گروه جامعه ایرنا - خودش را منفعت طلب می‌داند. می‌گوید وقتی پدرش در بستر بیماری بود و امیدی هم به درمانش نبود، این تصمیم نادرست را گرفت و با مشورت همسرش، قرار بر این شد که برای بهره‌مندی از حقوق بازنشستگی پدرش طلاق بگیرد و همین طور هم شد.
چند ماه بعد پدرش به رحمت خدا رفت و او هم که طلاق گرفته بود در قالب صیغه با همسرش زندگی کرد و چند مدتی هم از حقوق بازنشستگی پدرش گرفت و بخشی از مخارج زندگی را تامین کرد تا اینکه همسرش به طور ناگهانی به دلیل سکته فوت کرد. او می‌گوید: بعد از فوت همسرم خیلی متعجب شدم و هنوز صیغه وی بودم و با وجود اینکه وضعیت مالی همسرم متوسط بود، نتوانستم از ارثیه و برخی دیگر از حقوقم از جمله مهریه‌ای که در ازدواج دائم با او داشتم و همه را بخشیده بودم، استفاده کنم.
آمدم که با کمی منفعت و فرصت طلبی و به قول معروف قانون را دور زدن از این نمد کلاهی برای خودم تهیه کنم اما خیلی چیزهای دیگر به ضرر من شد. چندین سال با همسرم در سخت‌ترین روزهای زندگی و نداری روزگار را سپری کردم و حالا که او فوت کرده از حق و حقوق خودم در این زندگی مشترک محروم شده‌ام؛ در واقع از یک چاله به چاهی افتاده‌ام و چاره‌ای هم ندارم.
مشابه وقوع طلاق صوری را فاطمه تعریف می‌کند. می‌گوید من و همسرم خیلی به سختی بعد از چندین سال زندگی مشترک با هزار و یک دعا و راز و نیاز و دارو و درمان سرانجام صاحب فرزند شدیم. آن وقت ها کم و بیش با هم جر و بحث و دعوا هم داشتیم اما زندگی می گذشت. به دلیل اینکه ازدواج ما یک ازدواج فامیلی بود و نه تنها بچه دار نشدن بلکه دیگر اختلاف و عدم توافقات مانع از جدایی ما نشد.
تا اینکه پسرم بزرگ شده بود. در سال های پایانی دوره دبیرستان او را که لای پر قو بزرگ کرده بودم و تمام رنج های دنیا را بر خودم هموار کرده بودم تا آب در دلش تکان نخورد، حالا نزدیک به خدمت سربازی می‌شد و من به هیچ عنوان راضی نبودم که او به سربازی برود و از یکی از دوستانم شنیده بودم که یکی ازبستگانش برای معافیت سربازی پسرش طلاق صوری گرفته و این فکر عجیب را با همسرم مطرح کردم و او هم پذیرفت و بعد هم طلاق گرفتیم و آن موقع حدود سی سال از زندگی مشترک ما گذشته بود.
بعد از مدتی پسرم معاف شد و وقتی من مطرح کردم که دوباره به هم رجوع کنیم یا اینکه حداقل صیغه باشیم با پاسخ عجیبی از سوی همسرم مواجه شدم و او در کامل ناباوری به من گفت که سال ها بود که قصد طلاق داشت اما نگاه جامعه و مسائل سنتی و ایرادهایی که به طلاق گرفته می‌شد مانع از این کار شده بود و حالا که یک بهانه فراهم شده بود تا از دست من خلاص شود، حاضر به رجوع و ادامه زندگی مشترک نیست.
بعد از مدتی شنیدم که همسرم ازدواج کرده و پسرم هم بعد از آن به خارج از کشور رفت و زندگی خودش را داشت و فقط این وسط من بودم که ضرر کردم.
روانشناسان و جامعه شناسان برای تبیین چرایی وقوع طلاق، تحلیل‌های متفاوتی ارائه می‌دهند از جمله تحلیل های ساختاری که به اوضاع اجتماعی و اقتصادی جامعه مرتبط می‌شود؛ به طور مثال، فشارهای اقتصادی یا رکود اقتصادی و بیکاری فزاینده عاملی برای طلاق یا جدایی است و علل طلاق را عدم مسئولیت پذیری زوج ها، کمبود مهارت های ارتباطی، عدم رضایت از روابط جنسی و مسائلی از این قبیل می‌دانند.
