به گزارش خبرنگار ایرنا، اردبیل به عنوان دومین شهر بزرگ منطقه شمال‌غرب ایران مبدا رویدادها و تحول‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی گوناگون به بلندای تاریخ پرفراز و نشیبش بوده و با برخورداری از منابع طبیعی بکر و منظره‌هایی چشم‌نواز، میراث فرهنگی پربار، بناها و اثرهای تاریخی بی‌مانند در جرگه استان‌های گردشگرپذیر ایران قرار دارد.
مجموع این منابع و تحول‌ها از نظر مالی و اعتباری شرایط را تسهیل کرد و افزایش تدریجی سرمایه‌گذاری در حوزه‌ها و بخش‌های مختلف زمینه‌ساز این شد که استان و در مرکز آن اردبیل، رشد و توسعه نامتوازنی را در فقدان راهبرد در بازه زمانی چندین دهه تجربه کند و به نقطه‌ای برسد که با میانگین‌های کشوری فاصله داشته باشد.
وضعیت امروز اردبیل از جمله از نظر فضای سبز یکی از قربانی‌های حاکم بودن شرایط ناشی از فقدان راهبردی جامع و بلندمدت بوده که تا کنون آسیب‌های بسیاری از نارضایتی مردم تا قطع بی‌ضابطه درختان یا افزایش تدریجی میزان آلودگی در نتیجه توسعه تک بُعدی بخش صنعت برجا گذاشته است و همچنان هم ادامه دارد.
سوای مسائلی که مورد اشاره قرار گرفت، اگرچه هر سال اعتبارهای کلانی برای توسعه فضای سبز و زیباسازی شهری اختصاص می‌یابد، ساخت و سازهای بی‌ضابطه و یا غیرمجازی که نگاه‌شان تنها به انبوه‌سازی بدون در نظر گرفتن الزام‌ها و رعایت استانداردها از جمله در بحث فضای سبز و رعایت حقوق شهروندان بوده، موجب از بین رفتن تدریجی ۵۰ تا ۹۰ درصد بافت سبز موجود در محدوده شهری در سده گذشته شده است.
ضعف فاحش در حوزه نظارت و بازرسی نیز مزید بر علت شده تا در سکون دستگاه‌ها و سکوت مسئولان مربوطه، حتی اقدام‌های مثبت انجام شده در بحث افزایش سرانه فضای سبز شهری و درختکاری در یک دهه گذشته ملموس نباشد و درختان کاشته شده در سایه بی‌تدبیری و رهاشدگی از سوی افراد ناشناس مورد تعرض قرار بگیرد و یا بر اثر بی‌آبی خشک شده و از بین برود.
شهروندان در چنین شرایطی از هر فرصت و اوقات فراغتی که به دست بیاورند، برای گشت و گذار استفاده می‌کنند و به ویژه روزهای تعطیل پایان هفته به آغوش طبیعت اطراف پناه می‌برند.
اگرچه بیشتر نقاط جنگلی استان اردبیل تحت حفاظت قرار گرفته است، اما از یک سو امکانات لازم مانند سطل زباله را ندارد و از سوی دیگر نیروهای حفاظتی موجود جوابگو نیست و در نتیجه گاه و بی‌گاه شاهد شکسته شدن درختان، رهاسازی حجم قابل توجهی از زباله و حتی بروز آتش‌سوزی توسط جمعیت سرشکن از شهر به طبیعت اطراف هستیم.
برآیند این اتفاق‌ها و کاستی‌ها بروز جنگل‌زدایی و بیابان‌زایی بوده که به صورت تدریجی در حال دگرگون کردن چهره طبیعی منطقه‌ای است که به علت برخورداری از همین منابع طبیعی پربار و محیط زیست پاک، به عنوان مقصد گردشگری شناخته می‌شود.
اینها در حالی است که زندگی انسان‌ها به شدت وابسته به محیط زیستشان بوده و داشتن منابع طبیعی و فضای سبز یکی از عامل‌های مهم کاهش آلودگی هوا، مقابله با بیابان‌زایی، جلوگیری از فرسایش خاک، جاری شدن روان‌آب‌ها و جامعه شاداب و بانشاط به شمار می‌رود و در همین راستا فرهنگ کاشت و صیانت از درختان و سایر گونه‌های گیاهی به شکل همه جانبه باید در جامعه رواج یابد.
رکود ۱۰ ساله سرانه فضای سبز شهری
نگاهی گذرا به خبرهای مرتبط نشان می‌دهد که حفاظت از منابع طبیعی و محیط زیست و توسعه فضای سبز شهری مساله تازه‌ای نیست و همواره جزو شعارها، برنامه‌های کوتاه مدت و بحث‌های مورد تاکید مسئولان در مناسبت‌های مختلف قرار گرفته است.
