سوءاستفاده از کارت‌های بانکی؛ شیوه نوین سالمند آزاری

گروه جامعه ایرنا - سوء استفاده مالی از سالمندان گستره وسیعی را از جعل امضا برای تملک املاک و دارایی تا برداشت بدون اجازه پول از کارت بانکی یا پس ندادن قرض و برداشتن جواهرات و پول‌های نقد و اسناد سالمندان در بر می گیرد.

بر اساس برآوردهای انجام شده در سال ۱۴۰۱، نزدیک به ۹ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر سالمند در ایران زندگی می کنند – سن سالمندی در این پیمایش ۶۰ سال در نظر گرفته شده است - و جمعیت سالمند ایران در یک شتاب منحصر به فرد جهانی، تنها در عرض دو دهه یعنی تا سال ۱۴۲۰ خورشیدی از ۱۰ درصد به ۲۰ درصد می‌رسد.

از آنجا که سالمندان از افراد آسیب پذیر جامعه به شمار می‌روند، باید به حمایت و مراقبت ویژه از آنها توجه داشت؛ این مراقبت‌ها باید همه جانبه باشد و جنبه‌هایی مانند مسایل مالی را نیز در برگیرد چراکه با افزایش جمعیت سالمند در جوامع، خطر سوء استفاده مالی از آنها نیز رو به افزایش است.

به باور کارشناسان، سوء استفاده مالی یکی از مصادیق رایج سالمندآزاری است که متاسفانه در بسیاری از موارد به دلایل مختلف مانند ترس از دست دادن مراقب از سوی سالمند، پنهان می‌ماند.

امضای چک، جعل امضا، دریافت وجه برای خدماتی که هرگز ارائه نشده‌اند، استفاده از کارت اعتباری سالمندان یا گرفتن وام به نام آنها نمونه‌های رایج سوء استفاده مالی از سالمندان است.

در یک نمونه، پیرزن ۸۰ ساله‌ای که به دلیل کهولت سن، توانایی بیرون رفتن از خانه به تنهایی را نداشت، کارت بانکی خود را در اختیار فرزندش گذاشت تا خریدهای خانه را برای او انجام دهد اما ناگهان حساب و پس‌اندازش که برای رفتن حج و زیارت کنار گذاشته بود، خالی شد. او هنگامی که از پسرش در این باره مواخذه کرد، با این جواب مواجه شد که "اگر نمی‌خواهی خودت خرید کن" و این زن سالخورده از ترس از دست دادن تنها مراقب خود همچنان مجبور است کارت بانکی خود را در اختیار فرزندش بگذارد.

در نمونه دیگری زن مسن و بیماری که فرزندی نداشت، ماهانه برای مراقبت از خود پول قابل توجهی را به پرستار خانه پرداخت می‌کرد، ناگهان حالش بد می‌شود و پرستار او را به بیمارستان می‌برد. زن سالخورده برای انجام اقدامات درمانی دو النگوی طلای سنگین وزن خود را به امانت نزد پرستار می‌گذارد اما هنگام ترخیص، پرستار از پس دادن النگوی او امتناع کرد و مدرکی هم برای اثبات این موضوع وجود نداشت.

بیشتر بخوانید

شهروندان در انتخاب پرستار برای افراد سالمند دقت و مراقبت کنند

سوء استفاده مالی از سالمندان چیست؟

سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۱۰ میلادی، سوءرفتار مالی با سالمندان را با عنوان «بهره‌برداری غیرقانونی یا نادرست از منابع مالی یا سایر منابع فرد سالمند» تعریف کرده است. سازمان جهانی بهداشت (WHO) اعلام کرده‌است که از هر ۶ سالمند، یک نفر برخی از اشکال سوءاستفاده را تجربه می‌کند که این رقم از آن‌چه در گذشته برآورد شده، بالاتر است و پیش‌بینی می‌شود با بالارفتن سن جمعیت در جهان رو به افزایش برود.

سوء استفاده از سالمندان مالی شامل سوء استفاده از افراد مسن و بهره‌مندی ناعادلانه از منابع پولی آنها است. اعضای خانواده، همکاران، دوستان، وکلا، پرستاران، مراقبان و غریبه‌ها گاهی با جلب اعتماد سالمندان از آنها سوء استفاده مالی می‌کنند. ترفندهای سوءاستفاده مالی از سالمندان شامل استفاده غیرمجاز از دارایی‌های سالمندان، ناپدید شدن اموال و گرفتن وکالتنامه از طریق فریب یا کلاهبرداری است.

