تردیدی نیست که آلودگی هوا در دوران اخیر یک معضل بزرگ است که شهرهای سراسر جهان را تحت تاثیر قرار داده است. غلظت آلاینده‌های مضر در شهرها خطرات جدی برای سلامتی موجودات زنده ایجاد کرده و به تخریب محیط‌زیست کمک می‌کند. اما باید گفت خوشبختانه هر اندازه که ابعاد آلودگی افزایش می‌یابد به همان میزان هم راهبردها و اقدامات متعددی وجود دارد که می‌توان برای کاهش آلودگی هوا و ایجاد شهرهای پاک‌تر و سالم‌تر اجرا کرد.
گزارش پیش‌رو راه‌هایی برای کاهش آلودگی هوا و ترویج زندگی پایدار در محیط‌های شهری است.
یعنی در پایتخت ایران به ازای هر نفر کمتر از ۰.۰۳ متر مسیر مناسب دوچرخه سواری وجود دارد! چنین چیزی بدین معنی است که اگر تهرانی‌ها بخواهند دوچرخه‌سواری هم بکنند در عمل مسیری برای آنها وجود نداردترغیب استفاده از حمل و نقل عمومی پایدار
یکی از عوامل اصلی آلودگی هوا در شهرها انتشار گازهای گلخانه‌ای از وسایل نقلیه است. در شهرهای بزرگ به دلیل اهمیت زمان، مردم ترجیح می‌دهند از وسیله نقلیه شخصی خود به جای وسایل نقلیه عمومی سفر کنند که همین امر علاوه بر افزایش میزان آلاینده‌های جوی، موجب افزایش میزان ترافیک شهری، هزینه‌های استهلاک خودرو و ... است.
ترغیب به استفاده از گزینه‌های حمل و نقل پایدار می‌تواند به میزان قابل توجهی سطح آلودگی را کاهش دهد. سرمایه‌گذاری در سیستم‌های حمل و نقل عمومی، ارتقای زیرساخت‌های دوچرخه‌سواری و ایجاد انگیزه برای استفاده از وسایل نقلیه الکتریکی می‌تواند نقش مهمی در کاهش آلودگی هوا داشته باشد.
البته شکی نیست که قبل از هرچیز ایجاد زیرساخت‌های اساسی برای افزایش ابعاد استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی و پاک باید در ابتدا در دستور کار قرار داشته باشد که متاسفانه تاکنون در ایران و به خصوص در پایتخت کمتر بدان پرداخته شده است. مثلا در تهران برای تسهیلات دوچرخه سواری تنها ۲۶۰ کیلومتر مسیر دوچرخه وجود دارد که ۸۰کیلومتر آن در بوستان‌ها و باقی آن در سطح شهر است.
اگر تنها این میزان را به ازای هر شهروند تهرانی- با توجه به آخرین سرشماری جمعیت در سال ۱۳۹۵- در نظر بگیریم، یعنی در پایتخت ایران به ازای هر نفر کمتر از ۰.۰۳ متر مسیر مناسب دوچرخه سواری وجود دارد! چنین چیزی بدین معنی است که اگر تهرانی‌ها بخواهند دوچرخه‌سواری هم بکنند در عمل مسیری برای آنها وجود ندارد و در نتیجه استفاده از دوچرخه برای شهروندان تهرانی برای گذراندن امور روزمره هیچ معنایی ندارد.
استفاده از اسکرابر و فیلتر، می‌تواند به میزان قابل توجهی انتشار آلاینده‌های مضر را کاهش دهدافزایش کنترل انتشار گازهای صنعتی
صنایع اغلب میزان زیادی آلاینده را در محیط‌زیست منتشر می‌کنند. بنابراین اجرای درست مقررات و استانداردهای سختگیرانه کنترل انتشار برای فعالیت‌های صنعتی می‌تواند به کاهش تأثیر این انتشارات کمک کند. تشویق به پذیرش فناوری‌های پاک‌تر، مانند استفاده از اسکرابر و فیلتر، می‌تواند به میزان قابل توجهی انتشار آلاینده‌های مضر را کاهش دهد. نظارت منظم محیطی و اجرای استانداردهای انتشار برای اطمینان از رعایت و حفاظت از کیفیت هوا در مناطق شهری حیاتی است.
