اگر در سال‌های گذشته برخی اخبار منتشر می‌شد که در برخی مهمانی‌های شبانه فقط از قرص‌های اکستازی و الکل استفاده می‌شد، اما اکنون کار به سوء مصرف داروهایی رسیده که در دسته داروهای آرام بخش و خواب آور قرار دارند. داروهایی که حتی با مقاصد شوم مثل سرقت و تجاوز و سوء استفاده‌های جنسی نیز مورد مصرف قرار گرفته و نه تنها آسیب‌های جسمی به جا می‌گذارد، بلکه آسیب‌های روانی دردناکی نیز خواهد داشت.
این داروها که عمده آنها آسیب‌های زیان بار جسمی و روانی دارند، در بازار سیاه دارویی فروخته شده و مشتری‌های خاص خود را دارند. مشتری‌هایی که از آنها در برخی مهمانی‌های نامتعارف استفاده می‌کنند و قصه تلخی را رقم می‌زنند.
چاقو یا GHP چیست؟
ماده روانگردان GHB یا گاما هیدروکسی بوتیرات، روان گردانی است که معمولا در کلاب‌ها و مهمانی‌های نامتعارف پیدا می‌شود. اولین تحقیق گسترده در مورد GHB و استفاده از آن در انسان در اوایل دهه ۱۹۶۰ توسط Henri Laborit برای مطالعه انتقال دهنده عصبی GABA انجام شد.
این ماده خیلی زود به سوء مصرف و بازار سیاه مواد روان گردان رسید و از آن به عنوان داروی «تجاوز به عنف» یاد می‌شود، زیرا مصرف کنندگان ممکن است متوجه نشوند که در یک مهمانی در نوشیدنی‌شان ریخته شده و دیگر به خاطر نمی‌آورند که چه اتفاقی پس از آن رخ داده است.
شاید شنیده باشید که برخی افراد با خوردن یک آب میوه حتی به ظاهر بسته‌بندی یا شیرینی و شکلاتی که همسفر غریبه‌ای به آنها تعارف کرده، به خواب عمیقی رفته و ساعت‌ها بعد متوجه سرقت اموال همراه خود شده‌اند. جالب است بدانید که در بسیاری از موارد، پای همین ماده GHP در میان است.
از این ماده دارویی در مهمانی‌ها و بازار سیاه به عنوان چاقو، جورجیا، پسر خانگی، جی، گوپ و اکستازی مایع یاد می‌شود. داشتن، حمل و نقل، واردات یا تولید GHB در کانادا و بسیاری از کشورها غیرقانونی است.
شاید شنیده باشید که برخی افراد با خوردن یک آب میوه حتی به ظاهر بسته بندی یا شیرینی و شکلاتی که همسفر غریبه‌ای به آنها تعارف کرده، به خواب عمیقی رفته و ساعت‌ها بعد متوجه سرقت اموال همراه خود شده‌اند. جالب است بدانید که در بسیاری از موارد، پای همین ماده GHP در میان است
کیانوش جهانپور «سخنگوی اسبق وزارت بهداشت، پزشک و کارشناس سلامت» درباره این موضوع به پژوهشگر ایرنا می‌گوید: خطر اصلی GHB ناشی از مصرف بیش از حد یا اوور دوز است که حتی می‌تواند منجر به مرگ شود. همچنین خطر اعتیاد جسمی و روانی بالایی با پیامدهای به شدت زیان بار برای سلامت جسم و روان افراد دارد. اعتیادی که به سرعت حتی به دنبال مصرف یک بار از این ماده می‌تواند فرد را به کام خود بکشد. استفاده از GHB احتمالا می‌تواند باعث ایجاد یک روان پریشی تاخیری و شدید و فراموشی متعاقب آن شود.
جهانپور ادامه می‌دهد: گاما هیدروکسی بوتیرات در ابتدا برای استفاده به عنوان داروی کمکی در بیهوشی ساخته شد. این دارو یک تضعیف کننده سیستم عصبی مرکزی است. به این معنی که فعالیت مغز را کند می‌کند و باعث ایجاد احساس آرامش و خواب آلودگی می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: آن را به عنوان مایعی با طعم تلخ یا شور که بی بو است یا بوی کمی دارد می‌شناسند. همچنین می‌توان آن را به صورت پودر یا قرص یافت. GHB معمولا هیچ رنگی ندارد، اما می‌تواند یک نوشیدنی شفاف را کدر کند یا می‌تواند به رنگ آبی روشن باشد. روش مصرف آن اغلب خوراکی است و معمولا بلعیده می‌شود. اگرچه GHB به دلیل اثراتی که دارد، گاهی اوقات اکستازی مایع نامیده می‌شود، اما از نظر شیمیایی با اکستازی (MDMA) مرتبط نیست.
