به گزارش خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا، اعتکاف از ماده عکف و در لغت به معنای روی‌آوردن به چیزی و بزرگداشت آن است. همچنین در قرآن مجید «عاکف» (جَعَلْنَاهُ لِلنَّاسِ سَوَاءً الْعَاکِفُ فِیهِ، سوره حج آیه ۲۵) به معنای ساکن و مقیم و «معکوف» (عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَالْهَدْیَ مَعْکُوفًا أَنْ یَبْلُغَ مَحِلَّهُ، سوره فتح، آیه ۲۵) در معنای ممنوع و بازداشته‌شده به کار رفته است.
اعتکاف، اقامت در مسجد برای مدتی مشخص (دست‌کم سه روز) همراه با روزه است. اعتکاف زمان مخصوصی ندارد، اما در احادیث، بهترین زمان برای آن دهه سوم ماه رمضان دانسته شده است که سنت پیامبر اکرم (ص) نیز بوده است. در اعتکاف نحوه اقامت و خروج از مسجد، احکام و آدابی دارد. بر همین اساس از نظر فقهای شیعه مدت اعتکاف حداقل سه روز است و پس از پایان روز دوم، اعتکاف روز سوم واجب می‌شود. زمان اعتکاف، از آغاز طلوع فجر روز اول تا غروب روز سوم است.
اعتکاف در اصطلاح عرفانی فارغ و تهی‌ساختن دل از اشتغالات دنیوی و تسلیم‌کردن نفس به پروردگار است. علامه مجلسی حقیقت اعتکاف را روی‌آوردن بنده به اطاعت از خدواند و پای‌بندی به مراقبت دانسته است. وی همچنین کمال آن را در وقف کردن دل و عقل و اعضای بدن بر انجام عمل صالح و پرهیز از غفلت و مقید ساختن خویش به انجام دستورات الهی و تحقق اراده او و دور ساختن غیر خدا از همه وجود خویش می‌داند (بحار الأنوار، ج ۹۸، ص۱۵۰).
طبق فقه شیعه، روزه از ارکان اعتکاف است، ازاین‌رو کسی که نمی‌تواند روزه بگیرد، اعتکافش صحیح نیست. همچنین در مدت اعتکاف، خروج از مسجد برای موارد ضروری مانند تهیه خوراک لازم و قضای حاجت، یا امور دارای مصلحت همچون اقامه نماز جمعه، تشییع جنازه، اقامه شهادت و عیادت بیمار، جایز شمرده شده است، البته در این موارد نیز باید معتکف به ضرورت اکتفا کرده و نباید جایی بنشیند.
اعتکاف سنتی دیرینه در اسلام است، آنچه درباره اعتکاف پیامبر اکرم (ص) گزارش شده است مربوط به دوران پس از هجرت، در مدینه و در ماه رمضان است که برای آن حضرت چادری در مسجد النبی برپا می‌شد.
در ایران هم اعتکاف در دوره صفویه و حتی پهلوی (هرچند به‌ندرت) رایج بود و مومنان در دوره صفویه در شهرهای قزوین و اصفهان اعتکاف می‌کردند.
تکاپوی نهادها برای برگزاری اعتکاف پرشکوه
مراسم اعتکاف امسال نیز توسط گروه‌های مختلف مذهبی، نیروهای مردمی و دسته‌های خودجوش فرهنگی برگزار می‌شود. مسئول روابط عمومی ستاد مرکزی هیات رزمندگان اسلام در این مورد گفت: مراسم معنوی اعتکاف هیات رزمندگان اسلام ۵ تا ۷ بهمن با حضور سخنرانان و مداحان برجسته کشور در سه مسجد، ویژه برادران و خواهران برگزار می شود.
مهدی روحانی افزود: مراسم اعتکاف ستاد مرکزی هیات رزمندگان اسلام ۱۳، ۱۴ و ۱۵ ماه رجب (۵ تا ۷ بهمن) در مسجد جامع بازار بزرگ تهران (ویژه برادران)، پیروان عترت هیات رزمندگان اسلام در مسجد حضرت زینب (س) (ویژه خواهران) و نوجوانان و جوانان فاطمی هیات رزمندگان اسلام در مسجد بقیه الله (عج) (ویژه دختران نوجوان و جوان) برگزار می شود.
رییس مرکز رسیدگی به امور مساجد هم در جلسه رسیدگی به مسائل مراسم معنوی اعتکاف در مساجد استان تهران گفت: حدود ۴۰۰ مسجد در تهران سال گذشته میزبان مراسم اعتکاف بودند و امسال در ثبت نام اولیه بیش از ۵۰۰ مسجد اعلام آمادگی کرده‌اند. همچنین در سال گذشته ۳۷ هزار نفر در اعتکاف شرکت کرده بودند و برای امسال بیش از ۵۰ هزار نفر اعلام آمادگی کرده‌اند.
