بازار لوازم آرایش ایران، منطقه استحفاظی قاچاقچیان است و بیش از ۸۰ درصد این محصولات در گالری‌ها و فروشگاههای مختلف، کالاهای قاچاق یا تقلبی هستند که سلامت مصرف‌کنندگان را به خطر می‌اندازند و داروخانه‌ها با توزیع محدود لوازم تولید داخل، سهمی اندک و کمتر از ۲۰ درصدی از این بازار بزرگ بیش از ۲ میلیارد دلاری دارند.
وضعیت بازار لوازم آرایشی و بهداشتی چیزی شبیه بازار خودرو است که در شکل قانونی آن در انحصار تولیدکنندگان داخلی است اما انواع لوازم آرایشی خارجی به راحتی و بدون هیچ یا کمترین نظارتی، همه‌جا به فروش می‌رسد و نه فقط کسی به سراغ قاچاقچیان این بازار معیوب اقتصادی نمی‌رود، بلکه درباره عوارض خطرناک آنها نیز نه وزارت بهداشت و نه هیچ مرجع و سازمان دیگری پاسخگو نیست.
درباره حجم بازار لوازم آرایشی در ایران اعداد مختلفی اعلام شده است و رقم دقیق آن مشخص نیست اما «محمدرضا بحیرایی» رئیس انجمن واردکنندگان فرآورده‌های بهداشتی، آرایشی و عطریات ایران بازار لوازم آرایشی و بهداشتی ایران را حدود ۲.۵ میلیارد دلار اعلام کرده است.
به تازگی نیز «موسی احمدزاده» عضو هیات رئیسه این انجمن اعلام کرده، بر اساس آمارهای منتشر شده، پارسال ۲ میلیارد و ۱۰۰ میلیون دلار لوازم آرایشی و بهداشتی از مبادی غیررسمی و به صورت قاچاق وارد کشور شده است.
وی افزود: ایران در رتبه اول پر مصرف‌ترین کشور دنیا از نظر مصرف مواد آرایشی است. از نظر کل لوازم آرایشی و بهداشتی در جهان، رتبه هفتم را داریم و در منطقه خاورمیانه بعد از عربستان دوم هستیم. البته مصرف بالای عربستان به دلیل تردد زائران است و در واقع ایران اکنون رتبه اول مصرف مواد آرایشی را در منطقه دارد. متاسفانه لوازم قاچاق و تقلبی در ایران، اقتصاد پنهانی را به وجود آورده؛ در این بازار بیشترین کالاهای مصرفی رژ لب، مژه مصنوعی، رژ گونه، لاک و ریمیل است.
آمار تکان‌دهنده این عضو انجمن واردکننگان لوازم آرایشی نشان می‌دهد بخش عمده بازار لوازم آرایشی در ایران اکنون در تسخیر محصولات قاچاق است و از بازار حدود ۲.۵ میلیارد دلاری آن ۲.۱ میلیارد دلار قاچاق است.
بازار لوازم آرایشی و بهداشتی در ایران حدود ۲.۵ میلیارد دلار برآورد می‌شود که حدود ۲.۱ میلیارد دلار آن کالاهای قاچاق و تقلبی هستند
«محمدرضا بحیرایی» رئیس انجمن واردکنندگان فرآورده‌های بهداشتی، آرایشی و عطریات ایران گفته است: در مورد لوازم آرایشی، برندینگ بسیار مهم است و حتی اگر با مهندسی معکوس مشابه نمونه خارجی در داخل ساخته شود باز هم مصرف کننده به دنبال برند اصلی است. عمده تولیدات داخلی بر اساس مهندسی معکوس برندهای خارجی انجام می‌شود که چون رقابت خاصی در ایران وجود ندارد با افت کیفیت مواجه هستیم. برخی لوازم آرایشی مثل محصولات چشم تکنولوژی بالایی می‌خواهد و فقط چند کارخانه در دنیا مثلا مداد چشم تولید می‌کنند، بنابراین عمده این محصولات در ایران به علت ممنوعیت واردات، قاچاق یا تقلبی هستند اما تولید برخی محصولات مثل کرم راحت است. برخی فروشندگان در ایران می‌گویند جنسشان خارجی اما درجه دو است که این موضوع درست نیست و به طور معمول این کالاها تقلبی هستند.