سوء استفاده مالی یکی از مسائل مهم در جامعه امروز ایران است که می‌تواند ناشی از عوامل متعددی مانند تغییر ارزش‌های عاطفی، اقتصادی و اجتماعی، کمرنگ شدن اعتقادات مذهبی و اخلاقیات باشد. نکته قابل توجه اینجاست که سوء استفاده مالی تا زمانی که گزارش نشود پنهان می‌ماند و از سوی دیگر سالمندی که خودش وابسته به مراقبت و حمایت دیگران است به ندرت این آزارها را گزارش می‌دهد چرا که نگران است حمایت و مراقبت اطرافیان را از دست بدهد یا اینکه توانایی اثبات این آزار را ندارد.

سوء استفاده مالی از سالمندان اغلب از سوی اعضای خانواده انجام می‌شود که فکر می‌کنند حق داشتن دارایی‌های والدین، پدربزرگ و مادربزرگ یا سایر بستگان بزرگتر را دارند یا اینکه حس انصاف آنها بر طمع غلبه کند.

علل سوء استفاده مالی از سالمندان

سالمندان به دلایل گوناگونی مورد سوء استفاده مالی قرار می‌گیرند. برخی سالمندان به دلیل ابتلا به اختلالات و بیماری‌های روحی و روانی، اعصاب، زوال عقل، کاهش قابلیت های شناختی و فقدان تجربه و آگاهی در زمینه مسائل مالی و حتی اعتیاد به مواد، قادر به تصمیم‌گیری صحیح درباره اموال و دارایی های خود نیستند.

گروهی دیگر از سالمندان به دلیل وابستگی شدید و عادت یا حتی علاقه به فرزندان و اطرافیان خود، امور مالی خود را به آنها واگذار می‌کنند بنابراین برخلاف خشونت‌های جسمی، سوء استفاده مالی بیشتر با تائید و رضایت ضمنی سالمند اتفاق می‌افتد و تشخیص و اثبات آن دشوارتر است.

هرچند به طورکلی ۶ دسته اصلی از سالمند شامل آزار جسمی، سوء استفاده جنسی، آزار عاطفی یا روانی، غفلت، رها شدن و سوء استفاده مالی شناسایی شده اما در این بین سوء استفاده مالی کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

ترس از دست دادن مراقب نیز سالمندان را هدف سوء استفاده مالی قرار می‌دهد. به طور مثال، اعضای خانواده‌ یا مراقبین، فرد سالمند را تهدید می‌کنند که در صورت عدم واگذاری اموال به آنها از سالمند مراقبت نمی‌کنند یا آنها را به خانه سالمندان می‌فرستند.

اینکه چرا افراد مسن هدف سوء استفاده مالی هستند شاید به این علت باشد که آنها نسبت به جوانان دارایی و املاک بیشتری داشته باشند یا اینکه سالمندان بیش از جوانان به اطرافیان خود اعتماد می‌کنند. علت دیگر ممکن است به این خاطر باشد که آنها متوجه ارزش واقعی املاک خود نباشند.

ترس از دست دادن مراقب نیز سالمندان را هدف سوء استفاده مالی قرار می‌دهد. به طور مثال، اعضای خانواده‌ یا مراقبین، فرد سالمند را تهدید می‌کنند که در صورت عدم واگذاری اموال به آنها از سالمند مراقبت نمی‌کنند یا آنها را به خانه سالمندان می‌فرستند.

علاوه بر این، ناتوانی و بیماری یا اختلالات شناختی مانند فراموشی، سالمندان را به اهداف آسانی برای سوء استفاده مالی تبدیل می‌کند. تنهایی علت دیگری است که سالمندان را به کمک دیگران وابسته می‌کند. این تنهایی و ناتوانی ممکن است آنها را از اطرافیان و خویشاوندان جدا کند و مستعد قربانی شدن برای یک سوء استفاده مالی شوند.

همچنین گاهی سوء استفاده‌کنندگان مالی از سالمندان تصور می‌کنند که افراد مسن کمتر این سوء استفاده ها را گزارش می‌دهند به ویژه اگر این سوء استفاده کنندگان فرزندان سالمند یا سایر اعضای خانواده مانند همسر باشند. گاهی هم سوء استفاده‌کنندگان مالی براین باور هستند که افراد مسن بعید است به اندازه کافی زنده بمانند تا شکایت قانونی خود را پیگیری کنند. در این بین زنانی که همواره همسر آنها به امور مالی رسیدگی کرده است، پس از مرگ همسر، هدف راحتی برای سوء استفاده‌کنندگان مالی به نظر می‌رسند.

عدم آشنایی با مسائل مالی یا اپلیکیشن ها و ابزارهای انجام تراکنش مالی مانند عابربانک‌ها از دیگر علل سوءاستفاده مالی از سالمندان به شمار می‌رود.

