به گزارش ایرنا، فعالیت های پژوهشی یکی از شاخص های اصلی توسعه و پیشرفت هر کشوری محسوب می شود و به نوعی موفقیت در تمام فعالیت های مربوط به توسعه صنایع، کشاورزی و خدمات به نحوی به گسترش فعالیت های پژوهشی بستگی دارد.
پژوهش یکی از محورهای مهمی است که ضامن پیشرفت و توسعه پایدار در هر کشور است و اگر پژوهشی انجام نگیرد دانش بشری پیشرفتی نخواهد کرد و به نوعی دچار رکود خواهد شد، همچنین بدون پژوهش امور آموزشی نیز از پویایی و نشاط لازم برخوردار نخواهد شد.
هرچند این مقوله مهم در کشور ما اهمیت دارد و متولیان امر در مناسبت های مختلف از حمایت های بی شائبه نسبت به آن سخن گفته اند اما به باور کارشناسان و متخصصان امر، توسعه پژوهش در ایران در گرو عوامل مختلفی از قبیل وجود نقشه راه، اختصاص بودجه مناسب، تقویت زیرساخت ها و از همه مهمتر به نگاهی نو نیاز دارد.
در این راستا و برای بررسی بیشتر این موضوع میزگردی با عنوان "مشکلات، چالش ها و راهکارهای پژوهش در استان زنجان" با حضور دکتر رشید زارع معاون پژوهشی دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان ، دکتر صمد ندری معاون پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی زنجان و دکتر حسن رضا میرزایی مدیر فناوری و ارتباط با جامعه و صنعت دانشگاه زنجان برگزار شد.
ایرنا: وضعیت کنونی پژوهش در کشور را چگونه ارزیابی می کنید و با چه چالش هایی مواجه شده است؟
زارع: پژوهش انواع، اقسام و سطوح مختلفی دارد، در اینجا بیشتر جنبه علمی آن را مد نظر داریم که روش مند انجام می گیرد و ملزوماتی دارد.
پژوهش بر مبنای نیاز جامعه (جهانی یا داخلی) در بخش های مختلف تعریف و در برخی مواقع هم منجر به جا به جایی مرزهای دانش می شود و یک نوآوری به حساب می آید.
پژوهش در علوم پایه معمولا به چاپ مقالات منجر می شود ولی باید دقت کرد که برای چاپ مقاله پژوهش نمی کنند.
به نظر می رسد ما دچار این خطا شده و در این خصوص قدری تندروی کرده ایم تا با پژوهش به تولید مقاله و افزایش آمار برسیم.
البته باید گفت که چاپ مقاله در علوم پایه به خودی خود دارای ارزش است و تجربه نشان داده که این مقالات روزی کاربرد پیدا کرده و باعث پیشرفت علم و تکنولوژی جهانی می شود و ما نیز از آن بهره مند خواهیم شد.
ما در زمینه چاپ مقالات پژوهشی با توجه به محدودیت های موجود در وضعیت خوبی قرار داریم و به عبارتی دیگر فعالیت اعضای هیات علمی دانشگاه ها در شرایط حاضر یک معجزه محسوب می شود.
اما در خصوص پژوهش هایی که بتواند به حل مساله و حل مشکلاتی در سطح جامعه و صنعت استان و در سطح کشور نیز منتهی شود، قوی عمل نکردیم و در وضعیت خوبی قرار نداریم.
ایرنا: چالش های بعدی دانشگاه ها در زمینه پژوهش چیست؟
چالش دیگر دانشگاه ها نبود بودجه کافی است، در مجموع بودجه دانشگاه های وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به اندازه یک دانشگاه در حد متوسط دانشگاهی در کشوری مانند مالزی است پس با این وضعیت نمی توان انتظار زیادی داشت که مسائل مهم جامعه حل شود.
در این راستا گفته می شود که بودجه کشور در کل کم است ولی بر مبنای برنامه ششم توسعه حداقل باید ۱۰ برابر بودجه فعلی به پژوهش اختصاص پیدا می کرد.
سومین چالش و مانع این حوزه وجود آیین نامه ها و قوانین دست و پاگیر عجیب و غریب در کشور است به عنوان مثال دانشگاهی درصدد انعقاد قرارداد پژوهشی با یک واحد صنعتی است اما مشکلاتی از قبیل مسائل بیمه ای و مالیاتی مانع انجام سریع آن می شود.
هم اکنون دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پاپه زنجان تنها دانشگاه ماموریت‌گرای کشور در موضوع علوم پایه محسوب می شود؛ مشخصه این رشته ها بدون مرز بودن آنهاست بنابراین باید تعاملات خوب و وسیعی با کشورهای جهان داشته باشد.