برخی از کارشناسان با وجود آمار نسبتا بالای طلاق و اینکه در ظاهر عده‌ای طلاق رسمی می‌گیرند ولی بعد از آن به طور غیررسمی و موقت زندگی خود را ادامه می‌دهند و در واقع بخشی از طلاق ها که معلوم نیست چقدر از طلاق‌ها را در برمی گیرد، مربوط به طلاق‌های صوری است.
طلاقی با هدف غیر از جدایی زوجین
برخی زوجین بدون اینکه به طور واقعی قصد جداشدن داشته باشند، برای طلاق اقدام می‌کنند و این گونه طلاق‌ها غیرواقعی است و درصورت اثبات منافع شخصی افراد به دنبال اخذ حکم طلاق، تبعات قانونی برای آن ایجاد خواهد شد و از طرفی در این میان آسیب‌های بسیاری به زوجین و فرزندان از لحاظ اجتماعی، حقوقی و سلامت روانی وارد می‌شود.
طلاقی که با عنوان طلاق تامین اجتماعی رایج شده است با هدف بهره مندی زوجه از امتیاز مستمری تامین اجتماعی والدین درگذشته خود که در عمل زندگی زوجین در قالب رجوع شرعی غیررسمی استمرار می یابد یا طلاق‌هایی که برای معاف کردن فرزند ذکور از خدمت سربازی و یا استفاده از طرح‌های حمایتی نهادهایی مانند کمیته امداد و سازمان بهزیستی و در مجموع این پدیده طلاقی است که با هدف غیر از جدایی زوجین صورت می‌گیرد.
یک نیت برای طلاق صوری، معافیت فرزند پسر از سربازی است. در این مورد، پسر کفالت مادر مطلقه خود را بر عهده می‌گیرد تا از قانون کفالت استفاده کند و از سربازی معاف شود.
به دلیل سوءاستفاده از این قانون، شرایط قانون کفالت سخت تر شده است تا جلوی این دور زدن قانون و افزایش طلاق صوری گرفته شود. براین اساس، شرط اصلی برای معافیت دائم، گذشت ۳۰ ماه از زمان ثبت طلاق است. این درحالی است که در گذشته از زمان ثبت طلاق، معافیت قابل اجرا بود.
در هر صورت بخشی از آمار طلاق های رسمی، طلاق صوری است و این افراد فقط قانون‌گریز و هنجارشکن نیستند بلکه برای فرار از یک مشکل یا حل آن، معضلی به نام طلاق را به جان می‌خرند. اگرچه برخی از مسئولان از این نوع طلاق به عنوان یک آسیب یاد می‌کنند و فرد را خاطی می‌دانند اما بهتر است در قوانین یا فشار اقتصادی موجود بر خانواده‌ها تاملی شود.
طلاق صوری چیست؟
رئیس اداره امور بازماندگان سازمان تأمین اجتماعی در یک گفت و گوی اختصاصی با خبرنگا ایرنا در مورد تعریفی از طلاق صوری گفت: طلاق صوری اصولا پدیده اجتماعی تقریبا جدید، با نیت و قصد تقلب نسبت به قانون است که توسط زوجین به عنوان نوعی طلاق توافقی و مصلحتی در نهاد خانواده واقع می‌شود که جامعه آن را با اصطلاح طلاق های صوری می‌شناسد.
رضا دهقان زاده افزود : این نوع طلاق‌ها در عمل وفق قوانین جاری کشور و منطبق با شرایط و ضوابط صورت پذیرفته اما مجدد رجوعی بین زوجین به صورت غیر رسمی حاکم است.
وی تاکید کرد: در تعاریف علمی می‌توان اینگونه طلاق‌ها را طلاق‌های تأمین اجتماعی نیز نامید چون قریب به اتفاق نیت زوجین از وقوع واقعه طلاق، استفاده از مزایای تأمین اجتماعی زوجه است که در قانون به سبب نداشتن شوهر می تواند حاصل شود.
طلاق‌های صوری وفق قوانین جاری کشور و منطبق با شرایط و ضوابط صورت پذیرفته اما مجدد رجوعی بین زوجین به صورت غیر رسمی حاکم استطلاق صوری به چه منظوری انجام می شود؟
رئیس اداره امور بازماندگان سازمان تأمین اجتماعی در مورد اینکه طلاق صوری به چه منظوری انجام می‌شود؟ گفت : این نوع طلاق ها به علل گوناگون تحقق پیدا می کنند و از اصلی‌ترین علت‌ها و نیت‌های زوجین استفاده از مزایای تأمین اجتماعی است که به دلیل نداشتن شوهر، زوجه مستحق دریافت آن می‌شود.