ناآشنایی در استفاده از کارت بانکی زمینه‌ای برای سوءاستفاده مالی سالمندان

سرپرست معاونت فرهنگی و امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور درباره سوء استفاده مالی از سالمندان به خبرنگار ایرنا می‌گوید: اگرچه بیشترین نوع سالمندآزاری از نوع غفلت است اما سالمندآزاری از نوع اقتصادی و دیگر موارد را هم داریم.

مهری سادات موسوی مشکلات مرتبط با استفاده از فناوری های نو را یکی از معضلات سالمندان عنوان کرد و افزود: اگر سالمند در خانواده ای نتواند با کارت بانکی خود کار کند و کارت بانکی‌اش دست فرزندانش باشد، به آن معنا است که به لحاظ اقتصادی، وابسته به فرزندان خود شده است و استقلال اقتصادی و مالی‌اش از بین می رود.

وی با بیان اینکه عدم آشنایی سالمندان با قوانین و مقررات نیز باعث سوء استفاده مالی از سالمندان می‌شود، اضافه کرد: بسیاری از سالمندان، توانایی استفاده از نرم افزارهای الکترونیک، عابربانک ها و اپلیکیشن های انتقال وجه را ندارند و این مساله باعث می شود سالمند مجبور شود به دیگران اعتماد کند.

سرپرست معاونت فرهنگی و امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور گفت: همچنین تنهایی سالمندان و بی توجهی فرزندان به آنها باعث می شود فرد به دنبال کسی به عنوان همنشین و همدم باشد و به هرکسی اعتماد کند. سالمندان در این شرایط هر کسی را داخل خانه و به حریم شخصی خود راه می‌دهند و آنگاه متخلفان از طریق جلب اعتماد از سالمندان سوء استفاده مالی خواهند کرد.

موسوی در پاسخ به اینکه چگونه می‌توان از سالمندآزاری در حوزه مالی پیشگیری کرد، گفت: اگر فرزندان و خانواده برنامه ریزی درستی داشته باشند یا والدین سالمند با فرزندان، خواهران و برادران و سایر اعضای خانواده تا آن اندازه احساس همدلی و نزدیکی کنند که اگر کسی پیشنهاد مالی داد یا درصورت داشتن مشکلی مالی، آنها را در جریان امور خود بگذارند، می‌توان از سوء استفاده مالی پیشگیری کرد.

وی تاکید کرد: اگر سالمند در خانواده ای نتواند با کارت بانکی خود کار کند و کارت بانکی‌اش دست فرزندانش باشد، به آن معنا است که به لحاظ اقتصادی، وابسته به فرزندان خود شده است و استقلال اقتصادی و مالی‌اش از بین می رود.برای پیشگیری از سالمندآزاری رسانه نقش بسیار مهمی دارد. رسانه واقعا می‌تواند در بخش فرهنگسازی نقش مهمی ایفا کند. اگر در رسانه فیلم خوبی پخش شود به اندازه هزار کتاب می‌تواند تاثیر داشته باشد.

موسوی تاکید کرد: همواره نیازمند آموزش به خانواده ها از طریق رسانه‌ها هستیم و از سوی دیگر افراد خانواده باید با فضای سالمندی و اختلالات مقتضی آن سن، آشنا باشند.

پیامدهای سوء استفاده مالی از سالمندان

سوء استفاده مالی می‌تواند منجر به از بین رفتن دارایی‌ها و پس اندازهای سالمندان شود. گاهی نیز که پای بحث منفعت مالی کلان درمیان است برخی فرزندان تلاش می‌کنند برای والدین خود حکم محجوریت بگیرند.

بیشتر بخوانید

بررسی محجوریت در پزشکی قانونی

همچنین سوء استفاده مالی سلامت روان سالمندان را تهدید می‌کند. براساس تحقیق انجام گرفته در مراکز درمانی شهرکرد، سوءرفتار مالی با سالمندان باعث به‌وجودآمدن عوارض و مشکلاتی مانند ترس از ورشکستگی مالی، ازدست‌دادن استقلال و امنیت، افزایش وابستگی به خانواده و خدمات، کاهش کیفیت زندگی، اعتمادنکردن به دیگران، کاهش اعتمادبه‌نفس، احساس ناامیدی، اضطراب، افسردگی، منزوی‌شدن و خودکشی، صورت‌حساب‌های پرداخت‌نشده، نیازهای جسمی برآورده‌نشده، دسترسی‌نداشتن به دارو، انزوای اجتماعی، بیماری، فقر و گرسنگی می‌شود.

انزوای اجتماعی از دیگر پیامدهای سوء استفاده مالی از سالمندان است. گاهی فرزندان برای سوء استفاده مالی از والدین خود، دیدار آنها را با دیگر اعضای خانواده محدود می‌کنند. گاهی نیز خود سالمند به دلیل ترس از قضاوت یا ناتوانی در امور مالی از دیگران فاصله می‌گیرند.