تولید و مصرف انرژی از عوامل اصلی آلودگی هوا هستند. ترویج اقدامات بهره‌وری انرژی می‌تواند به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای از نیروگاه‌ها و ساختمان‌های مسکونی کمک کند. تشویق به استفاده از وسایل برقی کارآمد، ترویج منابع انرژی تجدیدپذیر و اجرای قوانین ساختمانی که بهره‌وری انرژی را در اولویت قرار می‌دهند، همگی می‌توانند به کاهش آلودگی هوا در شهرها کمک کنند.
با اتخاذ شیوه‌های انرژی پایدار، نه تنها می‌توانیم کیفیت هوا را بهبود بخشیم، بلکه می‌توانیم انتشار گازهای گلخانه‌ای را کاهش دهیم و با تغییرات آب و هوایی مبارزه کنیم.
ترویج شیوه‌های ساخت و ساز پایدار
باید روش‌های ساخت و ساز پایدار را تبلیغ و تشویق کرد که گرد و غبار و انتشار گازهای گلخانه‌ای را در طول پروژه‌های ساختمانی به حداقل می‌رساند. اجرای اقداماتی برای کنترل گرد و غبار ساختمانی، مانند استفاده از اسپری‌های آب، پوشاندن محل‌های ساخت و ساز و مدیریت صحیح زباله‌های ساختمانی، از جمله مهم‌ترین اقداماتی است که می‌توان در این حوزه انجام داد.
سوای از این؛ یکی از مواد اولیه مهم برای ساخت و ساز ساختمانی، استفاده از سیمان است. این ماده مهم اگر چه جزئی جدایی‌ناپذیر از صنعت ساختمان است، اما باید پذیرفت که تولید این محصول هم همواره با آلایندگی‌های زیادی همراه است. مثلا یکی از سوخت‌های اصلی مورد استفاده در کارخانجات سیمان، «مازوت» است.
چنین چیزی بدین معنی است که هر قدر کارخانجات سیمان بخواهند محصول بیشتری تولید کنند، مازوت بیشتری هم مصرف می‌کنند. اما مساله آلودگی هوا و سیمان تنها به همین نکته ختم نمی‌شود و برای درک بهتر موضوع باید کمی بیشتر به عمق مساله بپردازیم که ذکر مثالی در این زمینه می‌تواند این موضوع را ملموس‌تر نشان دهد.
به طور کلی برای صفر تا صد و یک ساختمان بتنی، حدود ۴ الی ۵ پاکت سیمان(۵۰ کیلویی) به اعضای هر متر مربع نیاز است و برای یک ساختمان ۵۰۰ متری ۲۰۰۰ تا ۲ هزار و۵۰۰ پاکت سیمان مصرف می‌شود. اما هم اکنون که روش‌های ساخت و ساز نسبت به گذشته متفاوت هم شده، بازهم مصرف سیمان در صنعت ساخت و ساز بسیار بالاست و به تبع آن میزان آلودگی برای تولید این محصول حیاتی در صنعت ساختمان هم بالاست.
به استناد تحقیقات به عمل آمده مقدار سیمان موجود در واحد حجم بتن با ملات که ترجیحا بر حسب وزن بیان می‌شود برای هر مترمکعب بتن برابر با ۲.۲ تن شن و ماسه و حدود ۳۰۰ الی ۵۰۰کیلو سیمان در یک مترمکعب بتن است. برای هر مترمکعب ملات دیوار چینی هم ملات سیمانی بین ۱۵۰ الی ۳۵۰ کیلو سیمان در یک مترمکعب است.
برای درک بهتر موضوع باز هم باید به عمق مساله ورود بیشتری داشت. دورریز و به اصطلاح «پرتی» مصالح یکی از بزرگ‌ترین مشکلات در این زمینه است. در میان عواملی که باعث پرتی سیمان می‌شوند، می‌توان به پاره شدن کیسه سیمان، پراکنده شدن در اثر باد و مخلوط شدن با خاک اشاره کرد که در مجموع میزان آن در هر متر مربع حدود ۳ درصد است.
