گروه جامعه ایرنا - آلودگی هوا یکی از دغدغه‌های مزمن و اصلی شهروندان شهرهای بزرگ کشور، سلامت جسم و روان مردم را به خطر انداخته است البته این معضل بزرگ، پدیده جدیدی نیست. بر اساس اخبار موجود، حداقل از ۷۰ سال پیش موضوع آلودگی هوا مطرح بوده است؛ با وجود این، اطلاعات آلاینده‌های هوا فقط از سال ۱۳۸۱ به طور مرتب اندازه‌گیری و ثبت شده است.
در نیمه دوم سال، عامل اصلی آلودگی هوا در همه روزهای آلوده، آلاینده کمتر از ۲.۵ میکرون است البته ازن هم یکی از عوامل آلودگی هواست که فقط در ماه‌های گرم سال تشکیل می‌شود و هیچگونه نقشی در آلودگی نیمه دوم سال ندارد. سایر آلاینده‌ها در طول سال عمدتا در شرایط پاک یا قابل قبول قرار دارند، گزارشی از کمیسیون محیط زیست مجمع وزرای ادوار جمهوری اسلامی ایران در زمینه آلودگی هوای تهران، نشان می‌دهد که غلظت آلاینده کمتر از ۲.۵ میکرون در دهه ۹۰ روند کاهشی داشته است؛ اگرچه همچنان غلظت آن سه برابر حد استاندارد سالانه بود و در شرایط بسیار نامطلوبی قرار دارد. در ضمن غلظت آن از شروع دهه ۱۴۰۰ رو به افزایش است؛ بنابراین اقدامات جدی برای کاهش این آلاینده ضروری است.
منبع آلاینده کمتر از ۲.۵ میکرون خودرو است؛ از این رو استاندارد بودن خودروها نقش اساسی در کاهش این آلاینده دارد اما واقعیت این است که هم حجم خودرو در کلانشهرها بسیار زیاد است و هم اینکه فرسوده هستند، در حالی که می‌توان با توسعه و نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی تا حد بسیار زیادی انتشار این آلاینده را در هوای کلانشهرها کاهش داد.
در گزارش کمیسیون محیط زیست مجمع وزرای ادوار جمهوری اسلامی ایران به این موضوع اشاره شده و آمده است که طبق قانون توسعه حمل و نقل عمومی و مدیریت مصرف سوخت از سال ۱۳۸۶ تا سال ۱۳۹۰ می‌بایست سهم ناوگان حمل و نقل عمومی در خودروهای درون شهری از ۲۵ درصد به ۵۰ درصد افزایش می‌یافت اما به ۱۳ درصد کاهش یافته است همچنین حمل و نقل برون شهری از ۶۰ درصد به ۷۵ درصد افزایش می‌یافت اما به ۷ درصد کاهش یافته است این آمار نشان دهنده روند خطرناک وابستگی به خودروی شخصی است.
این در حالیست که بخش زیادی از خودروها هم فرسوده‌اند؛ به طوری که آمارها نشان می‌دهد تاکنون ۲۶ میلیون خودرو در کشور شماره گذاری شده که از این تعداد حدود ۷ میلیون خودرو به سن فرسودگی رسیده‌اند همچنین ۱۲.۵ میلیون موتورسیکلت شماره‌گذاری شده که حدود ۱۰ میلیون از آنها فرسوده‌اند و عموما نیز کاربراتوری هستند، سن فرسودگی موتورسیکلت ۶ سال تعیین شده و سن فرسودگی خودرو نیز متفاوت است مثلا سواری ۲۰ سال و عمومی ۱۰ سال در نظر گرفته شده است؛ این در حالیست که شاهد تردد حجم زیادی خودروی فرسوده در سطح کلانشهرها هستیم.
