به گزارش ایرنا؛ فراز به فراز و گره به گره روی ریشه و تار و پود فرش دستباف ملایر زندگی را می‌خواند، یک رج تمام می‌شود، دو ردیف پود روی هم سوار می‌شوند و با ضربات کوبنده دَفه(کِرکیت) فرش قوام می‌گیرد، نقشه قالی از پیش طراحی شده و امروز سینه بافندگان فرش دستباف جهان شهر ملایر، آینه تمام نمای طرح و نقشه این هنر اصیل ایرانی است.
قالی دستباف ملایر با قدمتی چند صد ساله روزهای غریب و مهجوری را سپری می‌کند و کم‌کم این هنر زیبای اصیل با نقش و نگارهای دلرُبا و سحرآمیز در پسِ بی‌مهری‌ها رنگ می‌بازد، دیگر نقش چهار چنگ کسب و ننج، ماهی حسین‌آباد و ازندریان و پیچ جوزان آهنگ زندگی نمی‌نوازد و تار و پودش عشق را زمزمه نمی‌کند.
گرانی مواد اولیه، پایین بودن دستمزدها، کم فروغ شدن صادرات، تحریم‌ها، تعهد ارزی، کم‌توجهی دولت‌ها طی سال‌های قبل به فرش دستباف، قطع شدن بیمه قالیبافان و تغییر ذائقه مردم، همه و همه دست به دست هم داده‌اند تا این هنرصنعت که زمانی رونق بسیاری داشت، از عیار بیفتد و دیگر بافندگان به این هنر اصیل پای‌بند نیستند، اما امروز چشم انتظار نگاه مهربان و حمایتی دولت سیزدهم است.
در این وادی اما هستند افرادی که در پی ترمیم زخم‌های پیکر فرش دستباف و برپا کردن دارهای قالی هستند و طرحی نو دَراندازند و بازار فرش دستباف ملایر را که ایران مات و مبهوت از این هنر فاخر است، همچون گذشته پررونق کنند، «محمد امینی» کهنه‌کار این هنر است و این حرفه را از پدرش به ارث برده و می‌خواهد نسل به نسل آن را منتقل کند، همچنان که «علی» فرزند بزرگش از سن ۱۵ سالگی در این حرفه وارد شده و امروز خِبره در هنر فرش دستباف است.
بازار؛ تشنه فرش دستباف ملایر است
او متولد ۱۳۴۰ است که از سال ۱۳۵۹ در مناطق جنگی حضور داشته و سال ۱۳۶۴ جانباز ارتش است، از همان سال تا به امروز به شغل پدری مشغول است و خانه فرش دستباف ملایر را راه‌اندازی کرده و در این ۳۰ سال و اندی حرف‌ها برای گفتن دارد، از رنگ گیاهی که برای فرش دستباف خلق کرده تا بازار فروش داخلی و خارجی که ادعا می‌کند: هر روز و هر لحظه بازار تشنه فرش دستباف ملایر است.
امینی به مجوز فرش دستباف پدرش در سال ۱۳۲۵ و سابقه بیش از ۸۰ ساله او در این حرفه اشاره می‌کند و می‌گوید: پدر من زحمت زیادی برای حفظ این هنر اصیل کشیده تا امروز به دست من و فرزندم و فردا باید به نسل‌های بعد از ما برسد و اجازه نمی‌دهیم این هنر ملایر از عیار بیفتد.
او معتقد است: مثل همان زمان جنگ که اراده‌های خاص داشتیم و اعتقاد داشتیم هر قدمی که برمی‌داریم، برای رضای خداست و خداوند ناظر کار ما است، در کار فرش دستباف هم اینگونه است، ایده من این بود که چرا باید فرش را ارزان بخریم و به این هنر بها ندهیم، به همین دلیل مصمم وارد این کار شدم تا به فرش دستباف بها بدهیم.