در این زمینه از جمله می‌توان به مصاحبه مدیرعامل وقت سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری با ایرنا در دی ۱۳۸۶ اشاره کرد که مجموع فضاهای سبز اردبیل را سه میلیون و ۳۷۷ هزار و ۷۵۸ مترمربع و سرانه را ۷.۷۶ مترمربع اعلام کرد و از افزوده شدن ۴۲ هزار و ۵۰۰ مترمربع به فضای سبز شهری در آن سال با اجرای ۲۴ پارک محلی خبر داد.
وی مساحت کلی فضای سبز شهر اردبیل تا پیش از آن (سال ۱۳۸۵) بدون احتساب درختان خیابان‌ها، خانه‌ها و باغ‌های حاشیه شهر را ۲ میلیون و ۲۶۱ هزار مترمربع، مساحت فضاهای سبز کوچه‌ها و خیابان‌ها را ۹۲۳ هزار مترمربع و مساحت فضاهای سبز خانه‌ها و باغ‌ها را ۱۵۰ هزار مترمربع ذکر کرد.
اینها در حالی است که حدود چهار سال بعد، در اسفند ۱۳۹۰ شهردار وقت اردبیل میانگین سرانه فضای سبز برای ساکنان این شهر را ۶ مترمربع اعلام کرد و از ضرورت ایجاد ۳۰۰ هکتار فضای سبز جدید به منظور رساندن آمار به میانگین استاندارد ۱۲ مترمربعی سخن گفت.
یک سال بعد از آن در اسفند ۱۳۹۱ هم مدیرکل وقت منابع طبیعی و آبخیزداری بر ضرورت افزایش سرانه فضای سبز ۶ مترمربعی و اهمیت آن در سلامتی مردم و نشاط اجتماعی اشاره کرد و گفت: سهم سرانه استان ۴۰۰ متر و میانگین کشوری ۷۰۰ متر است و باید ۲۰۰ هزار هکتار جنگل برای کاهش این فاصله ایجاد شود.
با این وجود شرایط اردبیل در آن بازه زمانی نشان می‌دهد که یا اقدام خاصی برای اجرای برنامه‌ها انجام نشده و یا اقدام‌های جسته و گریخته‌ای صورت گرفته اما به علت فقدان راهبرد مشخص از یک سو و افزایش جمعیت از سوی دیگر، عملکردها به ارتقای شاخص‌ها منجر نشده و در واقع برنامه توسعه با روند توسعه هم‌خوانی نداشته و در نتیجه مدیریت شهری درجا زده است.
از مطالبه عمومی تا برخورد قضایی
پس از این دوره مساله فضای سبز و حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی به عنوان مطالبه‌ای عمومی شهروندان عاصی از نبود فضاهای تفریحی بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت؛ به طوری که مسئول ارشد مدیریت شهری در خرداد ۱۳۹۳ از برنامه توسعه ۳۰ هکتاری فضای سبز و خرید بیش از ۳۵ هزار اصله نهال متناسب با اقلیم اردبیل خبر داد.
وی همچنین در ۱۷ اسفند همان سال در مراسم روز درختکاری با اشاره به آغاز طرح‌های توسعه فضای سبز شهر اردبیل به میزان ۴۴ هکتار اظهار کرد که ۲۴ هکتار از آن به بهره‌برداری رسیده و ۲۰ هکتار باقی‌مانده هم در دست اجرا است و تا پایان سه ماهه نخست سال ۱۳۹۴ به بهره‌برداری خواهد رسید.
معاون وقت هماهنگی امور عمرانی استانداری نیز خرداد ۱۳۹۵ در جریان افتتاح پروژه‌های مدیریت شهری از توسعه ۵۰ هکتاری فضای سبز در اردبیل با همکاری شهرداری و منابع طبیعی خبر داد و چند ماه پس از آن روابط عمومی شهرداری اردبیل به نقل از مدیرعامل وقت سازمان پارک‌ها و فضای سبز اعلام کرد: با احداث و بهسازی پارک‌ها از ابتدای امسال تا کنون ۱۶۵ هزار و ۵۴۸ مترمربع به گستره فضای سبز شهری در اردبیل اضافه شده است.
احداث بوستان‌های محله یوسف‌آباد، میدان توحید، نادری، ولایت، مدیریت، گلستان، رز، آل عبا، فاطمیون و نجف‌زاده با اعتبار مصوب بیش از ۱۶ میلیارد ریال در کنار بهسازی پارک‌های عارف، آزادی، شهریار و زنبق با اعتبار ۱۳ میلیارد ریال از جمله اقدام‌های انجام شده برای افزایش فضای سبز شهری در آن سال بود.
