به گزارش خبرنگار معارف ایرنا کتاب کافی یکی از چهار کتاب اصلی شیعه در زمینه حدیث است که مرحوم شیخ کلینی بیش از ۱۵ هزار روایت را در این کتاب گردآوری کرده تا اهل فضل و علم بتوانند احادیث صحیح را از روایات جعلی تشخیص دهند؛ همان کاری که «شیخ طوسی» و «شیخ صدوق» کردند.
کتاب‌های چهارگانه شیعه که معروف به کتب اربعه یا اصول اربعه هستند، به چهار مجموعه کتاب حدیثی مهم شیعه گفته می‌شود که بعد از قرآن، منبع اصلی عقاید و احکام شیعیان است. به دلیل درهم آمیختگی احادیث صحیح و جعلی، سه تن از بزرگان شیعه، اقدام به گردآوری و نوشتن چهار مجموعه کتاب روایی کردند؛ کتاب‌های کافی تالیف کلینی، تهذیب الاحکام و استبصار از شیخ طوسی و من لا یحضره الفقیه تالیف شیخ صدوق است.
در تقویم رسمی کشور ۱۹ اردیبهشت به عنوان روز بزرگداشت شیخ کلینی نام گرفته و برخی معتقدند شیخ کلینی نخستین محدث شیعی است که به گردآوری و ترتیب احادیث پرداخته است. برخی دیگر از علما معتقدند کتاب کافی بر امام زمان (عج) عرضه شده و آن حضرت فرموده است «الکافی کاف لشیعتنا» یعنی همین کتاب کافی شیعیان ما را بس است ولی برخی دیگر می گویند خود کلینی گفته است این کتاب، برای همه فنون علم دین کافی است. معلوم نیست که مرحوم کلینی کتاب کافی را در کجا و از کجا و از چه سالی شروع کرده ولی معلوم است که تألیف آن ۲۰ سال طول کشیده و در بغداد خاتمه یافته است.
کُلِین، نام روستایی در ۳۸ کیلومتری جنوب غربی شهرری است که پنج کیلومتر از جاده دور است و از این روستا فقها و محدثینی بزرگ برخاسته‌اند که از جمله آنها محمّد بن یعقوب کلینی و دائی او مرحوم علّان است. مرحوم کلینی در آنجا شیخ و پیشوای شیعه بود و سپس به بغداد مسافرت کرد و در آنجا هم به تدریس و فتوی اشتغال داشت. سال ولادت کلینی معلوم نیست ولی وفاتش در ۳۲۸ یا ۳۲۹ بوده است و او توانسته سفیران حضرت مهدی (عج) یعنی نواب خاصّ آن حضرت را درک کرده و احادیث و اخبار را از دست اوّلش اخذ کند.
احادیث کتاب کافی از لحاظ متن و سند به اندازه ای اعتبار دارد که بسیاری معتقدند بر ۶ کتاب مهم اهل سنت یعنی صحیح بخاری، صحیح مسلم، سنن ابی‌داود، سنن ابن‌ماجه، سنن ترمذی و سنن نسائی فزونی دارد. زیرا تعداد احادیث کافی ۱۶ هزار و ۱۹۹ روایت است در صورتی که ابن تیمیه گفته است مجموع احادیث صحیح بخاری و صحیح مسلم از هفت هزار حدیث کمتر است. علی اکبر غفاری دانشمند و مصحح ضمن شمارش احادیث اصول و فروع و روضه کافی گفته است که مرحوم کلینی بدون درنظر گرفتن روایات تکراری ۱۵ هزار و ۱۷۶ روایت را در کافی نقل کرده است.
شرح کتاب شریف کافی از قرن یازدهم به بعد از سوی دانشمندان و بزرگان به زبان عربی و فارسی نوشته شده است؛ از صدر المتألهین شیرازی معروف به شرح ملا صدرا تا کتاب هدی العقول فی شرح احادیث الاصول از محمّد بن عبد علی قطیفی از علمای اوائل قرن سیزدهم و اخیرا نیز برخی هنرمندان دست به کار شده و درصدد تهیه یک مستند به نام الکافی هستند.
در گزارشی که در اردیبهشت ماه به مناسبت بزرگداشت شیخ کلینی منتشر کردیم، از آغاز فیلمبرداری مستند الکافی خبر داده بودیم و حالا این مستند با حمایت مرکر گسترش سینمای مستند و تجربی رونمایی می شود.