در برخی موارد نیز برخوردهای خشونت آمیز از ضرب و شتم گرفته تا خشونت‌های کلامی از سوی سوء استفاده کنندگان مالی در برابر سالمندان مشاهده شده است.

علائم هشدار دهنده سوء استفاده مالی از سالمندان

علائم هشدار دهنده سوء استفاده مالی از سالمندان شامل خالی شدن ناگهانی حساب، افزایش تراکنش حساب، افتتاح حساب های جدید بدون اطلاع صاحب حساب و تغییراتی در اسناد مهم مانند وصیت نامه، وکالتنامه و اسناد مربوط به خرید و فروش است. حتی افسردگی و اضطراب سالمند نیز می‌تواند یک علامت هشدار دهنده برای سوء استفاده مالی باشد.

این علائم فقط برای افرادی که با سالمند رابطه صمیمی و نزدیکی دارند، قابل تشخیص است. گاهی نیز می‌توان با علائم ظریفی پی به سالمندآزاری رسید. مثلا متوجه شد که مراقب سالمند به طور ناگهانی اصطلاحا نونوار شده و خودرو و خانه نو خریده است یا بیش از درآمد خود خرج می‌کند یا جواهرات سالمند را به خود آویخته است.

مردم در صورت آگاهی از هر نوع سوء استفاده از سالمندان از جمله سوء استفاده مالی می‌توانند با اورژانس اجتماعی با شماره ۱۲۳ تماس بگیرند.

چگونه در برابر سوء استفاده مالی از سالمندان محافظت کنیم؟

نزدیکان، دوستان و خانواده سالمند، خود سالمند و نهادهای حمایتی با بکارگیری روش‌هایی می‌توانند در برابر سوء استفاده مالی از سالمندان محافظت کنند. نزدیکان سالمند و نهادهای حمایتی می‌توانند به سالمندان درباره تقلب‌های مالی و روش‌های پیشگیری از آنها آموزش دهند و آنها را ا مدیریت امور مالی از طریق اینترنت یا عابربانک آشنا کنند.

سالمندان در معرض خطر قربانی شدن سوء استفاده مالی باید هر کاری که می توانند برای محافظت از خود انجام دهند، به طورمثال تمام اسناد مهم را در جایی امن نگهداری کنند، با جامعه ارتباط مستمر داشته باشند، اعتماد به نفس خود را حفظ کرده و از امضای بی مورد خودداری کنند.

سر زدن به سالمندان و تنها نگذاشتن آنها نیز می‌تواند حس اعتماد به نفس را در آنها بیدار کند. اعضای خانواده و دوستان می‌توانند بر امور مالی سالمندان نظارت داشته باشند و در صورت مشاهده سوء استفاده مالی آن را به اورژانس اجتماعی ۱۲۳ گزارش دهند.

سالمندان در معرض خطر قربانی شدن سوء استفاده مالی باید هر کاری که می‌توانند برای محافظت از خود انجام دهند، به طور مثال تمام اسناد مهم را در جایی امن نگهداری کنند، با جامعه ارتباط مستمر داشته باشند، اعتماد به نفس خود را حفظ کرده و از امضای بی مورد خودداری کنند.

آموزش و نظارت بر امور مالی سالمندان به ویژه برای سالمندانی که پس انداز قابل توجهی دارند یا از اختلالات شناختی مانند زوال عقل رنج می‌برند، اهمیت بسزایی دارد. احیا و تقویت ارزش‌های اخلاقی به ویژه در دوران مدرسه، آموزش مراقبان سالمند، برگزاری کمپین‌های اطلاع رسانی در این زمینه و مداخلات پشتیبانی از مراقب سالمند از دیگر راهکارهای پیشگیری از سوء استفاده مالی از سالمندان به شمار می‌رود.

همچنین سالمندان در معرض خطر قربانی شدن سوء استفاده مالی باید هر کاری که می توانند برای محافظت از خود انجام دهند، به طورمثال تمام اسناد مهم را در جایی امن نگهداری کنند، با جامعه ارتباط مستمر داشته باشند، اعتماد به نفس خود را حفظ کرده و از امضای بی مورد خودداری کنند. سالمندان باید میزان دارایی خود را نزد همگان افشا نکنند، حساب‌های خود را به طور مداوم چک کرده و در صورت تصمیم در تغییر اسناد مانند وصیت‌نامه با فرد قابل اطمینان و وکیل امین مشورت کنند. هنگام انتخاب پرستار، وکیل و مراقب نیز از مجاری معتبر اقدام به این کار کنند.