حجت الاسلام محمد ابراهیم بیان کرد: با همکاری مرکز فعالیت‌های دینی شهرداری حدود ۴۰۰ مسجد زیر بار اعتکاف دانش‌آموزی رفته است و در مناطق مختلف طرح شهید آرمان و پیوند مسجد و مردم پوشش داده شده است.
دانشگاه‌های تهران و اعتکاف
دانشجویان نیز طی دست‌کم در سه دهه اخیر از سنت اعتکاف غافل نبوده و همراه با مردم معتکف شده‌اند. شاید مسجد دانشگاه تهران یکی از اولین مساجدی بود که از اواسط دهه ۷۰ میزبان دانشجویان معتکف شد؛ آنان که کلاس درس را در مسجد می‌یافتند و سه روز روزه‌داری و عبادت را برای جلا دادن به روح و آماده شدن برای ماه‌های مبارک شعبان و رمضان قدر می‌دانستند. امسال نیز دانشگاه‌های تهران و شهرهای دیگر میزبان دانشجویان معتکف هستند.
مدیرکل فرهنگی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها سوم دی از آغاز نام‌نویسی دانشجویان برای شرکت در مراسم اعتکاف خبر داد و گفت: دانشجویان برای نام‌نویسی به مساجد و دفاتر نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه‌ها مراجعه کنند.
سعید کرمی اظهار داشت: ۱۴۰ مسجد در دانشگاه‌های سراسر کشور با ظرفیت ۴۰ تا ۵۰ هزار دانشجو آماده پذیرش دانشجویان معتکف هستند. دانشجویان می توانند با مراجعه به دفاتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری و مساجد دانشگاه ها نام خود را برای شرکت در این مراسم عرفانی ثبت کنند. همزمان با این اقدام، دانشگاه‌های مختلف نیز در این زمینه اطلاع‌رسانی کردند و از دانشجویان خواستند با مراجعه به پایگاه‌های مختلف برای شرکت در این مراسم نام‌نویسی کنند و برای این مراسم معنوی آماده شوند.
دانشجویان دانشگاه شهید بهشتی به عنوان دانشگاهی جامع و با داشتن بیش از ۱۹ هزار دانشجو در مسجد الزهرا (ص) معتکف می‌شوند. این مراسم از سوی هیات فاطمیون دانشگاه همراه با مناجات و برنامه متنوع اخلاقی و معرفتی برگزار می‌شود.
هزینه ثبت‌نام در اعتکاف ۱۴۰۲ شامل دانشجویان، کارکنان و اساتید دانشگاه شهید بهشتی ۲۰۰ هزارتومان، دانش‌آموخته و خانواده دانشگاه شهید بهشتی ۳۰۰ هزارتومان و برای سایرین (دانشجویان غیر بهشتی و غیر دانشجویان) ۶۰۰ هزارتومان است.
دانشگاه تربیت مدرس نیز در آستانه ماه مبارک رجب و نزدیک شدن به ایام برگزاری مراسم معنوی اعتکاف، در مسجد این دانشگاه معتکف می‌شوند. هزینه ثبت‌نام برای دانشجویان ۱۵۰ هزار تومان، کارمندان ۳۵۰ هزارتومان و استادان ۵۰۰ هزار تومان است.
دو مسجد در دانشگاه تهران میزبان معتکفان
دانشگاه تهران نیز با انتشار اطلاعیه‌ای از نام‌نویسی دانشجویان، اساتید و کارکنان دانشگاه تهران از طریق پایگاه اطلاع رسانی مسجد دانشگاه تهران خبر داد و تاکید کرد با توجه به استقبال دانشجویان و دانشگاهیان به خصوص بانوان و ظرفیت محدود مسجد دانشگاه تهران برای پذیرش معتکفین، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه تهران در راستای فراهم ساختن شرایط مناسب جهت استفاده حداکثری متقاضیان از مراسم معنوی اعتکاف، علاوه بر برگزاری مراسم به شکل معمول در مسجد دانشگاه تهران (ویژه برادران و خواهران)، اعتکاف ویژه بانوان را در مسجد کوی دانشگاه تهران برگزار می کند.
بر این اساس دانشجویان دانشگاه تهران و علوم پزشکی تهران که برای اولین بار در اعتکاف شرکت می کنند، ۱۰۰ هزار تومان، سایر دانشجویان دانشگاه تهران و علوم پزشکی تهران، ۲۰۰ هزار تومان، دانشجویان سایر دانشگاه ها (فقط دانشجویانی که برای اولین بار در اعتکاف مسجد دانشگاه تهران شرکت می کنند)، ۳۰۰ هزار تومان، اساتید دانشگاه تهران و علوم پزشکی تهران، ۵۰۰ هزار تومان و کارکنان دانشگاه تهران و علوم پزشکی تهران، ۳۰۰ هزار تومان باید پرداخت کنند.