مسعود طاهری کارگردان مستند الکافی به خبرنگار معارف ایرنا گفت: کتاب الکافی یکی از مهمترین منابع برای بررسی شناخت و تطور اندیشه شیعه به ویژه شیعه نخستین است. اهمیتی که شیعه به عناصری مانند عقل، نوع توحید خاص از منظر تشیع و امام معصوم به عنوان حجت خدا می داده، همگی باعث شده که موضوع تشیع در فیلم الکافی از جنبه های جانبدارانه و احساسی در خصوص نگاه به تشیع گذر کرده و به یک رویکرد پدیدارشناسانه و علم محور در خصوص مسائل اصلی مورد نظر شیعه برسد و فیلم هر یک از موضوعات را با این رویکرد بررسی کند.
بسیاری از افراد مذهبی و هیئتی از اهمیت کتاب الکافی و قدر و منزلت مولفش اطلاعاتی ندارند و فیلم سعی می کند خلاء معلوماتی این افراد را تا حد امکان پر کندوی افزود: مستند الکافی سرگذشت مهمترین کتاب حدیثی شیعه در گذر تاریخ است. این مستند در صدد به تصویر کشیدن نه فقط اهمیت و ارزش کتاب برای مؤمنان شیعه بلکه شناخت تطورات اندیشه شیعه است. به همین دلیل نگاه علم‌محور و علم‌مدار فیلم دارای مدت زمان طولانی شد که با ۱۳۹ دقیقه از امکان نمایش در جشنواره های مختلف صرف نظر کردیم اما این فیلم سرشار از داده های مختلف جغرافیایی، تاریخی و اعتقادی نه فقط برای علاقه مندان بلکه برای متخصصان موضوع فیلم نیز باشد.
طاهری ادامه داد: کتاب الکافی شیخ محمد بن یعقوب کلینی در کنار البصائر صفار قمی و المحاسن برقی قمی جزو اولین کتاب های موسوعه حدیثی شیعه است که برای شیعه باقی مانده است. لذا کتابی که از حوادث بزرگی مثل کتابخانه سوزی‌های زیادی که در شهرهای ری، قم و بغداد رخ داده، سالم مانده که خود شبیه یک معجزه است. لذا از این جهت شبیه یک گنجینه و یک میراث بزرگ فرهنگی برای مذهب شیعه و اصولا تاریخ دین در جهان محسوب می شود.
وی اضافه کرد: یکی دیگر از موضوعات این مستند، مولف کتاب الکافی یعنی شیخ محمد بن یعقوب کلینی است که به عنوان بزرگترین محدث شیعه از ری برخاسته و برای ناحیه ری و استان تهران فعلی باعث افتخار است. بسیاری از افراد مذهبی و هیئتی از اهمیت کتاب الکافی و قدر و منزلت مولفش اطلاعاتی ندارند و فیلم سعی می کند خلاء معلوماتی این افراد را تا حد امکان پر کند.
این مستندساز افزود: ساختار فیلم با تغییر نسبت به آثار قبلی فیلمساز مواجه بوده و از گفت و گو محور بودن به گفتار متن‌محور بودن، کمی تغییر سبک یافته است. البته همچنان همراه با حضور افراد خبره و صاحب نظر در خصوص زندگی کلینی و کتاب کافی است. در واقع این مستند با هدف آشنایی هر چه بیشتر مؤمنان شیعی در مورد مهمترین کتاب حدیثی‌شان و همچنین پاسخ هایی مشخص برای برخی سوالات و چالش ها و نظریه ها در عرصه مطالعات شیعی و شیعه پژوهی در خصوص اندیشه شیعی به ویژه شیعه نخستین، حدیث پژوهی، کافی پژوهی، و زندگی شیخ کلینی ساخته شده است.
وی افزود: مستند الکافی سه دوره تصویربرداری داشته که دوره اول در پاییز ١۴٠١ در شهر پاریس بوده، دوره دوم در بهار ١۴٠٢ در کشور عراق به ویژه شهر بغداد و نجف بوده و همچنین تصویربرداری در روستای کلین، شهرری و قم بوده است. دوره سوم نیز در تابستان امسال مربوط به مصاحبه های باقی مانده در قم و تهران است. اصلی ترین بخش کار تصویربرداری این مستند یعنی بخش بازسازی در شهرک های سینمایی تاریخی و بخش های مرتبط با آن بوده است.
مستند سینمایی الکافی به عنوان جدیدترین محصول مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی امروز، سه شنبه ۱۲ دی بار با حضور اندیشمندان و سینماگران در سالن ایوان شمس برای نخستین بار به نمایش در می آید.