GHB چه بلایی سر افراد می‌آورد؟
اثرات GHB حدود ۵ تا ۲۰ دقیقه پس از مصرف خوراکی شروع می‌شود و می‌تواند از چند دقیقه تا چند ساعت ادامه داشته باشد. در ابتدا اثرات GHB مانند مسمومیت با الکل است، مانند کاهش بازداری‌ها و اختلال در گفتار. افراد ممکن است احساس اعتماد به نفس، هیجان زدگی یا ناراحتی کنند. آنها همچنین ممکن است ریسک کنند یا به گونه‌ای رفتار کنند که معمولا این کار را نمی‌کنند، ممکن است حس لامسه قوی داشته باشند یا بخواهند رابطه جنسی داشته باشند.
جهانپور در این زمینه می‌گوید: مصرف GHB می‌تواند با تهوع، استفراغ، هذیان، افسردگی، سرگیجه، توهم، تشنج، کاهش هوشیاری، کند شدن ضربان قلب، کاهش فشار خون، فراموشی، نارسایی کبدی، ایست تنفسی، کما و حتی مرگ همراه باشد. مصرف کنندگان ممکن است دچار ناهماهنگی و عدم تعادل، سرگیجه، فراموشی، احساس ناخوشی و استفراغ شوند. آنها همچنین ممکن است دچار سردرد، لرزش، اسهال یا بی اختیاری ادرار، احساس سردرد، گیجی یا توهم شوند.
وی ادامه می‌دهد: مصرف بیش از حد هیدروکسی بوتیرات (GHB) اغلب باعث دپرسیون تنفسی می‌شود که گاهی می‌تواند منجر به مرگ شود.
به جز مهمانی در کجا استفاده می‌شود؟
برخی بدن سازان ادعا می‌کنند که GHB عملکرد آنها را با ترشح هورمون رشد، القای خواب آرام و تحریک متابولیسم چربی بهبود می‌بخشد و در نتیجه به واسطه این ادعا به مصرف آن مبتلا می‌شوند.
جهانپور در این زمینه نیز می‌گوید: برخی دیگر افراد از GHB برای کاهش وزن، القای خواب یا ایجاد سرخوشی استفاده نا به جا می‌کنند. مشخص شده که فعال شدن گیرنده GHB باعث تحریک ترشح دوپامین در مغز می‌شود. تحریک گیرنده GHB همچنین باعث افزایش ترشح هورمون رشد می‌شود که اساس سوء استفاده از آن توسط ورزشکاران و بدن سازان است. به روشی مشابه الکل، GHB نیز باعث ایجاد سرخوشی، افزایش میل جنسی و کاهش خودداری و افزایش رفتارهای پرخطر می‌شود.
مصرف الکل به همراه GHP
نکته دردناک دیگر در زمینه مصرف این مواد دارویی، مصرف هم زمان آنها با الکل است. اگر GHB همراه با الکل مصرف شود، این اثرات زودتر و بیشتر ظاهر می‌شوند.
جهانپور در این زمینه نیز می‌گوید: ماده روان گردان GHB مکررا با تجاوز جنسی و سرقت مرتبط است. افراد سوء استفاده‌گر، آن را در نوشیدنی‌ها، به ویژه نوشیدنی‌های غیرشفاف و با طعم قوی استتار کرد و باعث می‌شود فردی که آن را مصرف کرده، نتواند حتی بسیاری از اتفاقات رخ داده را به خاطر بیاورد.
هشدار جدی این که این ماده اگر با سایر مواردی که سیستم عصبی مرکزی را کند می‌کند مانند الکل یا داروهای تجویزی همزمان مصرف شود، حتی مقادیر کم نیز می‌تواند باعث اوور دوز و حتی مرگ شود
وی ادامه می‌دهد: هشدار جدی این که این ماده اگر با سایر مواردی که سیستم عصبی مرکزی را کند می‌کند مانند الکل یا داروهای تجویزی همزمان مصرف شود، حتی مقادیر کم نیز می‌تواند باعث اوور دوز و حتی مرگ شود. البته اگر از GHB همراه با آمفتامین و محرک‌ها استفاده شود، خطر تشنج نیز افزایش پیدا می‌کند.