«داور کاظمی» کارشناس لوازم آرایشی در این مورد گفته است: لوازم آرایشی جزو محصولات مرتبط با سلامت است بنابراین حتما باید مجوز و تاریخ تولید و انقضا داشته باشند. میانگین سنی مصرف کنندگان لوازم آرایشی و بهداشتی در جهان ۲۵ سال است اما این سن هم اکنون در ایران به ۱۴ سال کاهش یافته است، تاکنون ۲۹۶ نوع بیماری ناشی از مصرف لوازم آرایشی و بهداشتی غیراستاندارد شناخته شده که شایع‌ترین آنها التهاب پوست، جوش‌های صورت، حساسیت پوستی، آلرژی، نازایی، سقط جنین بیماری‌های کبدی و انواع سرطان است.
لوازم آرایشی و بهداشتی جزو لوازم سلامت محور محسوب می‌شوند بنابراین مسئولیت آن با وزارت بهداشت و سازمان غذا و داروست که در این وزارتخانه قرار دارد اما واقعیت این است که این سازمان تقریبا هیچ نظارتی بر فروشگاههای عرضه لوازم آرایشی ندارد و فقط بر داروخانه‌ها که محصولات ایرانی را توزیع می‌کنند، نظارت دارد. به همین علت محصولات قاچاق و تقلبی به وفور در بازار عرضه می‌شود و تقریبا بدون هیچ مشکلی در سراسر کشور به فروش می‌رسند.
ایران در رتبه اول پر مصرف‌ترین کشور دنیا از نظر مصرف مواد آرایشی است. از نظر کل لوازم آرایشی و بهداشتی در جهان رتبه هفتم را داریم و در منطقه خاورمیانه بعد از عربستان دوم هستیماکثر لوازم آرایشی خارجی در ایران تقلبی هستند
«محمود آل بویه» مدیرکل امور فرآورده‌های آرایشی و بهداشتی سازمان غذا و دارو وزارت بهداشت که مسئول مستقیم این حوزه است گفته است: اکثر محصولات بهداشتی و آرایشی خارجی موجود در بازار تقلبی هستند و مصرف آنها از ضایعات پوستی تا کوری را برای مصرف کنندگان به دنبال دارد. در سال ۹۷ به دلیل مضیقه‌های ارزی که در آن سال وجود داشت واردات فرآورده‌های نهایی و بالک محصولات آرایشی و بهداشتی توسط وزارت صمت ممنوع شد و در زمان حاضر فقط چند قلم از این محصولات استثنائاً به صورت محدود وارد کشور می شود و واردات عمده فرآورده‌های نهایی آرایشی به کشور ممنوع است.
به گفته وی؛ وزارت بهداشت برای جلوگیری از شکل گیری بازار محصولات قاچاق سال گذشته نامه‌ای را به وزارت صنعت، معدن و تجارت ارسال و اعلام کرد با واردات بالک (فلهای) فرآورده‌های آرایشی و بهداشتی خارجی به ایران موافق هستیم اما مجوز واردات فلهای و بالک این محصولات توسط وزارت صمت هنوز صادر نشده است.
مدیرکل امور فرآورده‌های آرایشی و بهداشتی افزود: اکنون کارخانجات داخلی فقط آزاد هستند، مواد اولیه را وارد کنند و خودشان محصول نهایی را بسازند. بسیاری از مردم تمایل دارند کماکان از برندهای معروف استفاده کنند اما این برندها در بازار رسمی کشور در دسترس نیست. بنابراین برخی مصرف‌کنندگان مجبور هستند یا در مسافرت‌های خود به کشورهای خارجی این محصولات اصل را مستقیماً از خارج از کشور خریداری کنند یا اینکه به بازار داخلی غیررسمی مراجعه کنند که اجناس و لوازم آرایشی و بهداشتی موجود در آن قاچاق یا تقلبی هستند. در این بازار مصرف‌کننده، بیشتر پول برند اصلی را می‌پردازد اما محصول تقلبی می‌خرد. راهی نیز برای تشخیص آنکه این کالای قاچاق اصل است یا تقلبی ندارد. منظور از محصول تقلبی این است که محصولات به صورت زیرزمینی در داخل کشور پر می‌شوند و صرفاً ظرف و بسته‌بندی فرآورده، مشابه محصول خارجی است.
