حجت الاسلام و المسلمین عبدالحسین خسروپناه در گفت و گو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا در خصوص تاریخچه و قدمت اعتکاف در ایران و اینکه این فریضه به چه شکلی به ما رسیده است، توضیح داد: مساله اعتکاف به عنوان یک تکلیف استحبابی و حکم الهی و حکم استحبابی است که البته استحباب آن نیز موکد است و از زمان انبیاء پیش از پیامبر اکرم (ص) نیز مطرح بوده است. به طوری که در سوره بقره خداوند سبحان به حضرت ابراهیم و حضرت اسماعیل سلام الله علیهما توصیه می کند که کعبه را برای معتکفین و اهل رکوع و سجود تطهیر کنید.
وی ادامه داد: این نشان می دهد که اعتکاف جزو شرعیاتی است که همه انبیاء داشته اند. به خصوص پیامبران توحیدی برای سیر و سلوک مومنین مساله اعتکاف را از سوی خداوند سبحان مطرح کرده اند. پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) نیز مقید بودند به ایام البیض که یک سنت الهی است و در دهه آخر ماه مبارک رمضان معتکف می شدند.
سنت الهی اعتکاف در همه ادیان وجود داشته است
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در ادامه با بیان اینکه، اعتکاف سه روز است اما روز سوم واجب می شود، افزود: روز اول و دوم اعتکاف مستحب موکد است اما روز سوم معتکف واجب است که اعتکاف خود را ادامه دهد.
حجت الاسلام خسروپناه افزود: البته اگر معتکف خواست اعتکاف خود را بعد از پایان سه روز ادامه دهد، می تواند تا روز ششم معتکف بماند یعنی روز چهارم و پنجم می شود مستحب موکد و روز ششم واجب می شود. به همین دلیل نیز در دهه آخر ماه مبارک رمضان پیامبر اکرم (ص) و ائمه معتکف می شدند و از مزایا و آثار و برکات اعتکاف استفاده می کردند.
وی با بیان اینکه، اعتکاف یک سنت الهی است مثل حج که از زمان حضرت ابراهیم (ع) در همه ادیان و شرایع وجود داشته است، افزود: درحال حاضر هم مساله اعتکاف به انحاء مختلف توسط مسیحیان و یهودیان برگزار می شود اما طبیعتا احکام این سنت الهی در شریعت اسلام متفاوت است.
دانشگاه تهران پرچمدار اعتکاف در ایران
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در ادامه در پاسخ به این سوال که چرا اعتکاف در کشورمان همچون سایر مناسک ترویج می شود و به دنبال این هستیم که جوانان و نوجوانان به صورت خاص در این مراسم معنوی حضور داشته باشند چیست، گفت: آئین اعتکاف نخستین بار در دانشگاه تهران حدود سه دهه پیش توسط دانشجویان شکل گرفت. البته اعتکاف از قدیم الایام در ایران بوده اما خیلی رسمی نبوده است.
حجت الاسلام خسروپناه ادامه داد: عده ای از مردم و خواص در مساجد جامع در ایام البیض اعتکاف می کردند اما اینکه خیلی گسترده باشد و رسانه ای و گفتمان سازی شود به این گونه نبوده است.
وی با بیان اینکه، به همت دانشجویان دانشگاه تهران که در حال حاضر بسیاری از آنها استاد دانشگاه هستند و هنوز هم مقید به اعتکاف هستند برای نخستین بار آئین اعتکاف در مسجد داشنگاه تهران برگزار شد، افزود: البته برگزاری این آئین پس از این در سایر دانشگاه های دیگر از جمله دانشگاه شریف، امیرکبیر و دانشگاه های استان ها و شهرستان ها سراسر کشور رونق یافت.
این استاد دانشگاه ادامه داد: بعدها نیز به تدریج در مساجد جامع شهرهای کشور آئین اعتکاف مقداری رسانه ای شد و نوجوانان و جوانان هنگامی آثار و برکات اعتکاف را مشاهده کردند در حضور و برگزاری این سنت الهی مشارکت پیدا کردند.