وی ادامه داد: از سایر دلایل می‌توان به معافیت خدمت نظام وظیفه فرزند ذکور خانواده اشاره کرد همچنین طلاق مصلحتی برای دریافت دیه به عنوان مهریه از ستاد دیه کشور بابت زندانی شدن زوج نیز مشاهده شده است.
دهقان زاده تصریح کرد: در مواردی خانواده‌ها طی طلاق مصلحتی و به قصد تقلب نسبت به قانون همزمان هم از معافیت سربازی فرزند برخوردار شده و هم در این مدت زوجه به واسطه داشتن طلاق نامه رسمی استحقاق دریافت مستمری والدین مرحوم خود را (در بروکراسی اداری) از صندوق‌های بازنشستگی را خواهد داشت.
وی در پاسخ به این سوال که این افراد از چه مزایایی می‌توانند برخوردارشوند؟ افزود: در صورت وقوع چنین طلاق هایی زوجه می‌تواند از مستمری و حقوق وظیفه والدین خود در صورت نداشتن شغل و شوهر از صندوق‌های بازنشستگی که مستمر نیز است، بهره‌مند شود و این موضوع مهمترین بهره‌مندی از این تقلب‌ها محسوب می‌شود.
آیا این نوع طلاق‌ها قابل شناسایی است؟
دهقان زاده در پاسخ این پرسش که، آیا این نوع طلاق‌ها قابل شناسایی است؟ توضیح داد: با توجه به اینکه سازمان تأمین اجتماعی وفق بخشنامه ها و قوانین خود به صورت دوره ای استحقاق دریافت مستمری فرزندان اناث را بررسی می کند؛ در عمل امکان شناسایی افرادی که طلاق‌های آنها مصلحتی و به قصد تقلب نسبت به قانون برای بهره‌مندی از مزایای تأمین اجتماعی بوده ، میسر است.
درچه صورت مستمری دریافتی به واسطه طلاق صوری قطع می شود؟
وی در مورد برخوردهای قانونی با این پدیده اظهار داشت: سازمان تأمین اجتماعی حسب استفتائات به عمل آمده در خصوص سوء استفاده از مزایای قانون تامین اجتماعی به واسطه طلاق های صوری از دفتر رهبر معظم انقلاب و دفتر آیت الله مکارم شیرازی و پاسخ های دریافتی به ترتیب مبنی بر اینکه «سوء استفاده از مقررات جایز نیست و موجب ضمان است» و «در صورتی که این کار بر خلاف ضوابط و مقررات حکومت اسلامی باشد، جایز نیست» مقرر کرده است تا در صورت وجود ادله مکفی نسبت به قطع مستمری افرادی که به قصد سوء استفاده از مزایای قانون تامین اجتماعی اقدام به طلاق های به قصد تقلب نسبت به قانون کرده و همچنان با همسر قبلی خود زندگی می کنند، اقدام و پرداختی های این افراد را تا تعیین تکلیف نهایی وجود شوهر متوقف کند و همچنین آراء صادره مختلف از شعب دیوان عدالت اداری نیز موید این موضوع است و اقدامات سازمان تامین اجتماعی را در این راستا تأیید کرده است.
چرا افراد اقدام به این نوع طلاق می کنند؟
رئیس اداره امور بازماندگان سازمان تأمین اجتماعی درباره اینکه چرا افراد اقدام به این نوع طلاق می کنند؟ نیز گفت: این موضوع پدیده‌ای چند وجهی و دارای ابعاد مختلف است و نمی‌توان یک نسخه واحد برای آن تجویز کرد ولی اصلی‌ترین دلایل وقوع چنین طلاق هایی را می توان استفاده از مزایای اقتصادی و بهره‌مندی‌های به غیر حق از چنین مزایایی دانست که در عمل در مباحث عملی رفاه و تأمین اجتماعی از این نوع استفاده‌ها به عنوان سواری مجانی یاد شده که هزینه‌های آن را جامعه و بالاخص در سازمان تأمین اجتماعی کارگران و حق بیمه‌های بین النسلی آنها متقبل می‌شوند.