متاسفانه به خاطر مشکلات بودجه ای و مسائلی که به دلیل کرونا به وجود آمد، ارتباط این واحد با دانشگاه های بین المللی کمتر شد اما تلاش کرده ایم این مشخصه را به هر نحوی که شده حفظ کنیم و این دانشگاه رتبه اول کشور را بابت همکاری های بین المللی در تولید علم به خود اختصاص داده است.
تمامی تلاش ما بر این است که با تمامی محدودیت های موجود، این وضعیت را حفظ کنیم و بهبود ببخشیم.
از طرف دیگر علوم پایه در کشور از وضعیت مطلوبی برخوردار نیست و تعداد دانش آموزان و دانشجویان این رشته ها کاهش شدیدی داشته است و این موضوع به یک بحران در آینده کشور منجر خواهد شد.
هم اکنون ماموریت و مجوزی از سوی وزارت علوم به این واحد دانشگاهی محول شده که با تشکیل کارگروهی، مشکلات علوم پایه را رصد کند و راهکاری برای آنها ارائه دهد.
ایرنا:به نظر شما مولفه های توسعه یافتگی پژوهش در کشورها چیست و تا چه میزان در کشور ما نمود عینی دارد؟
ندری: در زمان حاضر گفتمان واحد در خصوص پژوهش، حرکت به سمت مساله محوری است، به این معنی که حل یک موضوع و مساله می تواند به دست دانشگاهیان و پژوهشگران برجسته انجام گیرد.
وقتی موضوع حل یک مساله ای مطرح می شود ذهن آدمی به سمت فناوری متبادر و از حالت صرف مقاله ای بودن خارج می شود.
اکنون جهان نیز به این سمت حرکت می کند که مشکلات کنونی را با انجام پژوهش و تحقیق برطرف کند، این موضوع در سطح حکمرانی اهمیت بسزایی دارد، در اینجا آزمون و خطا جایی ندارد، هر کشوری که می خواهد این مقوله مهم را از حوزه کاری خود حذف کند با مشکلات عدیده ای مواجه خواهد شد.
دانشگاه ها به دلیل ظرفیت ها و پتانسیل های بالای خود، محل آزمون، خطا و حل مساله هستند به عنوان نمونه در سطح جهانی رفع مشکلات ناشی از بیماری ها در حوزه های مختلف بیشتر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است که این مهم از طریق مراکز دانشگاهی رخ می دهد.
در واقع جهان به سمت کاربردی بودن پژوهش حرکت کرده، هرچند شرط اصلی تحقیق و پژوهش چاپ مقاله است.
معتقدم برخی اوقات بیش از گذشته بر چاپ مقاله متمرکز شده و فکر می کنیم که مدیران باید تصمیم گیرنده باشند که سیاست های دانشگاه ها نیز بر این حول است.
در زمان حاضر کشورمان رتبه چهارم جهانی نانو تکنولوژی و رتبه پانزدهم جهان در سلول های بنیادی را به خود اختصاص داده است اما در خصوص فناوری در رتبه مناسبی قرار نداریم و این به دلیل صرف چاپ مقالات توسط اساتید دانشگاهی است که خود معایبی دارد.
البته در سطح برخی وزارتخانه ها حرکت هایی برای ایجاد گفتمان حکمرانی و برنامه ریزی لازم برای خارج شدن از ارائه صرف مقالات آغاز شده است.
به اعتقاد من نگاه و برنامه ریزی ها در حوزه تحقیق و پژوهش باید تغییر کند و به سمت فناوری حرکت شود البته چالش هایی در این زمینه وجود دارد و ترسیم بهتر این مسیر می تواند موفقیت های بیشتری را در این زمینه رقم بزند.
در مجموع هر نوع حمایت و سرمایه گذاری در هر حوزه ای انجام گرفته به پیشرفت آن منتهی شده است و پژوهش هم از این امر مستثنی نیست.
اعتقاد به پژوهش باید در جامعه به ویژه میان مدیران نهادینه و فرهنگ سازی شود
از طرفی باید به این بخش مهم نگاه بلند مدت داشت و سرمایه گذاری لازم را نیز در آن انجام داد، این تفکر می تواند نتیجه بخش باشد در غیر این صورت نمی توان به موفقیت امیدوار بود.
کاهش بار بیماری ها در جهان به واسطه همین نگاه ها به پژوهش رخ داده، بنابراین ضرورت سرمایه گذاری و تقویت بیش از گذشته زیرساخت های پژوهش امری ضروری است و در این ارتباط کشوری که بتواند راهکارهای نوین را پیدا کند موفقتر است.
به پژوهشگران باید اهمیت داده شود که در صورت فراهم شدن مسائل مادی و معنوی می توانند به قله های موفقیت علم و فناوری دست یابند.
