
دست اندرکاران حوزه شیلات گلستان با راه‌اندازی مزارع منفرد و تولید انبوه در مجتمع بزرگ پرورش ماهیان خاویاری سعی در احیا و توسعه این برند گلستان دارند که یکی از این برنامه‌ها، آغاز احداث بزرگترین مزرعه پرورش ماهیان خاویاری گلستان همزمان با دور دوم سفر رییس جمهور است.
بر اساس اعلام شیلات گلستان، این طرح در علی‌آباد کتول اجرا می شود و برای ساخت و تکمیل آن افزون بر هزار میلیارد ریال اعتبار پیش بینی شده است.
به گفته کارشناسان، با توسعه پرورش ماهیان خاویاری در گلستان چهار هزار و ۸۰۰ فرصت شغلی مستقیم و غیرمستقیم به همراه احداث و راه اندازی مرکز تکثیر انواع ماهیان خاویاری، مرکز تخصصی تولید غذای مورد نیاز ماهیان خاویاری و مرکز فن آوری و بسته بندی ماهیان خاویاری در استان ایجاد خواهد شد.
یکی از دلایل رونق شیلات در گلستان، توجه دولت به تخصیص اعتبار برای تکمیل زیرساخت ها است.
به گفته مدیرکل شیلات گلستان، اعتبارات عمرانی این اداره کل که در ابتدای دولت سیزدهم ۳۰ میلیارد ریال بود با اهتمام جدی و نگاه موثر دولت در تکمیل زیرساخت‌های این بخش به ۱۰ برابر افزایش یافت.
اسماعیل جباری افزود: ظرفیت شیلات در گلستان از لحاظ رونق اقتصادی، ظرفیت خوبی دارد که مورد توجه جدی دولت سیزدهم قرار گرفته که در ادامه این توجهات، شاهد ایجاد زیرساخت‌های موردنیاز هستیم.
مدیر امور ماهیان خاویاری گلستان هم گفت: از ابتدای دولت سیزدهم بیش از ۱۰۰ کیلوگرم خاویار در مرکز استان فرآوری و بخش عمده آن به کشورهای اروپایی، آمریکایی و اوراسیا صادر شد.
سیدمصطفی عقیلی‌نژاد به‌روزرسانی استانداردهای مرکز فرآوری ماهیان خاویار آشوراده را یکی از اقدامات شاخص اجرایی در ۲ سال اخیر دانست و اظهار کرد: این مرکز با داشتن کد اتحادیه اروپا نزدیک به ۲ دهه در حوزه فرآوری ماهیان خاویاری فعالیت دارد.
وی افزود: سال گذشته استانداردهای ملی و بین المللی این مرکز به‌روزرسانی و ۲ استاندارد جدید اخذ شد که بر اساس آن امکان فرآوری ماهیان پرورشی ایران و صادرات خاویار در این مرکز فراهم گردید.
به گفته وی در ۲ سال گذشته بیش از ۱۰۰ کیلوگرم خاویار مربوط به ماهیان پرورشی چهار استان فارس، مازندران، گیلان و گلستان در این مرکز فرآوری شد که با همکاری اداره کل دامپزشکی استان گلستان بخش عمده‌ای از خاویار فراوری شده در این مرکز به کشورهای مختلف اروپایی، اوراسیا و آمریکایی صادر گردیده است.
وی تاکید کرد: صید ماهی خاویاری از سال ۲۰۱۰ میلادی در دریا ممنوع شد و هیچ کشوری در حاشیه دریای خزر حق صید با هدف تجارت را ندارند چون ذخایر ماهیان خاویاری به شدت آسیب دیده و هدف گذاری فقط تکثیر ماهیان مولد و بازسازی ذخایر در اختیار با هدف احیای نسل این نوع از ماهیان است.
به گزارش ایرنا، گلستان به عنوان مرکز تولید و پرورش ماهیان خاویاری و محل صید تکثیری این گونه به شمار می‌رود و طی چند سال تلاش‌هایی برای جلوگیری از انقراض آن انجام شده تا با اجرای برنامه‌های پرورش و تکثیر مصنوعی بِرند خاویار برای ایران و استان حفظ شود.
ماهیان خاویاری جزو ذخایر ژنتیکی دریای خزر و ثروت عمومی به شمار رفته و به ۲۷ گونه و زیرگونه در جهان تقسیم می شوند که پنج گونه از ماهیان خاویاری ممتاز جهان شامل فیل ماهی یا بلوگا، تاس ماهی روسی یا چالباش، تاس ماهی ایرانی یا قره برون، ماهی شیپ و ماهی ازون برون یا سوروگا بوده و در دریای خزر هستند.
از ویژگی‌های گلستان برای توسعه مزارع پرورش خاویار، وجود سفره‌های آب زیرزمینی شور به عنوان پیش‌نیاز تولید این گونه آبزی بوده که استان را به مرکزی مستعد برای رونق بخشیدن به راه اندازی مزارع تولید خاویار کرده است.
در حال حاضر پنج مزرعه منفرد پرورش ماهیان خاویاری در کردکوی، بندرگز، آق‌قلا و علی آبادکتول در حال بهره‌برداری است.
در حال حاضر مرکز بازسازی و حفاظت از ذخایر ژنتیکی ماهیان خاویاری شهید مرجانی زیر نظر شیلات گلستان علاوه بر بازسازی ذخایر، مسوولیت تامین بچه ماهیان خاویاری برای استفاده در مزارع منفرد را به عهده دارد.
گلستان به عنوان مرکز تولید و پرورش ماهیان خاویاری و محل صید تکثیری این گونه است و در سال های اخیر تلاش هایی برای جلوگیری از انقراض آن انجام شده تا با اجرای برنامه های پرورش و تکثیر مصنوعی برند خاویار برای ایران و استان حفظ شود.
گلستان واقع در حوزه جنوب شرقی دریای خزر حدود ۱۱۰ کیلومتر نوار ساحلی دارد، بندرترکمن ، بندرگز و گمیشان شهرستان های ساحلی این استان هستند.