به گزارش خبرنگار تئاتر ایرنا، وقتی پای آسیب‌شناسی تولیدات نمایشی در میان باشد، یکی از پرکاربردترین کلیدواژه‌ها «فقدان قهرمان» است. خیلی از داستان‌ها و روایت‌ها، چه در قالب فیلم، چه سریال و چه حتی تئاتر، به دلیل جای خالی قهرمان، از همراه کردن مخاطبان با خود بازمی‌مانند و به همین دلیل است که وقتی صحبت از راهکار می‌شود، بسیاری انگشت اشاره را به سمت «قهرمانان ملی» می‌گیرند. بازنمایی و انعکاس زندگی و زمانه «قهرمانان» در قالب روایت‌هایی نمایشی، همواره جذابیتی مضاعف و البته ارزشی ماهوی داشته است.
سردار شهید حاج قاسم سلیمانی یکی از محبوب‌ترین قهرمانان ملی ایران در بستر تاریخ معاصر است که حیات پربرکت و شهادت مظلومانه‌اش یکی از ارزشمندترین دستمایه‌ها برای روایت‌گری قهرمان‌محور محسوب می‌شود. هرچند این ظرفیت در حوزه سینما و سریال‌سازی، کمتر مورد توجه بوده است اما طی چهارسال گذشته، گروه‌های نمایشی بسیاری تلاش کرده‌اند، در قالب آزمون و خطا، تمام تلاش خود را برای ادای احترام به این اسطوره ملی، بر صحنه نمایش، به کار ببندند.
«تروما» عنوان تازه‌ترین نمایشی است که با همین رویکرد روی صحنه تالار وحدت رفته و این روزها مخاطبان علاقه‌مند را به داستانی متفاوت درباره ناگفته‌های مرتبط با ترور سردار سلیمانی، فراخوانده است. در این گزارش مختصر نیم‌نگاهی به تجربه‌های اهالی تئاتر در زمینه پاسداشت میراث حاج قاسم، داشته‌ایم.
آنچه از «سردار» روی صحنه رفت؟
تجربه‌های مرتبط با اجرای صحنه‌ای با موضوع حاج قاسم سلیمانی، طی چهار سال گذشته آنقدر متنوع و متعدد بوده است که به سختی می‌توان گزارش جامعی را درباره این تجربیات ارائه کرد. به‌خصوص که بخش عمده‌ای از این تجربه‌ها در قالب گروه‌های مردمی و برخی هنرمندان شهرستانی به سرانجام رسیده است و گاه حتی انعکاس رسانه‌ای قابل توجهی هم نداشته‌اند. شکل‌گیری رویدادهایی مانند جشنواره تئاتر «سردار آسمانی» تلاشی برای ایجاد هم‌افزایی و فراهم آوردن بستری برای به اشتراک گذاشتن تجربه‌های این گروه‌ها، بوده است اما همچنان نمی‌توان مرجع واحدی برای بررسی و بازخوانی جامع و مانع این تجربیات، سراغ گرفت.
روایت‌های «سردار» در «میدان»
یکی از قالب‌های محبوب در عرصه هنرهای نمایشی که اتفاقا در یک دهه گذشته ظرفیت ویژه‌ای را برای جذب مخاطبان خاموش به سوی هنر نمایش فراهم آورده است، نمایش‌های میدانی هستند. طی سال‌های گذشته و به همت سازمان‌هایی همچون اوج و یا مکتب حاج قاسم، تجربه‌های ماندگار در این قالب به ثبت رسیده است.
نمایش میدانی «جان‌فدا» یکی از همین تجربه‌ها بود که با موضوع زندگی سردار مقاومت سپهبد حاج قاسم سلیمانی روی صحنه رفت و مخاطبان بسیاری را هم به سمت خود جذب کرد. تهیه‌کننده این اثر علی اسماعیلی و کارگردانش حسن بزرا بود که در تجربه‌ای دیگری نمایش میدان «شهیدالقدس» را به مرحله اجرا رساندند. این نمایش همین امسال با روایتی از زندگی و زمانه پر از فراز و نشیب شهید حاج قاسم سلیمانی و نقش این فرمانده در شکل گیری و حمایت از جبهه مقاومت پیش روی مخاطبان قرار گرفت.