نشانه‌های اوور دوز یا مصرف بیش از حد با این داروها چیست؟
نشانه‌هایی که یک فرد در مصرف بیش از حد یا اوور دوز مصرف GHB دارد عبارتند از:
- آنها را نمی‌توان بیدار کرد
- نامنسجم و نامتعادل هستند
- توهم دارند
- عرق می‌کنند
- استفراغ می کنند یا تنفس آنها نامنظم یا کم عمق است
- تشنج یا کرامپ عضلانی دارند
- ضربان قلب آنها کند و گاهی نامنظم است
- تنفس آنها کند یا نامنظم است
در بیمارستان چه می‌گذرد؟
به جز گاما هیدروکسی بوتیرات، داروهای دیگری مانند کتامین و فلونیتروزپام (روهیپنول) نیز در چرخه شوم سوء مصرف نقش دارند و بلاهای مشابهی سر مصرف کنندگان می‌آورند. ولی در بیمارستان‌ها و هنگام مراجعه افرادی که دچار مسمومیت با این داروها شده‌اند، با توجه به علائم بالینی نمی‌توان تشخیص داد که بیمار دقیقا از کدام یک از این داروها استفاده کرده و این موضوع نیازمند آزمایش است. هرچند در اصل موضوع تفاوتی ایجاد نمی‌کند و مهم این است که جان بیمار نجات داده شود.
کتامین نوعی داروی آرامش بخش و بیهوش کننده برای انسان و حیوان است. از این دارو برای مصارف دیگر نظیر تسکین دردها نیز استفاده می شود. در واقع نوعی ماده بی رنگ و بو است که موجب انسداد انتقال دهنده های عصبی گلوتامات در فرد گیرنده شده و موجبات خلسه و عدم آگاهی را برای فرد ایجاد می کند.
فِن‌سیکلیدین و اکسید نیتروژن (گاز خنده‌آور) از خانواده کتامین است. این داروها سبب شده نسبت به محیط اطراف حالت بی حسی و خلا ایجاد شود که بعضا دیده شده در برخی در مهمانی‌های شبانه با سایر مواد مخدر از جمله اکستازی مورد مصرف قرار می‌گیرد که عواقب بسیار ناگواری را برای مصرف کننده به همراه خواهد داشت.
شاهین شادنیا «رئیس بخش مسمومین بیمارستان لقمان حکیم، استاد تمام دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و فلوشیپ سم شناسی بالینی و مسمومیت‌ها» در این رابطه به پژوهشگر ایرنا می‌گوید: اگر داروی کتامین را کنار بگذاریم، موارد مسمومیت با داروهایی مانند گاما هیدروکسی بوتیرات مانند هر داروی آرام بخش و خواب آور دیگر است که درجه‌هایی از خواب آلودگی را در فرد ایجاد می‌کند و در موارد مسمومیت شدید ممکن است فرد دچار کمای عمیق یا وقفه تنفسی و حتی ایست تنفسی شود و خطر مرگ و میر نیز وجود دارد.
از علائم دیگر می‌توان به کاهش فشار خون و کند شدن ضربان قلب اشاره کرد. این ترکیب‌ها همه فعالیت‌های حیاتی بدن را کاهش می‌دهند. بنابراین تشخیص بالینی این موارد خیلی راحت نیست، زیرا بسیاری از ترکیب‌های آرام بخش و خواب آور می‌توانند باعث بروز این علائم شوند. بر اساس یافته‌های بالینی نمی‌توان گفت که کسی از این ترکیب‌ها استفاده کرده است. ولی با بررسی آزمایشگاهی می‌توان دقیقا مشخص کرد که فرد از چه ترکیب دارویی استفاده کرده و دچار مسمومیت شده است.
وی ادامه می‌دهد: از عوارض مسمومیت مصرف این ترکیب‌ها می‌توان به فراموشی اشاره کرد. یعنی فرد به یاد نمی‌آورد که چند ساعت قبل چه اتفاقی برای او رخ داده است. بنابراین متاسفانه در بسیاری از مقاصد ضدانسانی از این داروها استفاده می‌شود.
زنگ خطر به صدا در آمده است
رئیس بخش مسمومین بیمارستان لقمان حکیم درباره کتامین نیز می‌گوید: کتامین یک ترکیب توهم زا است و کاربرد پزشکی واضحی دارد و در بسیاری از اعمال جراحی از آن استفاده می‌شود. مثل هر ماده توهم زای دیگر، این ترکیب هم توهم زا است. در بخش‌های بالینی موارد مسمومیت با این ماده دارویی را مشاهده کردیم و در واقع زنگ خطری محسوب می‌شود که شاید سوء مصرف آن در جامعه رخ می‌دهد. وقتی مسمومیت با یک ماده دارویی مشاهده می‌شود، یعنی زنگ خطر سوء مصرف وجود دارد.
