به گزارش ایرنا، یلدا یا همان جشن و دورهمی خانوادگی از دیرباز با نشستن دور کرسی، فال گرفتن و حافظ و شاهنامه نامه خوانی همراه است، در این سال ها و در جولان پرهیاهوی فضای مجازی و دور شدن خانواده ها از هم، حضور خویشاوندان کنار هم و دور هم نشستن ها گرما بخش شب یلدا است.
مردم خراسان شمالی معتقدند که زمستان در ۲ برهه خودنمایی می کند، چله بزرگ ۴۰ روز از اول دی ماه تا دهم بهمن ماه را در بر می گیرد و چله کوچک هم از ۱۱ بهمن تا پایان بهمن ماه طول می کشد.
چله بزرگ و چله کوچک به عنوان ۲ برادر در داستان ها یاد و نقل شده است. سرمای چله دوم کمتر و زودگذر است اما برخی سال ها بارندگی در ۴۰ روز چله بزرگ کمتر است و در ۲۰ روز چله کوچک، بارندگی برف بیشتر می شود که این امر سبب کنایه به چله بزرگ می شود و اصطلاحا می گویند بردار کوچکتر پر زورتر آمده است.
جشن‌های شب یلدا و شب نشینی های آن سنت دیرینه ای است که تا به امروز جایگاه خود را حفظ کرده است و البته سال به سال به اهمیت آن افزوده شده است. آیین گذشته برای نسل جوان و نوجوان دارای جاذبه است از این رو مردم تلاش دارند تا شب یلدا را به سال های دیرینه پیوند بزنند و دمی در زمان گذشته سپری کنند.
شب یلدا که می رسد، بارش برف حیات بخش در کوی و برزن نوید داده می شود در این زمان، مردم هیزم ها را تدارک دیده اند تا دور کرسی و یا بخاری های هیزمی بنشینند و در این شب بلند به سال های دور سفر کنند.
برخی لباس های محلی قدیمی به تن می کنند تا این سفر جلوه کهنه اما دلچسب خود را نمایان تر کند.
یلدا و آغوش گرم پدربزرگ ها و مادربزرگ ها
شب یلدا، همه میهمان مهربانی پدر بزرگ و مادربزرگ ها هستند تا با خوردن انگورها و گلابی هایی که با دست پر ذوق و اشتیاق آنان برای همین شب، آونگ شده و با عطر مادری و پدری درآمیخته، جان را تازه کنند.
چغندرقندهای که در دل خاک دفن شده هم در آستانه شب یلدا بیرون کشیده می شود تا همچون دفینه ای که از شلاق سرما در امان مانده، شب یلدا رخ نمایی و طعم شیرین دور هم بودن را چند برابر کند.
برخی هم برای شب یلدا، گوسفند ذبح می کنند و فرزندان را به قورمه میهمان می کنند، این آیین بیشتر در میان کرمانج ها مرسوم است.
طعم گردو، نخودچی، کشمش، تخم هندوانه و خربزه که با دستان پدران و مادران جمع شده و بو داده شده، در شب یلدا طعم دیگری دارد، بادام و پسته، برگ زردآلو و میوه های خشک شده که در سینی کنار هم چیده شده در منزل پدربزرگ و مادربزرگ ها چشم نوازی می کند و همچون میوه های نوبرانه بهار، نوه ها را شگفت زده می کند.
یلدا، یادآور دوراندیشی زمستانی
شاید کمتر کسی از مردم خراسان شمالی حتی ترک زبانان این دیار، مثل «کُلش دیشده قش دیشده» را شنیده باشند، اما این مثل که به معنی « تا کلش افتاد، زمستان هم افتاد» است، به فصل زمستان اشاره دارد، این مثل در شب یلدا هم بر سر زبان های می افتد و جمع آوری میوه ها و تامین آذوقه زمستان را یادآور می شود و البته هشداری برای لزوم دوراندیشی و ذخیره سازی توشه برای زمستان دارد.
شاید قصه این شب ها و شب یلدای سال های آتی، خاطرات دوران گذشته باشد، آن روزها که با وزیدن بادهای پاییزی، کاروان هیزم فروشان راه می افتاد و هیزم را از جنگل‌های سالوک و روستای چاربید، به سمت شهر می آورد تا سوخت مورد نیاز خانواده ها را تامین کند.