«دکتر نیما بدری» داروساز در این مورد به پژوهشگر ایرنا گفت: مراکز عرضه لوازم آرایشی و بهداشتی در کشور سه دسته هستند که شامل داروخانه‌ها، فروشگاهها ، گالری‌های لوازم آرایشی و سایت‌های فروش آنلاین هستند. محصولات آرایشی هم شامل لوازم زیبایی مثل رژ لب، رنگ مو و امثال آن و هم کرم‌ها و لوازم مراقبت از پوست است که در خانه یا سالن‌های زیبایی استفاده می‌شوند.
ممنوعیت واردات لوازم آرایشی از سال ۱۳۹۷
وی افزود: واردات لوازم آرایشی به کشور از حدود سال ۹۷ با ابلاغ وزارت صنعت معدن و تجارت ممنوع شد. سازمان غذا و دارو نیز در این سال دستورالعملی صادر و اعلام کرد که دیگر به واردات لوازم آرایشی و بهداشتی ساخته شده مجوز واردات نمی‌دهد و این اقلام می‌تواند به صورت بالک وارد کشور شده و در داخل بسته بندی و پر شود یا اینکه به صورت کامل تولید داخل باشد.
واردات لوازم آرایشی به کشور از حدود سال ۹۷ با ابلاغ وزارت صنعت معدن و تجارت ممنوع شد. سازمان غذا و دارو نیز در این سال دستورالعملی صادر و اعلام کرد که دیگر به واردات لوازم آرایشی و بهداشتی ساخته شده مجوز واردات نمی‌دهدموسی احمدزاده، عضو هیات رئیسه انجمن واردکننگان لوازم آرایشی در این مورد گفته است: مصوبه واردات بالک (فلهای) بیش از ۶ ماه است که صادر شده است اما هنوز این مصوبه ابلاغ نشده است. این مصوبه مبتنی بر واردات مواد لوازم آرایشی به فلهای است که در در داخل کشور در ظروف پر می‌شود و پس از بسته بندی به بازار عرضه می‌شود. شرکتهای داخلی در صورت واردات لوازم آرایشی برند به صورت بالک و فلهای می‌توانند به تدریج و به صورت مرحله‌ای فرمولاسیون این محصولات را نیز به دست آورند و به این ترتیب کیفیت محصولات تولید داخل افزایش می‌یابد.
بدری کارشناس لوازم آرایشی و بهداشتی به پژوهشگر ایرنا گفته است: در پی ممنوعیت واردات لوازم آرایشی خارجی به کشور یکسری شرکتهای داخلی وارد عرصه تولید شدند. لوازم آرایشی تولید داخل عمدتا در داروخانه‌ها عرضه می‌شوند که تحت نظارت سازمان غذا و داروست و تقریبا می‌توان با ۹۹ درصد اطمینان گفت که در داروخانه‌ها محصولات آرایشی بدون مجوز وجود ندارد.
در عوض هیچ نظارتی بر فروشگاهها، گالری‌ها و سایت‌ها و مراکز فروش آنلاین لوازم آرایشی و بهداشتی وجود ندارد. تعداد این مراکز بیش از دو برابر تعداد داروخانه‌های کشور است و اکثر آنها از یکسری عمده فروش در چند پاساژ و بازار معروف تهران خرید می‌کنند.
بدری افزود: گالری‌ها و فروشگاههای لوازم آرایشی دو دسته هستند یکسری به صورت تخصصی روی یکسری محصولات معدود کار می‌کنند و یکسری که بزرگتر هستند همه انواع لوازم آرایشی را عرضه می‌کنند و تقریبا می‌توان گفت هیچ یک از محصولات این فروشگاهها و مراکز فروش عمده آنها مجوز ندارد و به ندرت بتوان یک کالای مجوزدار در بین آنها پیدا کرد. این محصولات بدون مجوز که تقریبا همه بازار لوازم آرایشی کشور را ( به جز داروخانه‌ها) پر کرده‌اند، قاعدتا از مبادی مجاز وارد کشور نشده‌اند. اینها محصولات غیر ایرانی هستند که به وفور در فروشگاهها و گالری‌ها عرضه می‌شوند و تقریبا هیچ مشکلی هم برای عرضه آنها وجود ندارد.
