به گزارش خبرنگار گروه جامعه ایرنا، چندماهی است که براساس اصلاحیه ماده ۱۳ قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست، کودکان و نوجوانانی که به موجب حکم مرجع قضایی اعم از دادسرا یا دادگاه جهت نگهداری به بهزیستی سپرده شده‌اند با اجرای طرح میزبان برای مراقبت موقت به خانواده های داوطلب سپرده می‌شوند.
با توجه به اینکه حدود ۹ هزار و ۵۰۰ کودک در ۶۵۰ مرکز سازمان بهزیستی نگهداری می‌شوند، هدف از اجرای طرح میزبان، ایجاد شرایط نگهداری تمام فرزندان در کانون خانواده و عدم ماندگاری فرزندان در مراکز بهزیستی تا زمان تعیین تکلیف آنها و برخورداری از تجربه زیست خانوادگی برای کودکان است.
متقاضیانی که می‌خواهند کودکی از بهزیستی را میهمان خانه‌های خود کنند باید دارای سلامت جسم و روان، عدم محکومیت قضایی و سوء پیشینه، دارای تابعیت ایرانی و مقیم ایران بوده و حداقل ۳۰ سال سن داشته باشند.
مراحل درخواست شامل ارائه درخواست کتبی به انضمام مدارک هویتی به بهزیستی محل سکونت، دعوت به مصاحبه اولیه پس از بررسی مدارک توسط کارشناسان، ارزیابی خانواده توسط مشاوران مذهبی و روانشناسان معتمد بهزیستی، دعوت متقاضیان به کمیته خانواده میزبان در شهرستان یا استان محل تقاضا، اعلام نظر و دستور دادستانی مبنی بر واگذاری فرزند به خانواده و تحویل کودک به خانواده میزبان به مدت ۳ ماه با نظارت مرکز و بهزیستی است. فرزند در ابتدا سه ماه و سپس برای ۲ دوره ۶ ماهه و بعد از آن برای یک سال میهمان خانواده است.
اسامی فرزندان در طرح میزبان وارد شناسنامه نمی‌شود
رئیس بهزیستی شهرستان دماوند درباره طرح میزبان گفت: در این طرح کودکان بی سرپرست و فاقد سرپرست موثر از بدو تولد تا سن ۱۸ سال به عنوان مهمان وارد خانواده ها می شوند و در خانواده ها شرایط بهتر زیستن، شرایط زندگی خانوادگی و زندگی اجتماعی را آموزش می‌بینند و تجربه می‌کنند و از خلاءهای موجود در مراکز شبانه روزی رها می‌شوند.
به گزارش خبرنگار ایرنا محسن معادی در گفت و گویی افزود: در این طرح متقاضیان شامل زوجین و بانوان مجرد از سن ۳۰ سال تا ۵۰ سال می‌توانند به ادارات بهزیستی مراجعه کنند، پس از مصاحبه تخصصی و ارائه گواهی عدم سوء پیشینه، عدم اعتیاد و سلامت روان و طی مراحل آموزش فرزندپروری و کسب رتبه ها و گواهینامه های مربوطه، فرزند به آنها تحویل می‌شود و نیاز به حکم قضایی نیست.
در طرح میزبان برای فرزندخواندگی موقت اسم فرزندان وارد شناسنامه زوجین و مادر نمی‌شود و نیاز به تعهد مالی هم نیست
وی تصریح کرد: اسم فرزندان وارد شناسنامه زوجین و مادر نمی‌شود و نیاز به تعهد مالی هم نیست. نکته دیگر اینکه فرزندان می‌توانند به صورت کوتاه مدت تا بلندمدت به توافق دو طرف -هم مهمان و هم میزبان- و براساس تشخیص مددکار در خانواده ها زندگی کنند. شرایطی وجود دارد که هم شرایط مهمان و هم شرایط میزبان به صورتی است که فرزند می‌تواند به صورت دائم وارد خانواده میزبان شود و به عنوان طرح فرزندخواندگی پس از طی مراحل قضایی وارد شناسنامه خانواده شود.
