به گزارش گروه علم و آموزش ایرنا، توسعه بازار فناوری نانو و افزایش رقابت‌پذیری صنایع داخلی با استفاده از فناوری نانو و صادرات پایدار جزو اهداف اصلی برنامه توسعه فناوری نانـوی ایران در سال ۱۴۰۲ است؛ بنابراین داشتن آمار و اطلاعات دقیق و تحلیلی درست از بازار و صادرات این محصولات، یکی از ملزومات سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی برای دستیابی به این اهداف است.
۲۰ سال از عزم کشور برای توسعه علم و فناوری نانو می‌گذرد؛ ایران در حالی در این عرصه پا نهاد که از تدوین برنامه‌های توسعه فناوری نانو در کشورهای داعی علـم و فنـاوری چنـد سـالی بیشـتر نمی گذشت اما جامعه علمی کشور و به تبع آن فناوران و صنعتگران با این فناوری آشنایی نداشتند و متخصصان داخلی در ایـن فنـاوری انگشـت شـمار بودند. علاوه بر آن زیست‌وم نوآوری، کمتر رشد یافته بود و صنایع موجود، آمادگـی لازم را برای جـذب فناوری‌هـای پیشرفته نداشتند.
در این میان، عزم نخبگان و سیاست گذاران فناوری نانو بر آن شد که توسعه این فناوری، براساس یک الگوی پیشرفت بومی و درون‌زا، ضمن اشراف و تسـلط علمـی، راه تولید ثـروت و دسـتیابی به بازارهای داخلی و خارجی را هموار کند.
فناوری نانـو با تأثیـر بـر تمـام صنایـع و با بهبود محصـولات موجـود در مرحلـه اول و همچنیـن ایجاد محصولات جدید در مرحلـه دوم، حجم بازار بسـیار بزرگی را پیش روی جهان قرار داده است. بازار فناوری نانو در ایـران نیز در سالیان اخیر رشد پرشتاب و قابل توجهی داشـته و همه حوزه‌های صنعتی را در بـرگرفتـه اسـت.
یکی از الزامـات پیشـرفت فناوری نانو در کشـور، پایش مداوم مسـیر تجاری‌سـازی فناوری‌هـای نانـو در بسـتر بنگاه‌های اقتصـادی اسـت. در سـال‌های اخیـر ایـن پایـش بـه صـورت دورهای و بـه شـکل پیمایـش بـازار محصـوالت فنـاوری نانـو توسـط سـتاد ویـژه توسـعه فنـاوری نانـو صـورت گرفتـه اسـت. تحلیـل اقتصـادی شـرکتهای فناوری نانو و شـناخت وضعیـت بـازار کالاهـا و خدمـات فنـاوری نانو تولید داخل از مهم تریـن اهـداف ایـن پیمایـش هسـتند.
رونق بازار محصولات نانو با بیش از هزار و ۶۰۰ محصول ایران ساخت
محصول نانویی به هر نوع محصول حاوی نانومــاده که کارکـرد یـا خاصیت آن بــا فناوری نانــو بهبود یافتــه و یا مبتنی بر فناوری نانو باشد گفته می شــود کــه اثبـات مقیـاس نانویـی آنهـا و خـواص ناشـی از ایـن مقیاس توسـط واحـد ارزیابـی و نظـارت در سـتاد نانـو بررسی و تاییدیـه نانومقیـاس بـه آنهـا اعطـا می شـود.
براساس اعلام معاونت علمی ریاست جمهوری، تعـداد محصـولات نانـو موجـود در بازار از سـال ۱۳۹۹ تا پایان سـال ۱۴۰۱ نزدیـک بـه دو برابـر شـده و اکنون بـه هزار و ۶۰۸ محصـول رسـیده اسـت.
تجهیزات نانو شـامل تجهیزات شناسایی و آنالیز نانومواد و تجهیزات ساخت و تولید در مقیاس آزمایشگاهی، نیمه صنعتی و صنعتی است که ارتباط آنها با فناوری نانو توسط واحد تجهیزات ستاد نانو بررسی و تایید می‌شود. طبق گزارش معاونت علمی ریاست جمهوری تعــداد تجهیـزات نانـو نیـز در ۱۰ سال گذشـته با شـیب کمتـر نسـبت به کالاهـای نانو در حال رشـد بـوده اسـت. همچنین تا پایان سال ۱۴۰۱ حدود ۱۷ درصد از کل محصولات نانو را تجهیزات نانو تشـکیل می‌دهند.