وی در ادامه نکته جالب سنت اعتکاف را این گونه بیان کرد که هر فردی یکبار معتکف شود دیگر نمی تواند آن را ترک کند یعنی آنقدر این سنت و خلوت گاه با خداوند متعال برای فرد جذاب و شیرین می شود که علاقمند می شود هر سال در آن شرکت کند.
ویژگی اعتکاف خلوت در جلوت است
این استاد فلسفه در ادامه با اشاره به اینکه، اصولا در ادیان دیگر و در بعضی از گروه ها و فرقه ها هنگامی مساله سلوک را مطرح می کردند، معمولا خلوت هایی در گوشه ها و زوایایی تشکیل می دادند یا به خانقاه می رفتند و در تنهایی مشغول عبادت می شدند و این خلوت در جلوت و آشکار نبود.
حجت الاسلام خسروپناه معتقد است: کسی که خلوت در خلوت دارد، هنگامی در جلوت و جمع مردم حضور می یابد، آن اثر خلوت را گاهی اوقات از دست می دهد. اما کسی که خلوت در جلوت داشته باشد بعد که در جامعه حضور یابد، آن حس و حال خلوت و آثار و برکات آن برای فرد وجود خواهد داشت و راحت می تواند در جمع و جلوت خود را کنترل کند.
وی افزود: اعتکاف یک معنویت از سنخ خلوت با خداست مخصوصا اعمال ام داود که در روز سوم اعتکاف در روز ۱۵ رجب در عصر بعد از نماز ظهر برگزار می شود چراکه فرد هم با قرائت آیات قرآن و دعای فراوان و خواندن آیت الکرسی با خداوند متعال انس می گیرد.
وی گفت: بنابراین اعتکاف خلوت با خدای سبحان اما در جمع است و یک دانش معنوی خاص دارد که می تواند در زیست اجتماعی بعد از اعتکاف نیز آثار خود را داشته باشد.
اعتکاف یک سنت مردمی است و نباید دولتی شود
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در پاسخ به این سوال که این شورا با توجه به استقبال و علاقمندی بسیاری از افراد به خصوص دانشجویان و حتی نوجوانان دهه هشتادی برای شرکت در آئین های اعتکاف مساجد و محدودیت این اماکن برای پذیرش این تعداد جمعیت چه برنامه ای دارد نیز گفت: اعتکاف یک معنویت تمدن ساز است چراکه در خودسازی و جامعه پردازی موثر است. اگر چهار عنصر تمدنی یعنی عنصر عقلانیت، عدالت، ولایت و معنویت را داشته باشیم، قطعا اعتکاف معنویت تمدن ساز خواهد بود.
حجت الاسلام خسروپناه افزود: از این دو نکته می خواهم نتیجه بگیرم که حاکمیت اسلامی در جمهوری اسلامی ایران و حکمرانی اسلامی در نظام انقلاب اسلامی هنگامی به دنبال یک هدف متعالی به نام تمدن سازی و تمدن نوین اسلامی است که این تمدن حیات طیبه ای را برای ظهور حضرت ولیعصر (عج) فراهم کند؛ پس باید کل مجموعه نظام اسلامی نسبت به اعتکاف ورود و تسهیل‌گری کنند.
وی در عین حال، عمل به سنت اعتکاف و پشتیبانی از برگزاری آئین های اعتکاف را یک امر مردمی دانست و تاکید کرد: اعتکاف یا آئین های اربعین و غدیر نباید دولتی شود و در حال حاضر نیز در کل کشور فعالیت های مختلفی که در حوزه اعتکاف در مساجد انجام می شود، کار مردم است حتی مردم بعضا در اکثر شهرها پول می دهند برای اینکه این سه روز را بتوانند در مسجد معتکف شوند.
حجت الاسلام خسروپناه در ادامه با بیان اینکه، مهمترین مکان برگزاری سنت الهی اعتکاف مساجد جامع شهرهای کشور است و هم اکنون از ۸۰ هزار مسجد در کشور تنها ۱۰ درصد این مساجد آمادگی پذیرایی از معتکفین را دارند، اذعان کرد: این بدان معنی است که حدود ۹۰ درصد مساجد از این امکان برخوردار نیستند. به طوری که هم اکنون در بسیاری از محلات و شهرها برای حضور در آئین اعتکاف قرعه کشی می کنند به عنوان مثال هزار نفر یا ۱۰ هزار نفر ثبت نام کرده اند که ۲۰ درصد آنها می توانند با پذیرش در قرعه کشی معتکف شوند.