مساله این است که وقتی خودرو فرسوده باشد، میزان مصرف سوخت هم در آن افزایش می‌یابد؛ به طوری که در نیمه اول سال میانگین مصرف روزانه سوخت بنزین در کشور ۱۱۶ میلیون لیتر بوده که عدد بالایی است. به اعتقاد کارشناسان یک خودروی فرسوده چه سواری و موتورسیکلت و چه کامیون تقریبا ۲ برابر خودروی نو سوخت مصرف می‌کند و اگر این روند مدیریت نشود واردکننده سوخت می‌شویم و شاید هم کیفیت سوخت پایین بیاید، پس باید مدیریت مصرف سوخت را با سیاست‌گذاری‌های درست، توسعه حمل و نقل عمومی برقی و استفاده از فناوری‌های خودروهای کم مصرف و برقی جبران کنیم تا هم شاهد کاهش مصرف سوخت و هم کاهش آلودگی هوا باشیم.
بر این اساس، سازمان حفاظت محیط زیست همواره بر نوسازی خودروها با اولویت حمل و نقل عمومی تاکید دارد اما این روند بسیار کند پیش می‌رود؛ به طوری که آمارها نشان می‌دهد سال گذشته یک میلیون و ۴۷۰ خودروی نوشماره وارد حوزه حمل و نقل شد و در همان سال فقط ۲۰ هزار و ٨٠٠ خودرو و در نیمه اول امسال نیز فقط ۳۵ هزار خودرو اسقاط شد که این روند بسیار نگران‌کننده است.
همچنین معاون رییس جمهور و رییس سازمان حفاظت محیط زیست درباره راه‌های برون رفت از آلودگی گفته بود؛ بیشترین میزان آلایندگی تهران مربوط به وسایل نقلیه است که نوسازی آنها تا حد زیادی از آلودگی هوا می‌کاهد همچنین برقی کردن خودرو یکی از راهکارهای برون رفت از این مساله است اما باید تحقیقات در این زمینه همه جانبه باشد تا درصد نقش عوامل مختلف در کاهش آلودگی هوا مشخص شود؛ تحقیقاتی که در این راستا انجام شده نشان می‌دهد ۹۰ درصد آلودگی خودروها مربوط به سایش است و با برقی کردن ۱۰ درصد آلودگی کاهش می‌یابد.
مصرف سوخت در خودروهای فرسوده ۲ برابر خودروهای نو است، در نیمه اول سال میانگین مصرف روزانه سوخت در کشور ۱۱۶ میلیون لیتر بوده است. علی سلاجقه به قانون هوای پاک اشاره کرد و گفت: می‌گوییم قانون هوای پاک، یک قانون مترقی است اما بهتر بود که بومی‌سازی می‌شد؛ باید قوانین با توجه به شرایط اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی کشور تهیه شود؛ قانون زمانی مترقی است که بتواند گره از مشکلی باز کند؛ حالا مساله این است که آیا این قانون در کشور قابلیت اجرا دارد؟ اگر اینطور است چرا تاکنون اجرا نشده است، برای مثال وقتی در قانون گفته می‌شود که باید حتما سوخت یورو ۶ تولید شود باید کالایی که توانایی استفاده از آن را دارد هم وجود داشته باشد، اما در این زمینه مشکل داریم؛ بنابراین قوانین باید طوری نوشته شود که بر اساس مسائل و شرایط روز کشور باشد.
این یعنی اینکه باید فناوری تولید خودرو را بالا ببریم و متناسب با استاندارد روز دنیا پیش برویم که باید با اولویت ناوگان حمل و نقل عمومی با تاکید بر اتوبوس و تاکسی انجام شود؛ آمارها نشان می‌دهد حدود ۹۷ هزار تاکسی در کلانشهرها به سن فرسودگی رسیده‌اند، این یعنی انتشار حجم زیادی آلودگی در هوا؛ بنابراین نوسازی تاکسی‌ها در دستور کار دولت و سازمان‌های مرتبط قرار گرفته است البته مشکلی که در این میان وجود دارد ظرفیت پایین خودروسازان برای تولید این حجم خودرو در یک سال است.
همچنین باید به دنبال این باشیم که به مرور کیفیت فناوری خودروهای تولید داخل را افزایش دهیم اکنون فناوری موتور خودروها قدیمی است؛ درست است که مطابق استانداردهای یورو ۵ هستند اما فناوری آنها به روز نیست.