آن سال ها که شب یلدایش، روی کرسی ها پر می شد از میوه های چیده شده بر سینی و فضا آکنده از عطر کدو و چغندر پخته می شد. میان هم نشینان در این شب بلند غذاهایی از جمله قورمه، ماشلِه شولَه، مَستووَه و قاب‌لِه یا قابلی طرفدار زیاد داشت، خوردن غذا و میوه ها زیر نور چراغ موشی، فانوس و یا لَمپای روی کرسی، صفایی داشت به وسعت دل پدربزرگ ها و مادربزرگ ها، صفایی که داستانش تا به امروز نقل مجالس است.
آن سال ها که شب یلدایش هنرمندان، شاعران و نوازندگان، هنرنمایی می کردند، آنان که صدایی خوش داشتند و دستی به ساز داشتند، می نواختند و آواز کرمانجی و ترکی سر می دادند.
مردم در مناطق تات نشین جلگه سنخواست در روزهای نزدیک به چله، بوته های بیابانی و هیزم جمع آوری می کردند و آتش می افروختند و مردم این خطه چوب هایی را که با نخ و پارچه بسته شده بود، به نفت آغشته کرده و به نشانه سرور و شادمانی به آسمان پرتاب می کردند.
تات ها عقیده داشتند که باید در شب یلدا چراغ خانه تا صبح روشن باشد، با دور هم جمع شدن و نشستن پای کرسی شب را به صبح می رسانند.
یلدای ترکمن ها
ترکمن های خراسان شمالی هم برای شب یلدا و دور هم بودن، آیین خود را داشته و دارند، کدوی تکله قوز در میان ترکمنان معروف و محبوب است که در شب یلدا آن را تهیه می کنند.
ترکمنان مناطق مرزی استان، رفتن پاییز و آمدن زمستان را با آیین خاص جشن می گیرند، آیین همانند "پَلوَرلیک"، "یلدایی تازا گلین" از جمله این مراسم است، ترکمن ها شب یلدا را با خواندن اشعار مختومقلی سپری می کنند.
نواختن موسیقی اصیل با اشعار زیبای مختومقلی گرمابخش شب های سرد زمستان راز و جرگلان است، سروده های این شاعر آنچنان بر دل ترکمنان نشسته است که بیشتر افراد آن را حفظ کرده اند.
این اشعار که به نوعی کلاس های درسی از تاریخ و فرهنگ ترکمن است و در بسیاری از مناسبت ها و به ویژه شب یلدا بازخوانی می شود.
آیین چند هزار ساله شب یلدا در میان ترکمنان با طعم آجیل که به آن « قورقا» گفته می شود و با شیرینی مخصوص که « کونجلی کوکه»، «بیشمه» و «قتلمه» همراه داست.
« چله برون »
بردن هدیه برای نوعروسان از برجسته ترین آیین های شب چله بود و هست که به آن «چِلِّه لِق» یا همان چله گی می گویند. چله برون شامل هدایایی مانند پوشاک و مواد غذایی است که در گذشته با نواختن دایره و رقص و آواز همراه بود.
بردن چلگی برای نوعروس هنوز هم در میان کرمانج ها و ترک ها رایج است. در این آیین خانواده داماد چند روز قبل از شب یلدا، هدایایی را برای نوعروس می برند.
هدایا و سینی های انار، هندوانه و سایر میوه‌ها، شیرینی و آجیل‌ها و سایر هدایا شامل لباس‌های زمستانه به صورت تزیین شده برای عروس آورده می شود.
مادر عروس هم به افرادی که سینی ها را حمل کردند دستمال ابریشمی یا جوراب هدیه می داد، خوشی و شادمانی این مراسم با دید و بازدید و همچنین خواستگاری برای فرد جدید رونق می گرفت.
خراسان شمالی در شمال شرق کشور واقع است و ۴۴ درصد از جمعیت آن در مناطق روستایی سکونت دارند.
آیین باستانی شب «چله / یلدا» آذر ماه سال ۱۴۰۱ به عنوان نوزدهمین میراث فرهنگی ناملموس ایران به شکل مشترک با کشور افغانستان در فهرست جهانی یونسکو به ثبت جهانی رسید.