دانشگاه صنعتی امیرکبیر نیز همزمان با آغاز ایام‌البیض آیین اعتکاف را به همراه مناجات و برنامه‌های معرفتی در مسجد دانشگاه صنعتی امیرکبیر برگزار می کند.
دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی هم مراسم معنوی اعتکاف را ویژه دانشجویان، اساتید، کارکنان و دانش‌آموختگان در مسجدالنبی پردیس سیدخندان برگزار می‌کند. هزینه ثبت‌نام دانشجویان برای این مراسم ۱۰۰ هزار تومان اساتید و کارکنان ۴۰۰ هزار تومان و دانش‌آموختگان، خانواده دانشگاهیان و سایرین ۵۰۰ هزار تومان است.
امیررضا شاهانی رییس دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی در گفت و گو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا، در مورد برنامه های اعتکاف این دانشگاه گفت: این برنامه به مدت سه روز در مسجد پردیس سیدخندان دانشکده برق و کامپیوتر برگزار می شود.
وی افزود: محدودیتی برای شرکت در این مراسم وجود ندارد. مسجد پردیس سیدخندان وسعت زیادی دارد و می تواند پذیرای همه متقاضیان باشد؛ از این رو، دانشجویان، اساتید و کارکنانی که برای شرکت در این مراسم تقاضا داده باشند، می توانند معتکف شوند.
رییس دانشگاه خواجه نصیر ادامه داد: درمورد هزینه ها برای دانشجویان تخفیف درنظر گرفتیم و بخشی از هزینه ها را هم دانشگاه پرداخت می کند که دانشجویان بتوانند در این مراسم معنوی شرکت کنند.
شاهانی یادآور شد: امسال مراسم اعتکاف با ایام امتحانات دانشجویان همزمان شده است و ما اعلام کردیم دانشجویان می توانند در همان مراسم اعتکاف مطالعه خود را داشته باشند؛ چراکه کسب علم یک کار پسندیده شرعی است و منافاتی با اعتکاف ندارد و می توانند امتحان بدهند و دوباره به مسجد بازگردند.
همچنین دانشگاه صنعتی علم و صنعت میزبان معتکفان در مراسم معنوی اعتکاف خواهد بود. این مراسم در مسجد الشهداء دانشگاه علم و صنعت ایران با حضور سخنرانان و مداحان برپا می شود.
دانشگاه علامه طباطبائی نیز هفتمین مراسم معنوی اعتکاف دانشجویی کشور را با عنوان باب الوصال۷ به همت هیات اصحاب عاشورایی در مسجد امام علی (ع) پردیس مرکزی این دانشگاه برگزار می‌کند.
این مراسم با برنامه‌های مختلف؛ شامل مناجات‌خوانی، مداحی، جلسات وعظ، محافل انس با قرآن کریم، جلسات تدبر در قرآن و پاسخگویی به شبهات اعتقادی و احکام شرعی و حلقه‌های معرفتی مشاوره‌های دینی همراه است. برپایی گعده‌های گفت‌وگو و جلسات پرسش و پاسخ با حضور استادان و صاحب‌نظران نیز در این مراسم معنوی برقرار است.
همچنین علیرضا پناهیان، محمدرضا دینی، سعید شحیطاط، محسن قنبریان و اسماعیل کاظمی به عنوان سخنران حضور دارند. مرتضی طاهری، سعید شحیطاط، محمد رستمی، سعید هدایتیان و حمید رشدی به عنوان مناجات‌خوان و علی جهانبخش، حبیب عبداللهی و مصطفی اللهیاری، یاسین زندی و محمدحسین هدایتی نیز به عنوان مداح در این مراسم معنوی حضور دارند. با توجه به ساختار و امکانات مطلوب مسجد امام علی (ع)، امسال امکان پذیرایی از ۸۰۰ معتکف را در مسجد دانشگاه وجود دارد.
شهاب مرادی؛ سخنران مراسم اعتکاف دانشجویان دانشگاه آزاد
مراسم اعتکاف دانشجویی ویژه دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی استان تهران نیز در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، سوهانک و مسجد جامع نور ولایت برگزار می‌شود. در این مراسم حجت‌الاسلام شهاب مرادی، حجت‌الاسلام سرلک سخنرانی و حاج محمد کمیل، کربلایی صادق رجب، کربلایی سید یاسر موسوی مداحی می‌کنند. همچنین مصطفی عبدالعلی زاده راوی دفاع مقدس در این مراسم روایت‌هایی از هشت سال دفاع مقدس بیان می‌کند.