امینی از داستان آشنایی اتفاقی خود با «آقا سیدتقی میری» فعال در بازار فرش تهران و جرقه اولیه برای فعالیت خود در این هنر می‌گوید، از اینکه حاج میری در بازار بزرگ فرش با تجار آلمانی و سایر کشورها مُراوده تجاری دارد و فوت و فن این حرفه را آهسته و پیوسته آموخت و شروع به احیا کردن نقشه فرش‌های میشن، جوزان، کسب و ننج و تمامی نقشه‌های قدیمی ملایر کرد.
هر خانه ایرانی؛ یک فرش ایرانی
امینی ابراز خوشحالی می‌کند که اوایل کار با یکی دو تا فرش دستباف شروع کردیم و زمانی متوجه شدیم طی چهار سال هزار تا بافنده داریم و این ارزش بالایی برای ما داشت، در آن زمان من با پشم زنده‌ریس کار می‌کردم، پشم گوسفند را می‌خریدیم و از آنجا که ملایر پشم‌ریسی نداشت، به روزی ۷۰۰ کیلو تولید پشم رساندیم و رنگ‌های قالی همه طبیعی و گیاهی بود مثل روناس، گردو، انار، تا شد فرش زیبایی به اسم فرش دستباف ملایر.
به گفته امینی؛ فرش دستباف ملایر چندین بار در دنیا بهترین جایزه‌ها را گرفته و در آلمان به عنوان بهترین فرش‌ها شناخته شده و رونق زیادی داشت و یک سوم جمعیت این شهرستان از این هنرصنعت ارتزاق می‌کردند و تا سال ۱۳۹۰ اوج کار ما به ویژه در حوزه صادرات بود و بیش از هزار و ۲۰۰ نفر بافنده داشتیم، تا اینکه در سال ۱۳۹۲ به واسطه اعمال تحریم‌ها، فرش ملایر از رونق افتاد و از سدی دیگر تا اندازه‌ای بر اثر ناآگاهی یکسری مسئولان فرش دستباف ضربه خورد.
او آنچنان عِرق توسعه و گسترش فرش دستباف ملایر را دارد که این شعار را همواره آویزه خانه فرش کرده که «هر فرد ایرانی یک فرش ایرانی»، یا حداقل بگوییم «هر خانه ایرانی یک فرش ایرانی».
مسئول خانه فرش دستباف ملایر: فرش دستباف به درستی حمایت نشد و نبود سرمایه کافی، به این هنر ضربه زد، اما با این وجود فرش دستباف خوب در بازار داخلی ۴۰ درصد رونق داشت.
امینی تاکید می‌کند: با تابلو فرش نمی‌توان این هنر را گسترش داد، فرش یعنی زیرانداز ۶ متر، ۹ متر، ۱۲ متر تا ۱۵ و ۲۴ متر، ما وقف مردم هستیم و اگر بتوانیم خانه فرش را گسترده کنیم، کارگاه رنگرزی گیاهی خوبی ایجاد و بافنده خوب بگیریم و فرش خوب ببافیم، بازار فروش را داریم و اشتغال زیادی هم ایجاد خواهد شد.
به گفته او؛ فرش دستباف به درستی حمایت نشد و نبود سرمایه کافی، به این هنر ضربه زد، اما با این وجود فرش دستباف خوب در بازار داخلی ۴۰ درصد رونق داشت و این یک امتیاز بزرگ است و امیدواریم دولت سیزدهم مشکل صادرات فرش را حل کند و به روزی برسیم که روزانه هزار تخته فرش خرید و فروش داشتیم.
رشد ۴۰ درصدی رونق فرش دستباف
احداث کارخانه ریسندگی پشم، رنگرزی گیاهی با تمام فرآیند و زنجیره تولید فرش دستباف، ایده «محمد امینی» است که به رفع بیکاری، ایجاد اشتغال، رونق اقتصادی فرش، حمایت از بانوان، احیای فرش دستباف ملایر کمک می‌کند، اما برای اجرای این ایده نیاز به حمایت برای تامین زمین و سرمایه اولیه حداقل ۵۰ میلیارد ریال و صدور مجوزهای لازم دارد، اول می‌گوید: اگر این طرح مورد حمایت قرار گیرد، فرش دستباف در همان مراحل اولیه به رونق خود می‌رسد، بازار فروشش مهیاست و در جریان کار درآمد آن تامین می‌شود.