شادنیا ادامه می‌دهد: بسیاری از این بیماران به دلیل علائم و توهم‌های ایجاد شده، به بخش‌های روان پزشکی مراجعه کرده و همه آنها به بخش‌های مسمومین ارجاع داده نمی‌شوند، بنابراین نمی‌توانیم آمار دقیقی از سوء مصرف آن اعلام کرد.
فلوشیپ سم شناسی بالینی و مسمومیت‌ها می‌گوید: در سال‌های گذشته موارد سوء مصرف کتامین را مشاهده نکردیم. درباره بسیاری از این ترکیب‌ها باید گفت که علائم آن با سایر ترکیب‌ها مشابه هستند و نمی‌توان تشخیص داد که دقیقا چه ماده دارویی توسط بیمار مصرف شده است. اگر بیمار شرح حال ندهد و امکان تشخیص آزمایشگاهی وجود نداشته باشد، نمی‌توان به طور دقیق اعلام کرد که شخص چه دارویی مصرف کرده است.
شادنیا می‌گوید: اکنون و در چند ماه اخیر در سال ۱۴۰۲ مواری از مسمومیت با کتامین داشتیم که خود بیمار اعلام کرده که از کتامین استفاده کرده است. بنابراین نمی‌توان درباره افزایش مصرف اظهار نظر مشخصی انجام داد. ولی همین که بیماران اعلام می‌کنند که از این دارو مصرف کرده‌اند، می‌تواند زنگ خطری برای سوء مصرف آن باشد.
در چند ماه اخیر در سال ۱۴۰۲ مواری از مسمومیت با کتامین داشتیم که خود بیمار اعلام کرده که از کتامین استفاده کرده است، همین که بیماران اعلام می‌کنند که از این دارو مصرف کرده‌اند، می‌تواند زنگ خطری برای سوء مصرف آن باشد
وی ادامه می‌دهد: اساس کار در رشته سم شناسی بالینی، حدود ۷۵ تا ۸۰ درصد بر اساس بالین است، زیرا علائم و نشانه‌های بیمار درمان می‌شود. یعنی این طور نیست که اگر در آزمایشگاه مصرف ماده دارویی خاصی شناسایی شود، بر آن اساس بیمار را درمان کنیم و در واقع بر اساس علائم بالینی، بیمار درمان می‌شود.
استاد تمام دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی می‌گوید: این داروها در زیرمجموعه بزرگتری قرار می‌گیرند. به طور مثال کتامین در دسته بزرگتری به نام داروهای توهم زا قرار می‌گیرند. کسی که ماری جوآنا هم مصرف می‌کند، علائم شبیهی به کتامین دارد، هرچند تفاوت‌های جزیی نیز وجود دارد. اساس تشخیص ما، علائم بالینی بیمار است و مداخله درمانی انجام می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: درباره گاما هیدروکسی بوتیرات و داروهایی مانند فلونیتروزپام یا روهیپنول نیز این داروها در زیرمجموعه داروهای آرام بخش و خواب آور قرار می‌گیرند. وقتی بیمار با علائم این داروها مراجعه می‌کند، ما کاری به این نداریم که از کدام داروی آرام بخش استفاده کرده و بر اساس علائم بالینی که نیاز به مداخله دارد، تحت درمان قرار می‌گیرد و روش‌های آزمایشگاهی در واقع به تشخیص ما کمک می‌کند.
رئیس بخش مسمومین بیمارستان لقمان حکیم می‌گوید: در زمینه سوء مصرف به داروهایی مانند گاما هیدروکسی بوتیرات و فلونیتروزپام یا روهیپنول، کلاب دراگ یا ریپ دراگ گفته می‌شود. زیرا افراد با مصرف این داروها دچار فراموشی شده و اختیار و تصمیم گیری درستی ندارند. در نتیجه در مقاصد جنایی از این داروها استفاده می‌شود. در مهمانی‌هایی که عمدتا جوانان در آن شرکت دارند و برای رسیدن به سرخوشی‌های کوتاه مدت از برخی از این داروها استفاده می‌شود. به طور مثال در سال‌های گذشته از قرص‌های اکستازی استفاده می‌شد. بازار سوء مصرف در هر دوره‌ای به سمت داروهای خاصی می‌رود که این داروها نیز به خاطر آثاری که دارند جزو همین داروها تقسیم بندی می‌شوند.