یعنی به ازای هر مترمکعب بتن که بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ کیلو سیمان نیاز است، بین ۹ تا ۱۵ کیلو سیمان دور ریخته شده و به نوعی وارد چرخه آلودگی هوا و محیط‌زیست می‌شود. از این‌رو تشویق و ترغیب به استفاده از روش‌های نوین ساختمان‌سازی که در آن از ملات سیمان کمتری استفاده می‌شود، یکی از راه‌های کاهش آلودگی هوا در صنعت ساختمان است.
به ازای هر مترمکعب بتن که بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ کیلو سیمان نیاز است، بین ۹ تا ۱۵ کیلو سیمان دور ریخته شده و به نوعی وارد چرخه آلودگی هوا و محیط‌زیست می‌شود
گسترش فضاهای سبز و اجرای درست برنامه‌ریزی‌های شهر سالم
فضاهای سبز مانند پارک‌ها و باغ‌ها نقش حیاتی در کاهش آلودگی هوا در شهرها دارند. درختان و گیاهان به عنوان فیلترهای طبیعی هوا عمل می‌کنند و آلاینده‌ها را جذب کرده و اکسیژن آزاد می‌کنند. گنجاندن فضاهای سبز در طرح‌های برنامهریزی شهری می‌تواند به ایجاد یک محیط شهری سالم‌تر کمک کند. به گفته «مجتبی یزدانی» معاون وقت خدمات شهری شهرداری تهران در سال ۱۴۰۰، پایتخت نزدیک به ۴۵ هزار و ۱۰۲ هکتار فضای سبز دارد که اگر این رقم با جمعیت ۱۲ میلیون و ۴۵۲ هزار و ۲۳۰ نفری تهران مقابله شود، سهم هر تهرانی از فضای سبز چیزی نزدیک به ۳۶.۲۲ مترمربع خواهد بود.
گرچه این میزان از سرانه فضای سبز در شهری مانند تهران بسیار قابل توجه و مهم است، اما این فضای سبز زمانی می‌تواند کارآمد و مهم باشد که به تناسب جمعیت، پراکندگی هم داشته باشد. معیارها و اصول توسعه و برنامهریزی فضای سبز و معیارهای مکانیابی آنها از جمله؛ سرانهها در سایر محلات، معیارهای محیطی و اکولوژیک و معیارهای مکانی از قبیل مرکزیت، سلسله مراتب و دسترسی، در تهران کمتر رعایت شده است. بنابراین وضعیت کاربری فضای سبز وضع موجود شهر با پیشنهادات طرح جامع و تفصیلی و با استانداردهای ملی و بینالمللی مطابقت ندارد و همچنین عدم توزیع بهینه آن در سطح شهر کاملا مشهود است.
به عنوان مثال مجموعه دریاچه چیتگر یکی از مکان‌های مناسب فضای سبز شهری است، اما این مجموعه در روزهای پایانی هفته میزبان تعداد زیادی از شهروندان تهرانی است و هجوم جمعیت با این منطقه خود عاملی برای آلودگی بیشتر منطقه است. در صورتی که اگر این میزان در سطح شهر به تناسب جمعیت پراکندگی داشت، قدر مسلم از میزان آلودگی هم کاسته می‌شد.
به غیر از موارد فوق؛ بسیاری از عوامل دیگر هم در کاهش آلودگی هوا موثرند، اما باید در نظر داشت همه این موارد زمانی می‌توانند موثر باشند که آگاهی عمومی و آموزش به عنوان عناصر کلیدی در مبارزه با آلودگی هوا به طور گسترده در جامعه وجود داشته باشد. شکی نیست که اطلاع‌رسانی به شهروندان در مورد خطرات بهداشتی مرتبط با آلودگی هوا و اقداماتی که آنها می‌توانند برای کاهش آن انجام دهند می‌تواند باعث ایجاد تغییرات مثبت شود.