این قصه‌ها مخاطب پرشمار دارد
نکته قابل تأمل درباره نمایش‌های میدانی به اجرا درآمده با موضوع سردار سلیمانی، استقبال ویژه مخاطبان از آن بوده است. نمایش «سرباز» به کارگردانی پژمان شاهوردی، یکی از اولین اجراهای میدانی با موضوع حاج قاسم بود که اتفاقا در همان سال ترور سردار، پروژه تولید آن کلید خورد و در شهر تهران به اجرا درآمدم این نمایش به فرازهای مختلف زندگی سردار سلیمانی از حضور در دفاع مقدس، جنگ‌های ۳۳ روزه، نبرد با داعش، شهادت و حتی پیوستنش به دوستان شهیدش به مرحله اجرا رسید.
استقبال از این اجرا در شهرهای مختلف به اندازه‌ای بوده است که بنا به گفته کارگردانش، تئاتر «سرباز» با بیش از ۳۰۰ اجرا در نقاط مختلف کشور، رکورد اجرا یک تئاتر میدانی را در اختیار خود گرفته است. رکوردی که به‌خوبی از ظرفیت ویژه ارائه روایت‌های نمایشی درباره سردار سلیمانی حکایت دارد.
تحول‌هایی که «سردار» رقم زد
اما تنوع روایت‌های مرتبط با سردار سلیمانی بر صحنه تئاتر، فراتر از روایت‌های صرف مرتبط با زندگی این قهرمان ملی بوده است. در این مسیر برخی هنرمندان ترجیح دادند، زاویه نگاه خود را به سمت دیگر افراد برده و از تأثیر قهرمان، بگویند. «پرواز با بال‌های سوخته» به نویسندگی مهدی اکبری و کارگردانی محمد ستوده یکی از همین تجربه‌ها بود که در خلاصه داستان آن آمده بود: «تو محله خواجه خضر، هیچکس بدون اذن ما اجازه نفس کشیدن نداشت تا اینکه سروکله قاسم پیدا شد. اینکه می‌بینی دست‌پخت قاسمه.» روایت این اثر نمایشی که از آثار برگزیده جشنواره تئاتر استان تهران هم بود، به‌وضوح به تأثیرگذاری حاج قاسم بر یک محله دلالت دارد.
رویکردی که در نمایش‌های دیگری همچون «نذر عباس» به نویسندگی و کارگردانی محمدیزدی هم مورد توجه قرار گرفته و داستان آن درباره جوانی به نام عباس بود که زندگی جاهلی‌اش در مواجهه با سردار سلیمانی دستخوش تحول می‌شود. این جنس اثرگذاری حاج قاسم بر اطرفیان در تولیدات نمایشی دیگری هم دستمایه روایت‌گری قرار گرفته بود.
«تروما» از چه می‌گوید؟
در راستای ایده‌پردازی‌های متنوعی که با موضوع سردار سلیمانی در قالب اجراهای میدانی و صحنه‌ای طی چهار سال گذشته شاهد بوده‌ایم، هنوز هم به نظر می‌رسد داستان‌های ناگفته بسیاری درباره این سردار ملی، به مرحله روایت‌گری نرسیده است.
نمایش «تروما» به کارگردانی احمد اسماعیلی و تهیه‌کنندگی حمید نیلی، یکی از تازه‌ترین تلاش‌های اهالی تئاتر برای به صحنه بردن بخشی از ناگفته‌های مرتبط با ماجرای ترور سردار سلیمانی محسوب می‌شود. این نمایش که احمد کاوری و ایوب آقاخانی ایفاگر نقش‌های اصلی آن هستند و این روزها در تالار وحدت روی صحنه رفته است، داستانی بسیار متفاوت را برای پرداختن به مختصات فکری و اندیشه‌ای حاج قاسم برگزیده و تلاش کرده از معبر سرگذشت فردی که گویی در مقطعی تصمیم به خیانت به این سردار مقاومت را گرفته است، مخاطب را با زوایای پنهانی از اهداف آمریکایی‌ها برای ترور و حذف «سردار صلح» در منطقه، آشنا کند.