او ادامه می‌دهد: با توجه به اینکه فرش دستباف ملایر در موزه فرش رم و اتریش و کشورهای اروپایی است، در کنار این طرح می‌توانیم یک موزه فرش و یک مجموعه تفریحی تعریف کنیم که حتی می‌تواند برای شهرهای دیگر کشور الگو شود، من از خدا می‌خواهم کسی که دلش برای مردمی که دستشان با گره فرش پینه می‌بندد، بسوزد و هر چه از دستمان می‌آید، برای فرش انجام دهیم تا فردا غبطه نخوریم که کاری نکردیم.
به گفته امینی؛ از فرش دستباف ملایر باید یک نماد و اثر خوب به جا بگذاریم، چراکه فرش می‌توان جایگزین نفت شود، فرش زنده کردن یک مجموعه زیبا، مایه آرامش و طبی است، پدر فرش ایران می‌گوید اگر برای دیدن فرش ملایر فرسنگ‌ها بروی و برگردی، ارزشش را دارد.
دست‌اندرکاران فرش اما بیکار ننشستند و برای احیای این هنر دست فاخر ملایری‌ها دست به کار شدند، نمونه بارز آن ثبت نقش فرش‌های قدیمی نقاط مختلف ملایر در فهرست میراث ناملموس کشور است که این نقش فرش‌ها دارای عناوین ملی و جهانی در حوزه هنرهای صنایع دستی است و یکی از هنرهای اصیل ملایر در گذشته و حال حاضر است که در موزه‌های ملی و جهان و نمایشگاه شهرهای اروپا به نمایش گذاشته شده است.
ثبت ملی سه نقش فرش دستباف ملایر
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ملایر در گفت و گو با ایرنا، فرش دستباف ملایر را با قدمت‌ترین نمونه‌های قالی بافته شده در استان همدان دانست که در بازارهای ایران و جهان از شهرت و آوازه‌های زیادی برخوردار است و سنت قالیبافی در ملایر و روستاهای آن موجب شده این شهرستان به یکی از مراکز عمده بافت قالی‌های خاص در ایران به شمار برود.
«ابراهیم جلیلی» با اشاره به اینکه طرح‌های فرش دستباف در استان همدان دارای تنوع بسیار بالایی است و قالیبافی هر ناحیه با ناحیه دیگر دارای خصوصیات و مشخصات متفاوتی است، ادامه داد: در این بین ملایر با قدمتی بیش از چند صد سال در زمینه بافت فرش، یکی از مراکز قالیبافی این استان به حساب می‌آید که چندین طرح آن در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسیده است.
به گفته او؛ تاکنون فن بافت فرش پیچ جوزان، نقش ماهی ازندریان و حسین‌آباد شاملو و منطقه جوکار، فن نقش فرش چهار چنگ روستای کسب و ننج به ثبت ملی رسیده و به تازگی مطالعاتی در خصوص مستندنگاری و تهیه کلیپ، اسناد و مدارک لازم برای فن و مهارت بافت نقش فرش روستای میشن در حال انجام است که یکی از نقشه‌های قدیمی این شهرستان است.