آمار چه می‌گوید؟
وی افزود: اصولا رابطه معنا داری میان وضعیت اقتصادی کلان جامعه و افزایش و کاهش جرایم وجود دارد؛ وقوع چنین طلاق های به قصد تقلب نسبت به قانون نیز از این امر مستثنی نیست و بالتبع با کاهش و افت وضعیت اقتصادی کشور وقوع چنین طلاق هایی افزایش می‌یابد.
دهقان زاده یادآوری کرد: با توجه به افزایش معضل و آسیب اجتماعی به صورت فراگیر که بنیان مقدس خانواده را هدف قرار داده، کمیته هایی در ستاد مرکزی سازمان تأمین اجتماعی از سال ۱۳۹۶ دایر شده است و تاکنون نزدیک به هزار پرونده (فرزند اناث بازمانده که به رغم طلاق با همسر سابق خود زندگی می کنند) با شهود اعلام کننده طلاق به قصد تقلب نسبت به قانون بررسی شده است و از این تعداد ۶۰۰ مورد دستور قطع مستمری آنها صادر شده که آراء صادره متعدد از شعب بدوی و تجدید نظر دیوان عدالت اداری له(موافق) سازمان نیز موید تأیید اقدامات است.
تاکنون نزدیک به هزار پرونده (فرزند اناث بازمانده که به رغم طلاق با همسر سابق خود زندگی می کنند) با شهود اعلام کننده طلاق به قصد تقلب نسبت به قانون بررسی شده است و از این تعداد ۶۰۰ مورد دستور قطع مستمری آنها صادر شده است
وی ادامه داد: ولی می‌توان با قاطعیت گفت که این تعداد بررسی و مشاهده طلاق‌های تأمین اجتماعی، نوک کوه یخی است که واقعیت اصلی آن در زیر آب نهفته و باید در این خصوص مراجع ذی‌صلاح دانشگاهی، تحقیقاتی و تصمیم گیرنده از دگردیسی نهاد خانواده که یک تغییر در بنیان های ایرانی و اسلامی خانواده است، جلوگیری کنند.
وی تاکید کرد: این نوع طلاق‌ها به عنوان اصلی ترین پدیده های اجتماعی مورد بحث در مباحث جامعه شناسی اعم از جامعه شناسی خانواده، جامعه شناسی اقتصادی و توسعه و همچنین بررسی مسائل و آسیب های اجتماعی این حوزه علمی می تواند با کمک مراجع پژوهشی بررسی های و مطالب علمی و عینی و واقعی و آینده پژوهی که در مقابل نهاد خانواده ایرانی قرار گرفته است را به نهاد های قانون‌گذاری منعکس کنند که تصمیم صحیحی در این زمینه گرفته شود.
نیت اولیه طلاق صوری انتفاع اقتصادی است اما در بلند مدت پایه های همان زندگی مصلحتی هم عملا با شکست مواجه می شود
رئیس اداره امور بازماندگان سازمان تأمین اجتماعی گفت: شاید نیت اولیه این گونه طلاق ها برای انتفاع اقتصادی خانواده ها و زوجین باشد اما با بررسی ها و مراجعاتی که زوجین به سازمان تامین اجتماعی داشته‌اند و تجربه زیسته خود را در این زمینه اعلام کرده‌اند، استنباط می شود که در اوایل این نوع طلاق ها با نیت‌های یاد شده، پیش می رود اما در بلند مدت به دلیل عدم التزام قانونی زوجین به یکدیگر، پایه‌های همان زندگی مصلحتی هم در عمل با شکست مواجه می شود.
متضرر اصلی این گونه طلاق ها زوجه است
وی افزود: زوجه با مستنداتی اعلام می‌کند که همسر قبلی او با فرد دیگری عقد موقت داشته و به سازمان تامین اجتماعی مراجعه و اعلام می‌کند که اگر چه قصد اولیه آنها طلاق صوری بوده است اما در عمل در مقطع زمانی کنونی به طلاق واقعی منتج شده و به عبارتی متضرر اصلی این گونه طلاق ها زوجه است که از ارث همسر دایم خود نیز به دلیل طلاق محروم می‌ماند.
دهقان‌زاده تصریح کرد: همچنین در بلندمدت همه‌گیری این نوع طلاق‌ها باعت عدم تمایل به ازدواج و تشکیل خانواده می‌شود و عدم تمایل ورود به بازارهای رسمی کار (کاهش نرخ مشارکت زنان در بازارکار) توسط زنان این سرزمین را نیز در پی خواهد داشت.