قاچاق سازمان یافته لوازم آرایشی به کشور
وی گفت: بسیاری از فروشندگان این کالاها ادعا می‌کنند که این کالاها اصل هستند و مثلا از فرانسه، ایتالیا، بزریل، آلمان یا جاهای دیگر آمده است اما این کالاها دو دسته هستند، یکسری کالاهای تقلبی هستند که به صورت زیرپله‌ای عمدتا در داخل تولید یا بسته بندی شده‌اند یا اینکه به صورت قاچاق وارد کشور می‌شوند. اکنون بخش عمده بازار لوازم آرایشی در ایران قاچاق است. حجم آن بسیار بالا و در حد چند ۱۰ هزار میلیارد عدد است بنابراین نمی‌تواند چمدانی باشد و قاعدتا باید یک قاچاق سازمان یافته بسیار گسترده باشد و اگر هم بیشتر آن زیر پله‌ای باشد که واقعا فاجعه است.
در هر صورت بخش قابل توجهی از این کالاها تقلبی و زیر پله‌ای هستند که بر روی بطری‌های آنها در داخل چاپ می‌زنند. بازار بزرگی برای چاپ روی بطری‌ها در ایران به همین علت ایجاد شده است، بطری‌های شبیه کالای اصلی به این شرکتها برده می‌شود و بر روی آن شبیه برچسب برند اصلی چاپ می‌شود و با مواد درست یا نادرست در داخل کشور پر می‌شوند.
کارشناس لوازم آرایشی و بهداشتی گفت: بسیاری از لوازم آرایشی در بازار ایران از این دسته هستند، مثلا در ۵۳ برند صافی و احیای مو در کشور فقط دو محصول مجوز قانونی دارند و بقیه یا قاچاق هستند یا به صورت زیرپله‌ای در داخل تولید شده‌اند اما توسط عمده فروش‌ها به صورت گسترده در بازار ایران توزیع می‌شوند. شاید در هیچ کسب و کار دیگری این حجم محصول غیر قانونی در بازار کشور وجود نداشته باشد. در صنایع دیگر مثلا غذا به صورت محدود شاید تعدادی محصول مسافرتی هم در یک گوشه فروشگاه وجود داشته باشد اما در بازار لوازم آرایشی حدود ۹۰ درصد بازار در اختیار لوازم غیر قانونی و بدون مجوز است و در این حجم بزرگ بازار تقریبا نیمی از محصولات لوازم قاچاق و نیمی کالاهای تقلبی و زیرپله‌ای هستند.
بدری: بخش زیادی از لوازم آرایشی، تقلبی و زیر پله‌ای هستند که روی بطری‌های آنها در داخل چاپ می‌زنند. بازار بزرگی برای چاپ روی بطری‌ها در ایران به همین علت ایجاد شده و روی بطری‌های شبیه کالای اصلی، برچسب برند اصلی چاپ و با مواد درست یا نادرست در داخل پر می‌شودوی تاکید کرد: این حجم بالای لوازم آرایشی قاچاق در کشور به هیچوجه نمی‌تواند چمدانی باشد. به نظر می‌رسد با توجه به تعدد برندهای خارجی لوازم آرایشی در کشور نمی‌تواند همه آنها در انحصار یک یا دو وارد کننده باشد و احتمالا تعداد بیشتری وارد کننده عمده این محصولات به کشور وجود دارد که بدون مشکل این لوازم آرایشی را وارد می‌کنند و قاعدتا افراد شناخته شده‌ای هستند که به راحتی و بدون دغدغه می‌توانند این کالاهای قاچاق را به صورت گسترده در بازار ایران توزیع کنند.
توزیع این محصولات لوازم آرایشی قاچاق در بیشتر فروشگاههای لوازم آرایشی سطح شهرها به راحتی در حال انجام است و فروشندگان هم هیچ ترسی ندارند که احیانا یک بازرس از یکی از نهادهای دولتی با آنها برخورد کند و جلوی فروش این کالاها را که مجوز و پروانه‌ای برای فروش ندارند، بگیرد.