با توجه به اهمیت این موضوع، یک روز از هفته ملی هوای پاک به خودروهای فرسوده اختصاص یافت؛ از این رو اول بهمن با عنوان (هوای پاک، کیفیت سوخت) نامگذاری شده است که رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست پیشتر از این اعلام کرده بود که؛ شرایط خودروهای ناوگان حمل و نقل عمومی خیلی خراب است به طوری که بیش از ۸۶ درصد آنها به سن فرسودگی رسیده‌اند که منجر به افزایش آلودگی به ویژه در کلانشهرها می‌شود چون این خودروها آلاینده‌های بیشتری منتشر و در مقابل سوخت بیشتری هم مصرف می‌کنند.
داریوش گل علیزاده افزود: سهم خودروها به عنوان منابع متحرک در انتشار آلاینده‌ها از لحاظ ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون در تهران حدود ۶۰ درصد است؛ از این منابع متحرک خودروهای دیزلی شامل اتوبوس، کامیون و مینی‌بوس و در مجموع خودروهایی که سوخت دیزل مصرف می‌کنند، بیش از ۳۰ درصد از سهم منابع متحرک را به خود اختصاص می‌دهند. بر اساس تحلیلی که انجام شد، بیش از ۷۰ درصد ذرات معلقی که در هوا منتشر می‌شود از جنس دوده است که نشان می‌دهد چون میزان گوگرد سوخت نفت و گاز بالاست در هوا به ذرات معلق دوده تبدیل می‌شود که شاخص آلودگی در کلانشهرها را تشکیل می‌دهد. حال، اگر فرسوده باشند این انتشار افزایش می‌یابد.
وی با اشاره به اینکه برای کاهش سهم این منابع در انتشار آلودگی چند کار باید انجام شود، افزود: یکی اینکه با استفاده از فناوری‌های نوین به سمت ارتقای استاندارد خودروها حرکت کنیم. اکنون فناوری خودروها در کشور قدیمی است که باید به روز شود، دوم اینکه کیفیت سوخت را ارتقا دهیم یعنی انطباق تناسب بین استاندارد سوخت و استاندارد خودرو که موضوع مهمی است؛ ایجاد شود و باید مورد توجه قرار گیرد، سوم اینکه به مرور به سمت خودروهای برقی، هیبریدی و گازسوز برویم، به ویژه در خودروهای حمل و نقل عمومی در کلانشهرهایی مانند تهران که سهم زیادی در انتشار آلایندگی دارند؛ باید حتما به سمت اتوبوس‌های برقی برویم. اکنون فضایی در حال ایجاد است و مصوبات دولت و مجلس را هم داریم که سهم حمل و نقل عمومی پاک را افزایش دهیم ضمن اینکه سهم مترو باید در کلانشهرهایی مانند تهران بالا برود.
گل علیزاده با تاکید بر نقش توسعه حمل و نقل عمومی در کاهش آلودگی ها اظهار داشت: برآورد شده که در تهران حدود ۸ تا ۹ هزار اتوبوس نیاز است اما اکنون کمتر از ۲ هزار اتوبوس فعال است، مردم هم چون می بینند اتوبوس به موقع نمی‌رسد و زمان زیادی را در ایستگاه‌ها و خیابان سپری می‌کنند؛ از این رو با خودروی شخصی تردد می‌کنند که این یعنی انتشار زیاد آلایندگی در هوا که مشکلات زیادی را به همراه دارد.
وی گفت: مصرف سوخت های فسیلی در کشور بسیار بالا است به عنوان مثال میانگین مصرف بنزین در نیمه اول امسال ۱۱۶ میلیون لیتر بود در حالی که در قانون توسعه حمل و نقل عمومی و مدیریت سوخت مصوبه سال ۱۳۸۶، در این سال سرانه مصرف بنزین ۱.۱ دهم لیتر بود و بر اساس این قانون قرار شده بود که سرانه مصرف در سال ۹۰ به ۷ دهم لیتر برسد؛ حال فرض کنیم اکنون جمعیت کشور ۹۰ میلیون نفر است یعنی بر این اساس باید حدود ۷۰ میلیون لیتر بنزین مصرف می کردیم، اما رقم ۱۱۶ میلیون لیتر نشان می‌دهد که این روند را رها کرده‌ایم.
۹۰۱۴