بیشتر بخوانید
اولویت برای کودکان در مراکز نگهداری، بازپیوند با خانواده است
کودک میهمان بدسرپرست بعد از بهبود شرایط به خانواده بازمی‌گردد
مسعود فیروزی مدیرکل بهزیستی خراسان رضوی نیز درباره میهمان شدن کودکان بدسرپرست در خانواده‌های میزبان می‌گوید: کودکانی که خانواده موقتا صلاحیت و شرایط نگهداری از آنها را ندارد و درعین‌حال امکان سلب حضانت از خانواده نیز وجود ندارد، از طرفی اقوام یا بستگانی واجد شرایطی ندارند که سرپرستی را به‌صورت موقت عهده‌دار شوند، به‌جای اینکه کودک تا زمان بهبود وضعیت در خانواده زیستی در مراکز بهزیستی بماند، به‌صورت موقت به خانواده‌های متقاضی میزبان واگذار می‌شوند.
وی ادامه داد: این روند مشابه رویه فرزندخواندگی است با این تفاوت که کودک برای مدت زمان موقتی میهمان خانواده متقاضی است و با آنها زندگی می‌کند و بعد از بهبود شرایط در خانواده زیستی با دستور مقام قضایی، کودک مجددا به خانواده‌ی خود بازمی‌گردد.
مراکز بهزیستی می‌توانند فرزندان اتباع خارجی خود را نیز به خانواده میزبان واگذار کنند
محمد نصیری مدیرکل بهزیستی استان تهران نیز درباره این طرح گفت: به موجب این طرح به سازمان بهزیستی اجازه داده شده است که فرزندان تا تعیین تکلیف قطعی و پیدا شدن خانواده متقاضی فرزندخواندگی به کانون خانواده میزبان سپرده شوند.
وی افزود: شرایط عمومی برای تمام فرزندان در این طرح آمده است و مراکز بهزیستی می توانند فرزندان اتباع خارجی خود را نیز به خانواده میزبان واگذار کنند.
نصیری شرایط عمومی خانواده میزبان را توان اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی با صلاحیت عمومی عنوان و بیان کرد: خانواده ها و حتی خانم های مجرد با شرایط سنی بالای ۳۰ سال در شهرستان های استان تهران با تاییدیه پزشک و روانشناس معتمد از لحاظ سلامت جسمی و روحی و بعد از طی کردن یک دوره ی آموزشی ۱۶ ساعته و پس از کسب گواهی می توانند در طرح میزبان شرکت کنند.
مدیرکل بهزیستی استان تهران هدف از اجرای این طرح را وارد شدن فرزند در بنیاد خانواده دانست و افزود هیچ جایی برای فرزندان مثل کانون خانواده نیست.
طرح میزبان، امیدی برای فرزندخواندگی کودکان بیشتر از پنج سال
نباید فراموش کرد طرح میزبان به ویژه برای کودکان بیشتر از پنج سال و نیازمند درمان که کمتر به فرزندخواندگی می‌روند می‌تواند موثر باشد چراکه سعید بابایی مدیرکل امور کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی کشور به خبرنگار ایرنا گفته است: همه متقاضیان، متقاضی کودکان زیر پنج سال و دارای سلامت هستند درصورتی که بیش از هزار کودک و نوجوان بالای پنج سال دارای سلامت و یا زیر پنج سال نیازمند درمان وجود دارد.
وی افزود: مهمترین راهکار این است که هر چه سریعتر کودکان زیر ۵ سال وارد خانواده شوند. حالا یا به صورت بازپیوند به خانواده زیستی، یا به صورت ورود به خانواده نسبی یا ورود به فرزندپذیری و در نهایت حتی به صورت موقت در خانواده میزبان. کودک باید از آغوش خانواده برخوردار باشد. جای کودک در خانواده است نه مراکز نگهداری و البته فرهنگسازی برای آشنایی خانواده‌ها برای فرزندپذیری کودکان بالای ۵ سال نیازمند وقت است.
بیشتر بخوانید
بیشتر متقاضیان فرزندخواندگی، کودک سالم و زیر ۵ سال می‌خواهند
در این راستا به طور مثال کودک سه ساله مبتلا به سندروم داون در استان تهران به یک خانواده سپرده شد. خانواده نیکوکار و با صلاحیتی که مسئولیت این کودک را برعهده گرفت، خود صاحب سه فرزند دیگر بود.
هر نوع انحراف از مبانی اجرای شیوه‌نامه مراقبت موقت منجر به بروز آسیب‌های جدی خواهد شد
مدیرکل دفتر مراقبت و توانمندسازی کودکان و نوجوانان بهزیستی کشور نیز با اشاره به اینکه شیوه‌نامه مراقبت موقت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست تدوین و ابلاغ شده است، گفت: این شیوه‌نامه باید با ظرافت و دقت خاصی نیز اجرایی شود زیرا هرنوع انحراف از مبانی درج شده در شیوه‌نامه و اجرای ناصحیح آن منجر به دور شدن از اهداف و بروز آسیب‌های جدی خواهد شد. بنابراین باید موارد مندرج در شیوه‌نامه با حساسیت و دقت نظری بسیاری انجام گیرد.