وی ادامه داد: بازرسی های سازمان غذا و دارو محدود به داروخانه‌هاست و به همین علت هیچ کدام از این کالاهای قاچاق در داروخانه‌ها پیدا نمی‌شود. به قدری بازرسی‌های سازمان غذا و دارو بر داروخانه‌ها شدید است که به ندرت یک داروخانه ممکن است جرأت کند و یک کالاهای غیر مجاز عرضه کند اما در عوض در گالری‌ها و فروشگاههای سطح شهر به ندرت می‌توانید یک کالای مجوزدار پیدا کند.
با وجود تعدد تولیدات برخی لوازم آرایشی قانونی در داروخانه‌ها، تمایل مردم بیشتر به خرید لوازم آرایش و برندهای خارجی است به همین علت سهم بیشتر بازار لوازم آرایشی در خارج از داروخانه‌ها و فروشگاه‌هایی است که عمده محصولات آنها قاچاق است.
عوارض نگران کننده لوازم آرایشی غیر قانونی در ایران، افزایش سرطان در آرایشگرها
این داروساز گفت: نکته نگران کننده در مورد لوازم آرایش قاچاق در ایران این است که بسیاری از این اقلام که محصولات تقلبی و زیرپله‌ای و بسیار شبیه محصولات اصلی هستند، سلامت مردم را به خطر انداخته‌اند. مثلا در مورد محصولات احیای مو با این مساله مواجه هستیم. اولین نسل محصولات صافی و احیای مو، محصولات ژاپنی بودند که از مشتقات سولفات دار استفاده می‌کردند. این مواد بوی خیلی بدی داشتند و به مرور منسوخ شدند. نسل بعدی این محصولات از صافی‌های فرمالدهید دار استفاده کردند که به صافی‌های برزیلی معروف بود.
بدری ادامه داد: فرمالدهید یک ماده فوق العاده سمی است به همین علت حتی کمترین مقدار آن در لوازم آرایشی در دنیا ممنوع شده است. بر اساس اعلام آژانس دارویی اروپا مقدار مجاز فرمالدهید در لوازم آرایشی حداکثر می‌تواند حدود دو هزارم درصد باشد، این مقداری است که نمی‌شود از مواد آرایشی جدا کرد و در این حد خطر زیادی ایجاد نمی‌کند اما در صافی‌های موی غیر مجاز قاچاق و تقلبی موجود در بازار ایران میزان فرمالدهید حدود ۱۰ و گاهی تا ۱۵ درصد است که میزان بسیار خطرناک و چند ده هزار برابر میزان مجاز است و هیچ جای دنیا تا این اندازه مواد سمی در این محصولات آرایشی وجود ندارد.
وی گفت: برای بررسی میزان فرمالدهید صافی‌ها و مواد احیای موی موجود در بازار ایران، تعدادی از این محصولات را به یک آزمایشگاه مورد تایید سازمان غذا و دارو فرستادیم و متوجه شدیم که میزان فرمالدهید موجود در آنها بین ۵.۵ تا ۱۵ درصد بود که بسیار وحشتناک است. فرمالدهید یک ماده بسیار خطرناک است که تقریبا در همه محصولات احیای مو موجود در فروشگاههای لوازم آرایشی به میزان بسیار زیاد وجود دارد؛ حتی محصولاتی که روی جعبه آنها ادعا شده بدون فرمالدهید هستند نیز اگر آزمایش شوند مشخص می‌شود حداقل ۵ درصد فرمالدهید دارند.
روی بسیاری از این محصولات که فرمالدهید بالایی هم دارند نوشته شده ساخت آلمان یا ایتالیا، معلوم است که محصولی با این حجم بالا از ماده سمی فرمالدهید نمی‌تواند در اروپا تولید شود، چون در اروپا ممنو ع است. این نشان می‌دهد سازندگان این محصولات هیچ شناختی از فرمولاسیون آنها ندارند. حدس می‌زنم برخی از این محصولات در چین یا پاکستان به صورت غیرقانونی تولید و وارد بازار ایران می‌شوند.