وی درباره مصرف این داروها با الکل نیز بیان می‌کند: همواره مصرف ترکیب‌هایی که در سوء مصرف داروها مورد استفاده قرار می‌گیرند به همراه گروه دیگری از داروها می‌تواند خطر مسمومیت را افزایش بدهد و در نتیجه احتمال مرگ بالاتر می‌رود. به طور مثال مصرف کوکایین و الکل می‌تواند ترکیب کشنده‌ای در بدن ایجاد کند. مصرف الکل به همراه سایر ترکیب‌ها مانند مشتقات آمفتامین نیز همین طور است.
شادنیا می‌گوید: مصرف گاما هیدروکسی بوتیرات که یک ماده خواب آور و آرام بخش است به همراه الکل نیز می‌تواند باعث تشدید آثار و افزایش احتمال مرگ را ایجاد کند. همواره مصرف چند دارویی به علت آثاری که در تقویت خطر مسمومیت دارد، احتمال مرگ را بالا می‌برد.
جمع بندی
استفاده مکرر یا مزمن از GHB می‌تواند باعث مشکلات حافظه، بیماری قلبی، توهم، اضطراب و مشکلات کبدی شود. مصرف کنندگان منظم GHB می‌توانند به سرعت نسبت به این دارو تحمل پیدا کنند و این یعنی که آنها هر بار به مقدار بیشتری از دارو نیاز دارند تا اثرات مشابهی داشته باشند.
نکته حائز اهمیت این است که هر از گاه برخی اطلاعات منتشر می شود که حاکی از استفاده از این داروها در برخی مهمانی‌های نامتعارف است و تبعات دردناکی برای مصرف کننده به جای می‌گذارد. برخی جوانان ناآگاه و غافل عمدتا هدف سوء استفاده از این گونه مواد سمی قرار می‌گیرند که حتی ممکن است زندگی خود را بر سر لحظه‌ای غفلت از دست بدهند و یا حتی در صورت زنده‌ماندن با دردهای شدید جسمی و روانی همراه باشند.
متاسفانه از این داروها در برخی مهمانی‌های نامتعارف استفاده می‌شود و آثار دردناک آن نیز قابل مشاهده است. برخی جوانان ناآگاه عمدتا هدف سوءاستفاده این گونه مواد سمی قرار می‌گیرند که ممکن است حتی زندگی خود را در لحظه‌ای از غفلت و فراموشی از دست بدهند
نکته قابل تامل نظارت بر مواد دارویی از این دست است. هرچقدر سازمان غذا و داروتلاش می‌کند که داروها را از زمان تولید تا توزیع و رسیدن به دست مصرف کننده نهایی رصد می‌کند، اما در عمل نشت داروهای مختلف به بازار سیاه از داروخانه‌ها یا بیمارستان‌ها رخ می‌دهد و از هر طریقی این نوع داروهای تولید داخل یا وارداتی به دست کسانی می‌رسد که از آن سوء استفاده می‌کنند.
در این میان نمی‌توان صرف مصرف کننده را مقصر نهایی دانست و باید از دستگاه‌های نظارتی و حتی فرهنگی و رسانه‌ها هم انتقاد کرد. رسانه‌ها هم باید در زمینه این مسائل به راحتی اطلاع رسانی کنند و از دستگاه‌های نظارتی و فرهنگی در این زمینه مطالبه داشته باشند تا جوانان با این گونه مخاطرات آشنا شوند. نظام سلامت هم باید در این خصوص اطلاع رسانی به موقع داشته باشند.
علاوه براین مسئولان ذیربط باید نقش فضای مجازی در این زمینه را نیز نادیده نگیرند زیرا این فضا به سمتی پیش رفته که هر نوع اطلاعات صحیح و مسمومی را در خود به گردش در می‌آورد بنابراین باید با متخلفان در این زمینه به طور قانونی برخورد شودف زیرا انتشار این اطلاعات می تواند مورد سوءاستفاده بسیاری از افراد قرار گیرد. داروهای زیادی در علم شیمی وجود دارد که توانایی تبدیل به مخدر را دارند و به آسانی از آنها سوءاستفاده می‌شود. بنابراین باید دراین زمینه نظارت و پایش مستمر و اعمال قانون انجام شود.