سعید بابایی افزود: شیوه‌نامه مراقبت موقت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست در قالب طرح خانواده میزبان به منظور تعیین ضوابط فرآیندهای مربوط به احراز صلاحیت موسسات مراقبت خانواده محور و خانواده‌های داوطلب، نحوه سپردن کودک و نوجوان به خانواده‌های واجد شرایط، تعیین اصول و استانداردهای مراقبت و نظارت بر نحوه عملکرد موسسات و مراقبت در خانواده تدوین شده است.
انتقادات به طرح میزبان و راهکارهای پیشنهادی برای کاهش آسیب‌های احتمالی
هرچند طرح میزان پنجره ای به آینده روشن برای فرزندان بالای پنج سال و نیازمند درمان است که می‌توانند زیست در آغوش خانواده را تجربه کرده و از حمایت‌های خانواده بهره‌مند شوند اما گروهی از کارشناسان و مددکاران بر این باور هستند کودکی که درون خانواده می‌شود پس از مدتی و با تجربه خانواده‌زیستی، به اعضای خانواده وابسته می‌شود و عادت می‌کند. حال اگر خانواده‌ای پس از طی شدن دوران میزبانی دیگر نخواهد از فرزند مراقبت کند، آن فرزند دچار درجاتی از احساسات غم و فقدان خواهد شد. بنابراین به نظر می‌رسد تشکیل اتاق فکری برای بررسی آسیب‌های روحی و روانی فرزند درصورت عدم ادامه میزبانی خانواده، تشکیل شود و همچنین لازم است آموزش‌های مرتبط با مسئولیت پذیری خانواده‌ها در زمینه فرزندخواندگی موقت به صورت قانونمند و جدی‌تر ارائه شود.
برخی از مددکاران و کارشناسان امور کودک نیز بر این عقیده هستند که سیاست‌های سختگیرانه بهزیستی برای فرزندخواندگی بهتر از تسهیل فرآیند فرزندخواندگی بدون طی کردن فرآیند قضایی است و سازمان بهزیستی با اجرای طرح میزبان می‌خواهد از مسئولیت نگهداری کودکان شانه خالی کند.
اما حسین رحیمی وزیر دادگستری در این رابطه می‌گوید: برخی خانواده‌ها کودکان دارای معلولیت را مایل نیستند به عنوان فرزندخوانده بپذیرند اما مایل هستند به طور موقت سرپرستی آنها را به عهده بگیرند؛ بنابراین اصلاح آیین نامه قانون حمایت از کودکان بی سرپرست و بدسرپرست تحول اساسی در موضوع نگهداری از این کودکان بود البته موضوع مهمی که اتفاق افتاده باید به طور دقیق اجرا شود و با استفاده از این آیین‌نامه قصد نداریم از زیر بار مسئولیت نگهداری کودکان شانه خالی کنیم بلکه هدف این است که کودکان در آغوش خانواده بزرگ شوند.
وی با تاکید بر ضرورت بررسی صلاحیت خانواده‌ها گفت: صلاحیت نگهداری کودکان بسیار مهم است. در قانون فرزندخواندگی بیشتر به شرایط شکلی توجه شده است که به عنوان مثال ملکی به نام فرزند سند زده شود اما در واگذاری موقت باید دقت شود خانواده هایی انتخاب شوند که مأمن کودکان شوند. اگر بتوانیم این آیین‌نامه جدید را به طور کامل اجرا کنیم، هیچ کودکی در مراکز بهزیستی طولانی مدت نگهداری نخواهد شد البته ممکن است تعدادی از کودکان دارای شرایط خاص باشند که قانون اجازه داده است بهزیستی آنها را نگهداری کند.
بدیهی است غلبه بر چالش‌های خاصی که طرح میزبان به همراه دارد، به دلیل مزایای فراوان از جمله تابیدن نور امید در دل کودکان بالای پنج سال و معلول، تجربه زیست فرزند در دل خانواده، ایجاد ارتباطات صمیمانه -که گاه می‌تواند مستمر باشد-، حس ملموس‌تر محبت، حمایت‌های آموزشی و حمایت‌های مالی جهت درمان فرزند بیمار یا دارای معلولیت و آمادگی خانواده برای فرزندخواندگی دائم ارزشش را دارد.