شهردار وقت اردبیل اسفند همان سال از تدوین برنامه‌ای چهار ساله برای افزایش سرانه فضای سبز به حد ۱۲ مترمربع به ازای هر شهروند خبر داد و تصریح کرد: ابتدای سال جاری سرانه فضای سبز در شهر اردبیل برای هر شهروند ۷.۱ مترمربع بود که با توسعه ۲۰ هکتاری و رساندن آمار به ۳۷۳ هکتار، سرانه به ۷.۷ مترمربع ارتقا یافت.
وی در مراسم روز درختکاری با اشاره به کاشت ۳۵ هزار نهال سازگار با اقلیم اردبیل در آن سال و نیز کاشت ۶۵ هزار نهال درخت و درختچه در سال بعد از آن، بیان کرد: اضافه کردن ۲۰ هکتار دیگر به فضای سبز شهری جزو دستور کار سال آینده است و در صورت تحقق برنامه‌ها می‌توان سرانه را سال آینده (۱۳۹۶) به ۸.۳ مترمربع افزایش داد و در نهایت در چهار سال به استاندارد مورد نظر رسید.
با وجود اینکه سه ایستگاه تولید بذر و نهال از جمله بزرگترین آنها با عرصه‌ای ۲۶۰ هکتاری در پارس‌آباد فعال بوده است و برنامه‌ها و مراسم گوناگونی در راستای کاشت نهال و توسعه فضای سبز در این سال‌ها به اجرا درآمد، اما نتیجه ملموسی نداشت و در نهایت هم پای دستگاه‌های امنیتی و قضایی را به موضوع باز کرد.
تلاش دولت سیزدهم برای ارتقای شاخص‌های سبز
با روی کار آمدن دولت سیزدهم از سال ۱۴۰۰ اقدام‌های گوناگونی در راستای بهبود شرایط در دستور کار قرار گرفت که از جمله می‌توان به تهیه سند راهبردی عملیاتی چهار ساله، به‌روز رسانی طرح‌های تفصیلی، تصویب ساماندهی مبادی ورودی شهر و سند اعمال سیاست‌های تشویقی برای بافت‌های فرسوده و ناکارآمد و محله‌های کم‌برخوردار اشاره کرد.
در بخش اجرا نیز اقدام‌های موثری مانند ایجاد پارک ۶ هکتاری شهدای میراشرف، بوستان ملایوسف، بوستان ۱۰ هکتاری شهرک کوثر، بوستان ۶ هکتاری شهرک اندیشه، پارک پنج هکتاری شهدای بعثت، پارک ۶ هکتاری خانواده در حاشیه شورابیل و چندین پارک کوچک محلی مانند فرهنگیان برای رفع فقر فضای سبز انجام شد.
از دیگر اقدام‌ها می‌توان به طرح تملک باغ شریعت اشاره کرد که عمرش از ۲ دهه بیشتر است و قرار بود جایگزین باغ ملی واقع در مرکز شهر به عنوان تنفس‌گاه اصلی اردبیل شود که تخریب شده بود، اما در این زمینه گامی برداشته نشد و به دلیل مشکل‌های مالی، ابهام در مالکان، مسائل قضایی و فرایندهای کاری مسکوت ماند.
طی ۲ سال گذشته تصمیم بزرگی در این راستا از سوی مسئولان گرفته و از جمله با حکم وزیر کشور مشمول ماده ۹ شد تا هیچ‌گونه ساخت و سازی در آن امکان‌پذیر نباشد؛ همچنین با پیشنهاد شهرداری اردبیل، مجوز فروش چند قطعه زمین برای تملک باغ شریعت که بین میدان‌های ارتش و بسیج قرار دارد، از سوی شورای شهر صادر شد تا بدون تغییر کاربری در قالب تفرجگاه تفریحی در اختیار شهروندان و گردشگران قرار بگیرد.
اجرای طرح مردمی کاشت ۱۰ میلیون اصله نهال تا یک سال و ۴۰ میلیون اصله نهال تا چهار سال آینده در استان در چارچوب طرح مردمی کاشت یک میلیارد درخت به منظور ایجاد و توسعه فضای سبز، افزایش ظرفیت تولید نهال، احیا و غنی‌سازی ۳۸ هکتار از جنگل ارسباران و ۲۵ هکتار از جنگل فندقلو، اختصاص بیش از ۳۰ میلیارد ریال برای توسعه سه هکتاری فضای سبز شهرک‌های صنعتی در سال جاری و برنامه‌ریزی برای ایجاد ۲۴۰ هکتار فضای سبز جدید از دیگر اقدام‌های دولت سیزدهم در این راستا بوده است.