رئیس میراث فرهنگی ملایر؛ تاکنون فن بافت فرش پیچ جوزان، فن بافت نقش ماهی ازندریان و حسین‌آباد شاملو و منطقه جوکار، فن نقش فرش چهار چنگ روستای کسب و ننج به ثبت ملی رسیده و اخیرا مطالعاتی در خصوص مستندنگاری و تهیه کلیپ، اسناد و مدارک لازم برای فن و مهارت بافت نقش فرش روستای میشن در حال انجام است.جلیلی هدف از شناسایی این نقش و نگارهای اصیل و مهارت فنی بافت فرش‌های قدیمی را جلوگیری از منسوخ شدن، پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس، حصول اطمینان از احترام به میراث ناملموس، بالابردن سطح آگاهی نسبت به اهمیت فرش دستباف و زمینه‌سازی برای همکاری همه قسمت‌ها در پاسداری از این میراث ناملموس عنوان کرد.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ملایر ادامه داد: علاوه بر ثبت نقشه‌های ماندگار فرش ملایر، سال گذشته در شهر ازندریان با همکاری شهردار و شورای اسلامی و بخش خصوصی، ۲ جشنواره ملی فرش برگزار کردیم که هدفش معرفی ظرفیت‌ها، هویت دادن و احیای به فرش دستباف ازندریان است و علاوه بر اشتغالزایی برای بانوان، انتفاع اقتصادی برای جامعه محلی ایجاد شود.
جلیلی گفت: در روستای کسب و ننج نیز با همکاری اداره صمت، بخشداری و دهیار روستا جلساتی برگزار شده و یک شرکت تعاونی و یا انجمنی در حال تشکیل است تا بتوانند مطالبات خود را از دستگاه‌های مربوطه انجام و هویت اصلی فرش چهار چنگ این روستا را احیا کنند و مقبولیت عام برای بافت این هنر دست در تمامی منازل مثل گذشته ایجاد شود.
طبق اعلام اداره صنعت، معدن و تجارت ملایر؛ در حال حاضر ۶ هزار بافنده فرش در این شهرستان فعال هستند که از این تعداد یک‌هزار و ۲۰۰ نفر در سازمان تامین اجتماعی بیمه شده‌اند.
رئیس اداره صنعت، معدن و تجارت ملایر به ایرنا گفت: امسال ۳۲ مجوز تسهیلات مشاغل خانگی صادر شده که در این زمینه ۲ نوع مجوز برای اعطای تسهیلات داریم، مجوز فردی و پیشتیبان که باید ۲۰ نفر زیرمجموعه داشته باشند و دار قالی برای بافندگان برپا و مواد اولیه را در اختیار افراد قرار دهند.
«وحید فارسی» با بیان اینکه هشت مجوز پشتیبان در سطح این شهرستان داریم که به صورت کارگاه‌های متمرکز و غیرمتمرکز با ۱۶۰ نفر افراد زیرپوشش کار می‌کنند، افزود: امسال ۵۰ نفر را به صورت مستقل به تفکیک بانکی برای ارائه تسهیلات به مبلغ ۱۷۹ میلیارد ریال برای فرشبافی معرفی کردیم که ۴۹ مورد فردی و یک مجوز پشتیبان است.
آغاز برگزاری جشنواره‌های فرش در ملایر
وی همچنین به برگزاری سه دوره آموزشی ۲۷ نفری فرشبافی شامل ۲ دوره در سامن و یک دوره در مرکز فنی و حرفه‌ای خواهران ملایر در مجموع ۸۱ نفر اشاره و بیان کرد: امسال کل اعتبار ما در حوزه مشاغل خانگی ۶۵ میلیارد ریال است که هنوز اعتباری در حوزه فرش پرداخت نشده است.
رئیس اداره صنعت، معدن و تجارت ملایر با اشاره به اینکه به طور مرتب با همکاری تامین اجتماعی نظارت از کارگاه‌های قالیبافی انجام و امسال تاکنون ۴۷۰ مورد بازرسی انجام دادیم، گفت: هر ساله یک دوره برای به‌بافی، چله‌کشی، تندبافی و نقشه‌خوانی برگزار می‌شود و در مسابقه‌ای که در استان همدان برگزار شد، ۱۸ نفر از ملایر شرکت کردند.
قصه از سکه افتادن ریسندگی و رنگرزی، دلسوزان این حرفه را بر آن داشته تا برای توسعه کار و ایجاد کارگاه‌های بزرگ رنگرزی گیاهی و ریسندگی دست به کار شوند، علاوه بر امینی، «احمد ملکی» که مدیرعامل شرکت تعاونی فرش دستباف ملایر است، در صدد توسعه کارگاه رنگرزی پدری‌اش است که در حال حاضر تنها داریم تنها کارگاه رنگرزی گیاهی است که سایر شهرها حتی اراک نیز از خدمات آن بهره‌مند می‌شود.