همچنین بی توجهی به پژوهش چه بسا می تواند به مهاجرت نخبگان منتهی شود، در زمان حاضر به تعداد اعضای هیات علمی دانشگاه ها ایده و فکر وجود دارد اما آنگونه که باید و شاید توجهی به آنها نمی شود که این موضوع نیز به نبود زیرساخت های کافی مربوط می شود.
بر این اساس باید بر ایده ها متمرکز باشیم و از تمامی ظرفیت ها و امکانات موجود بهره ببریم، به عنوان مثال بیش از ۲ هزار مجله در کشور تنها بین ۲ وزارتخانه وجود دارد اما نتوانسته ایم مقالات خود را در آنها منتشر کنیم و به جای آنها برای چاپ مقالات خود در مجلات خارجی اقدام می کنیم ک یک ایراد بزرگ محسوب می شود.
وجود مجلات خوب در حد استانداردهای تعریف شده می تواند به پویایی این حوزه منتهی شود و حتی درآمد زایی هم داشته باشد از طرفی کارهای پژوهشی ما در کشور به صورت فردی و نه تیمی هدایت می شود که از جمله ضعف های جدی در حوزه پژوهش به شمار می رود که خود به عوامل متعددی باز می گردد.
امور پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی زنجان نیز برای توسعه فعالیت های خود اقدامات مختلفی از قبیل افزایش شرکت های دانش بنیان را مورد توجه قرار داده است.
ایرنا: هم اکنون بخش فناوری و ارتباط با جامعه و صنعت این بخش چه وضعیتی دارد؟
دانشگاه ها به نسل های مختلفی طبقه بندی می شود که دانشگاه نسل اول به بحث آموزش و تربیت نیروی انسانی و نسل دوم نیز تولید دانش فنی را مد نظر قرار داده است.
در این راستا کشورمان در هر ۲ بخش پیشرفت های خوبی را کسب کرده و در مرحله گذر به سمت دانشگاه های نسل سوم حرکت می کنیم که در عمل دانشگاه هایی را شامل می شود که نیروهایی کارآفرین را تربیت می کنند و خروجی و دانش ناشی از آن در زندگی روزمره مردم نمود عینی پیدا می کند.
طی سال های اخیر حمایت های خوبی از شرکت دانش بنیان در جهات گوناگونی انجام گرفته است که گام هایی رو به جلو قلمداد می شود که همچنان باید این روند تداوم یابد، هر چند این روند با آزمون و خطای همراه است اما تا رسیدن به حد ایده آل نیز فاصله وجود دارد.
در آیین نامه ارتقای اساتید یک ضعف اساسی به چشم می خورد، اینکه برای دانشگاه های نسل دوم نوشته شده و به موضوع مقالات اختصاص دارد و به نوعی در حق پژوهشگران عرصه فناوری اجحاف شده بود، اکنون با تدوین پیش نویس دیگری در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تحولاتی به وقوع پیوسته است که امیدواریم سرمنشاء اتفاقات خوب باشد.
هم اکنون دانشگاه زنجان نیز با دارا بودن چهار دانشکده تلاش کرده در ارتباط با صنعت و ارگان ها گام هایی اساسی را بردارد به طوری که حداقل ۳۰ درصد اساتید طرح های پژوهشی را در این حوزه انجام داده اند.
این واحد دانشگاهی با توجه به ظرفیت های بالا برای مشکلات راه حل ارائه می کند، همچنین با انعقاد تفاهم نامه های درصدد شناسایی مشکلات صنایع است که این مهم در قالب های مختلف جای می گیرد .
به تازگی تفاهم نامه ای با ایران ترانسفو زنجان منعقد شده تا برای تاسیس رشته تراتسفورماتور در قالب گروه برق و مکانیک دانشگاه اقدام شود.
با این اقدام نیروی خبره پس از فارغ التحصیلی دانشجویان تربیت و به مهارت افزایی آنها کمک می شود.
این واحد دانشگاه همچنین بورسیه صنعتی را نیز دنبال می کند به این نحو که دانشجویان نخبه در قالب بنیاد نخبگان در صنایع پرورش می یابند که پس از فارغ التحصیلی نیز نیروی آماده به خدمت خواهند بود و از مهاجرت آنها نیز جلوگیری خواهد شد.
برآیند:
پژوهش نیاز اساسی برای توسعه کشور محسوب می شود اما نبود اعتبارات کافی، فقدان نقشه راه منسجم و نبود نگاه ویژه به این مقوله، چالش هایی جدی را در این حوزه ایجاد کرده است.
انتظار می رود مسوولان امر با چاره اندیشی و تقویت زیرساخت ها و حمایت های معنوی و مادی بیشتر زمینه رشد پژوهش و پژوهشگری را در جامعه فراهم کنند.