همچنین راه‌اندازی ۳۰ خانه محیط زیست در نقاط مختلف استان در راستای توسعه آموزش‌های مرتبط با حفاظت از منابع طبیعی، ارتقای سطح فرهنگ و دانش زیست‌محیطی، آموزش بین سطوح مختلف جامعه، افزایش حساسیت مردم به ارتقای شاخص‌های سبز شهری و در نتیجه تحقق توسعه پایدار از دیگر اقدام‌های دولت سیزدهم در این راستا است که می‌توان اشاره کرد.
فاصله سرانه تا استاندارد و راهکار ارتقای شاخص‌ها
با وجود همه اینها گسترش نامتوازن زیر عنوان توسعه و توسل به فروش زمین و تراکم برای اداره شهر، بی‌توجهی به پدیده مهاجرت و افزایش نرخ حاشیه‌نشینی و بافت‌های ناکارآمد، شغل‌های کاذب، آسیب‌های اجتماعی و افت سطح کمی و کیفی خدمات شهری و سرانه‌ها و شاخص‌ها، افزایش حباب‌گونه تقاضا و قیمت‌ها در بخش‌های مختلف تنها بخشی از مشکل‌هایی است که اولویت مساله حفاظت از محیط زیست و گسترش فضای سبز را به حاشیه برد.
شاخص در این زمینه قانون هوای پاک است که بر اساس آن همه شهرک‌های مسکونی و صنعتی، کارخانه‌ها، واحدهای تولیدی، معدنی، خدماتی، عمومی و کارگاهی باید دست‌کم ۱۰ درصد از مساحت خود را به فضای سبز اختصاص دهند؛ در حالی که با وجود همه برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته و پروژه‌های انجام شده، سرانه فضای سبز شهری در استان اردبیل همچنان با استاندارد ۱۵ مترمربع به ازای هر نفر فاصله دارد.
برخلاف تصور البته شهرک‌های صنعتی استان اردبیل شرایط خوبی از این نظر دارند و سرانه فضای سبز در آنها بیش از ۱۰ درصد است اما در سایر بخش‌ها به ویژه مسکن در پی تصمیم‌های مدیریت شهری اهتمام لازم به چشم نمی‌خورد و در نتیجه برخی نقاط در بحث فضای سبز از میانگین استانی نیز پایین‌تر هستند.
بر اساس قانون هر گونه فعالیت منجر به آلودگی محیط زیست یا تخریب غیرقابل جبران آن ممنوع است و التزام به اجرای همین بند می‌تواند از بسیاری مسائل پیشگیری کند؛ از جمله شهرداری و نظام مهندسی به سمت شیوه‌ای از معماری بروند که ضمن حفظ هویت بومی در ظاهر، درون بناها نیز به گونه‌ای طراحی شوند که با محیط زیست محل همخوان باشند و حتی یک اصله درخت نیز برای ساختن آپارتمانی قطع نشود.
کارشناسان امر از سوی دیگر با اشاره به قیمت زمین به ویژه در نقاط مرکزی شهر و اینکه امکان تملک اماکن موجود و تبدیل کاربری آنها به فضای سبز وجود ندارد، به‌جای تلاش برای گسترش در سطح به گسترش عمودی فضای سبز هم‌سان با رشد عمودی فضای کالبدی تاکید دارند.
همچنین ایجاد و نگهداری کمربند سبز در حاشیه و ورودی شهر و حاشیه بزرگراه‌ها و جاده‌ها نقش بسزایی در کاهش میزان گرد و غبار، آلودگی هوا، ارتقای سرانه و زیبایی بصری دارد؛ موضوعی که تازه امسال سندش با عنوان ساماندهی مبادی ورودی در شورای شهر تصویب شد و در صورت اجرا حدود ۱۰۴ هکتار به سرانه فضای سبز اردبیل اضافه خواهد کرد.
کارشناسان از جنبه فردی و مسئولیت شهروندی نیز استفاده مناسب از همه فضاهای موجود مانند سقف‌ها، بالکن‌ها، تراس‌ها و حتی فضای‌های کوچک درون خانه‌ها و محیط‌های کاری را برای پرورش گل و گیاه توصیه می‌کنند که در کنار تاثیری که از نظر روحی و روانی بر روی خود شخص می‌گذارد، در فرهنگ‌سازی و ارتقای حساسیت و آگاهی عمومی در بحث حفاظت از محیط زیست موثر است.