شرکت تعاونی فرش دستباف ملایر از سال ۱۳۷۳ زیر نظر جهاد کشاورزی شروع به فعالیت کرده و سازوکار جهاد با بافندگان اینگونه بود که مواد اولیه به‌صورت اقساطی در اختیار بافندگان قرار می‌گرفت و پس از اینکه فرش بافته و به فروش می‌رسید، هزینه‌ای که جهاد بابت خرید مواد اولیه در اختیار بافندگان قرار می‌داد، از حساب فروش فرش کسر می‌شد، در حالی‌که از زمانی‌که این شرکت زیر نظر بازرگانی و سازمان صمت رفت، این رویه در حال حاضر از سوی سازمان صنعت، معدن و تجارت انجام نمی‌گیرد.
بافت فرش دستباف ملایر از هزار و ۷۰۰ متر به ۳۰۰ متر رسیده است
ملکی معتقد است: با این اقدام ۸۰ درصد بساط فرش دستباف امروز از بین رفته و تنها ۲۰ درصد باقی مانده و طی سال‌های قبل به دلیل بی‌اهمیتی دولت‌ها به فرش دستباف و تحریم‌ها، ضربه زیادی به فرش وارد شد و خریداری نیست که فرش را از خانه‌دار بخرد.
او اوج توسعه و فروش فرش دستباف را سال ۱۳۸۴ عنوان کرد و افزود: کلاس پنجم بودم که پدرم از اول هفته هر چه فرش بافته می‌شد، جمع می‌کرد و روز جمعه همه فرش‌ها به فروش می‌رفت، اما اکنون فرش داریم که پنج سال در شرکت تعاونی مانده و خریداری ندارد.
مدیرعامل شرکت تعاونی فرش دستباف ملایر؛ میزان تولید فرش دستباف در شهرستان ملایر از حدود ۱۷۰۰ متر به حدود ۳۰۰ متر رسیده که کاهش چشمگیری دارد و امروز برای احیای فرش، نیاز به حمایت جدی دولت داریم.
مدیرعامل شرکت تعاونی فرش دستباف ملایر با بیان اینکه در یک مقطعی بیمه قالیبافان قطع شد و انگیزه را از آنان گرفت، ادامه داد: نبود صادرات و عدم تمایل بانوان به باف فرش به دلیل سکونت در آپارتمان‌ها، موجب کم‌رمقی فرش دستباف شده و به مکانی در شهر نیاز داریم تا بانوان در این مکان جمع شوند و فرش ببافند.
ملکی با اشاره به اینکه دولت سیزدهم تلاش کرد تا این بیمه را فعال کند و امسال پنج نفر سهمیه اعلام شد، یادآور شد: نامه‌های زیادی برای حل مشکلات فرش دستباف و شرکت تعاونی به رئیس جمهور نوشتیم که امیدواریم نتیجه‌بخش باشد.
به گفته وی؛ میزان تولید فرش دستباف در شهرستان ملایر از حدود هزار و ۷۰۰ متر به حدود ۳۰۰ متر رسیده که کاهش چشمگیری دارد، در حالی‌که در گذشته هفته‌ای ۵۰۰ متر فقط در روستای حسین‌آباد شاملو نقش ماهی بافته می‌شد و امروز برای احیای فرش، نیاز به حمایت جدی دولت داریم.
بر اساس گزارش کمیته امداد امام خمینی(ره) ملایر؛ امسال ۵۶ فقره وام قالبیافی به افراد زیرپوشش این نهاد با مبلغ هشت میلیارد و ۴۰۰ میلیون ریال از محل صندوق امداد ولایت پرداخت شد و تاکنون از محل طرح‌های فعال، ۵۸ تخته فرش به متراژ ۱۸۲ متر بافته شد، در مجموع ۳۰۰ طرح قالیبافی در این کمیته امداد فعال است.