فرمالدهید یک ماده سمی و بسیار خطرناک است. حد مجاز آن در لوازم آرایشی حدود دو هزارم درصد است اما در بسیاری از لوازم آرایشی قاچاق و تقلبی موجود در ایران بین ۵ تا ۱۵ درصد یعنی تا ۷ هزار برابر میزان مجاز است که مصرف آن باعث افزایش سرطان در بین مصرف‌کنندگان شده استکارشناس لوازم آرایشی افزود: خودم در یکی از نمایشگاه‌های لوازم آرایشی با یک فرد چینی برخورد کردم که می‌گفت عین یک محصول اروپایی را به صورت بالک در بشکه به شما تحویل می‌دهم و شما می‌توانید در ایران آن را در بطری پر کنید و برچسب بزنید. روی بسته‌بندی برخی از این محصولات تقلبی به صورت واضح غلط‌های تایپی و املایی وجود دارد و نشان می‌دهد که این محصولات به طور قطع اصل و اروپایی نیستند.
بدری درباره عوارض مصرف فرمالدهید در لوازم آرایشی گفت: تعداد قابل توجهی از آرایشگرهایی که در ایران از این مواد آرایشی تقلبی از جمله احیا کننده‌های مو یا رنگ موهای غیرمجاز استفاده می‌کنند به علت عوارض این ماده به سرطان مبتلا شده‌اند. این مواد در واقع ساختار سلولی را در بدن از بین می‌برند و باعث انواع سرطان می‌شوند، در هر فردی ممکن است یک نوع سرطان را به وجود بیاورد اما سرطان کلیه، ریه، کبد و آسیب‌های مغزی و پارکینسون از جمله عوارض این لوازم آرایشی غیر مجاز هستند که در بین مصرف کنندگان این محصولات دیده می‌شود.
این داروساز گفت: مشکلات تنفسی از جمله آسم و COPD نیز در بین مصرف کنندگان این محصولات آرایشی و به خصوص آرایشگران بسیار زیاد است. بسیاری از آرایشگران این مشکلات را باور نمی‌کنند و فکر می‌کنند این عوارض مربوط به آنها نیست و احتمال بروز چنین عوارضی برای آنها کم است در حالی که اصلا این طور نیست. اصلا معلوم نیست چه کسی مسئول نظارت بر این بازار است. سازمان غذا و دارو می‌گوید فقط به محصولات ایرانی مجوز می‌دهد که در داروخانه‌ها توزیع می‌شوند و سطح نظارتی این سازمان هم داروخانه‌ها هستند بنابراین احتمالا اتحادیه صنف فروشندگان لوازم آرایشی باید در این زمینه نظارت داشته باشند که در عمل هیچ نظارتی را ندارند.
سازمان غذا و دارو به سلامت مردم اولویت بدهد
بدری ادامه داد: راه حل این مساله این است که برندهای خارجی هم بتوانند در داخل تحت نظارت سازمان غذا و دارو تولید داشته باشند و محصولات آنها تحت نظارت این سازمان وارد بازار شود. جدا از مسائل اقتصادی و رقابتی که در بازار وجود دارد سازمان غذا و دارو باید اولویت را به سلامت مردم بدهد، به هر حال برندها و محصولات خارجی در ایران مشتری دارند و این حق مردم است که محصول سالم و بدون عارضه‌ای را در اختیار داشته باشند اما ممنوعیت واردات این حق را از مردم می‌گیرد. البته این مشکل هم وجود دارد که در صورت آزاد شدن واردات برندهای معروف لوازم آرایشی، برخی شرکتها باز هم همین مسیر فعلی را ادامه بدهند و نوع تقلبی یا غیر اصل این محصولات را از چین یا پاکستان با قیمت ارزانتر وارد کنند، چون حاشیه سود بسیار بیشتری دارد به خصوص اینکه روی این محصولات درج نمی‌شود که ساخت چین یا جای دیگری است و نام کشور سازنده اصلی قید می‌شود.
این داروساز افزود: در مورد سایر لوازم آرایشی هم مشکلات و عوارض جدی وجود دارد؛ به طور مثال بسیاری از رژ لب‌ها حاوی مقادیر زیاد و خطرناک سرب هستند که برای زنان و مصرف‌کنندگان آنها بسیار خطرناک است. تنها راه‌حل اساسی این است که سازمان غذا و دارو همانند داروخانه‌ها بر گالری‌ها و فروشگاههای لوازم آرایشی سطح شهرها هم نظارت داشته باشد. اگر قرار است محصولات و لوازم آرایشی اصل از برندهای معروف وارد شود، باز هم اگر در سطح بازار نظارت نباشد، تقلب ادامه می‌یابد.