تعداد شرکت‌های تولیدی نانو
شـرکتهای تولیـدی شـامل دو دسـته شـرکت های تولیدکننـده محصـولات و سـازنده تجهیـزات نانـو است کـه در سـال ۱۴۰۱، ۲۸۵ شـرکت تولیدکننـده محصـول نانـو و ۶۵ شـرکت سـازنده تجهیـزات نانـو در حـال فعالیـت بوده‌انـد و تعـداد شـرکتهای نانویی در هفـت سـال گذشـته بیـش از ۲۳۰ درصـد رشـد داشـته اسـت.
همچنین متوسـط رشـد سـالانه بـازار فنـاوری نانـوی ایـران از سـال ۱۳۹۲ تـا ۱۴۰۱ حـدود ۹۶ درصـد بـوده اسـت؛ یعنـی هـر سـال حجـم فـروش بـازار نانـو تقریبـا دو برابـر شـده اسـت که بیشـترین رشـد مربـوط بـه سـال ۱۳۹۹ بـا ۱۶۰ درصـد بوده و رشـد سـال ۱۴۰۱ نیـز ۵۰ درصـد بـوده اسـت.
ارزش دلاری بـازار محصـولات نانـو ایـران ، در سـال ۱۴۰۱ نسـبت بـه سـال قبـل حـدود ۲۷ درصـد رشـد کـرده اسـت.
نسبت حجم فروش محصولات نانو ساخت ایران به تولید ناخالص داخلی به قیمت جاری، این شـاخص تـا سـال ۱۳۹۹ صعـودی بـود ولـی در دو سـال اخیـر تقریبـا ثابـت شـده اسـت کـه نشـاندهنده همسـان شـدن رشـد بـازار فنـاوری نانـو بـا رشـد تولیـد ناخالـص داخلـی بـه قیمـت جـاری اسـت.
متوسط چهار ساله رشد فروش محصولات نانوی ایران ، از سـال ۱۳۹۶ بـا افزایـش نـرخ دلار و تـورم سـالانه، درصـد رشـد منهـای تـورم بـازار نانـوی ایـران نیـز کمتر شـده ولی همچنان بالاتر از هدف‌گذاری انجام شده (۴۰ درصد برای سـال ۱۴۰۱) اسـت.
حجم فروش سالانه تجهیزات نانو ساخت ایران
بـازار تجهیـزات در سـال های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ بـا رشـد خوبـی همـراه بـود، ولـی در سـال ۱۴۰۱ حـدود ۱۶ درصـد افـت نسـبت بـه سـال قبـل نشـان میدهد. در سـال گذشـته تجهیـزات آنالیـز آزمایشـگاهی از قبیـل طیف سـنجی های تحـرک یونـی، رامـان و UV Vis، کروماتوگرافـی گازی و برخـی تجهیـزات دسـتکاری نانومـواد ماننـد خشـک‌کن انجمـادی و آسـیاب‌های گلولـه و میل‌های بـا افـت بـازار مواجـه شـدند. دو مـورد از ایـن مـوارد جـزو تجهیـزات پرفـروش سـال قبـل بودنـد.
پنج دســتگاه پرفــروش ســال ۱۴۰۱ بــه ترتیب سیسـتم پوشـشدهی در خلا با فنـاوری قـوس کاتـدی، دسـتگاه لایه نشـانی رومیـزی اسـپاترینگ، دسـتگاه الکتروریسـی صنعتـی، ژنراتـور فرکانـس رادیویـی و ژنراتـور نانوحبـاب بوده‌اند.
حجم و سهم صادرات محصولات نانوی ساخت ایران
از سـال ۱۳۹۸ تـا ۱۴۰۱ میـزان صـادرات محصـولات نانـو بیـش از سـه برابـر شـده اسـت؛ امـا سـهم صـادرات از کل ایـن بـازار بیـن شـش تـا هفـت درصد در نوسان بوده و این بدان معناسـت کـه شـرکتهای نانویـی همچنـان در صـادرات محصولات خـود با موانعـی مواجه هسـتند که مانـع از افزایش رشد صـادرات متناسـب با رشـد بـازار داخل می‌شـود.