این استاد دانشگاه ادامه داد: در اینجا نقش دولت معلوم می شود یعنی دولت باید امکانات لازم از جمله سرمایش و گرمایش مساجد را تامین کنند تا بستر برای برگزاری اعتکاف آماده شود.
راه‌اندازی بنیاد بین‌المللی اعتکاف
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در ادامه با اشاره به تدوین سند اعتکاف از سوی ستاد اعتکاف گفت: ما پیشنهاد دادیم در وهله نخست این ستاد به بنیاد بین المللی اعتکاف تبدیل شود چراکه امسال کشورهای متعددی از شیعه و سنی از آئین اعتکاف ایران الگو گرفتند و معتکف شدند و این بسیار ذی قیمت است.
حجت الاسلام خسروپناه اظهار داشت: اگر ستاد اعتکاف به بنیاد بین المللی اعتکاف تبدیل شود و سند آن در شورای عالی انقلاب فرهنگی مصوب شود، این سند به سند راهبردی و راهبری اعتکاف تبدیل خواهد شد و نقش دولتمردان برای تسهیل گری اعتکاف در این سند به شکل دقیق مشخص می شود.
وی با اشاره به علاقه نسل جوان و نوجوان با گرایش های مختلف برای حضور در آئین های اعتکاف در سراسر کشور افزود: البته در آماده کردن مساجد از مردم مناطق برخوردار هم می توان کمک گرفت و آنها را مشارکت داد.
این استاد فلسفه که امسال در برنامه اعتکاف مسجد امام حسن عسگری شهر قم حضور داشته است در ادامه اظهار داشت: در این برنامه توفیق داشتم به اتفاق حدود ۲ هزار و ۷۰۰ نفر از معتکفین شامل عموم مردم، نخبگان و طلاب خارجی از کشورهای مختلف، جلسات عمومی پرسش و پاسخ در زمینه مسائل فرهنگی و همچنین نماز جماعت و سخنرانی برگزار کنیم.
وی افزود: به هرحال برخی از مردم گلایه هایی از وضعیت فرهنگی کشور دارند و علاقمندند که این مسائل را با یک مسوول مطرح کنند و حرف های آنها شنیده شود. این یک فرصت خوبی بود که ما به درد دل آنها گوش دهیم ضمن اینکه یک جلسه بسیار خوبی نیز با ستاد اعتکاف و مسوولان استان قم از جمله استاندار و مسوولان سازمان تبلیغات این شهر داشتیم و راجع به اعتکاف کشوری گفت‌وگو کردیم.
حجت الاسلام خسروپناه با اشاره به اینکه، اخیرا تشکیل میز اعتکاف در دستور کار شورای عالی انقلاب فرهنگی قرار گرفته است، افزود: به جهت اینکه قرار است دبیر این میز سند اعتکاف را برای تصویب در شورای عالی انقلاب فرهنگی تدوین کند، در این گفت‌وگوها از برخی بزرگان حاضر در آئین اعتکاف راهنمایی های بسیار خوبی دریافت کردیم.
وی با بیان اینکه، طبق گزارش ها، معتکفین امسال بیش از یک میلیون نفر تخمین زده شده‌اند، افزود: یکی از برنامه های میز مردمی اعتکاف شورای عالی انقلاب فرهنگی این است که سال آینده جمعیت معتکفین چند برابر شود.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی همچنین اظهار داشت: شیوه ما در شورای انقلاب فرهنگی و دبیرخانه این شورا این است که میزهایی که کار راهبردی و راهبری مقوله ای همچون جمعیت، عفاف، حجاب و سایر مسائل فرهنگی را برعهده دارند، به واسطه تشکل های مردمی وظایف خود را انجام دهند.
وی گفت: تشکل های مردمی هم اکنون پیوندی وثیق با شورای عالی انقلاب فرهنگی پیدا کرده اند؛ کما اینکه در حوزه علم و فناوری یک پیوند وثیق بین نخبگان علمی در سراسر کشور با دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی ایجاد شده است و این میزها را همین نخبگان اداره می کنند.