به گزارش گروه علم و آموزش ایرنا، دکتر زهرا شاکری، دانشیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، در پژوهش اخیر خود به مطالعه تحلیلی-توصیفی اثر تغییر اقلیم بر اعطا و حمایت از حق اختراع در حوزه صنعت آب پرداخت.
وی درباره اهمیت اختراعات در حوزه صنعت آب گفت: یکی از مهم‌ترین گام‌ها برای مقابله با بحران آب ناشی از تغییر اقلیم، نوآوری در ساخت ابزارهایی با هدف افزایش بهره‌وری، کاهش اتلاف و بهبود ذخیره‌سازی آب است. پمپ‌ها و شیرهای هوشمندی برای بهینه‌سازی مصرف و کمک به سازگاری با محدودیت‌های آب، انواع خاصی از مواد شیمیایی برای کاهش تبخیر آب سدها زیر تابش شدید آفتاب، محصولات مبتنی بر فناوری نانو برای بهبود کارایی تصفیه و استفاده مجدد از آب، و لوله‌هایی با مقاومت بالا برای کاستن احتمال نشتی از شبکه‌های آب، نمونه‌هایی از این اختراعات هستند.
عضو گروه حقوق خصوصی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران درباره ضرورت لحاظ کردن مسأله تغییر اقلیم در قانون ثبت اختراع، اظهار داشت: با توجه به اهمیت بحران آب، حمایت از اختراع و تولید چنین ابزارهایی از اولویت‌های سیاست گذاران اجتماعی و اقتصادی است، اما این حمایت مستلزم برنامه‌ریزی کلان و تدوین راهبردهای ملی و حتی بین‌المللی، همچون پی‌ریزی نظام حقوقی حمایت از اختراعات با لحاظ اقتضائات ناشی از تغییر اقلیم خواهد بود.
شاکری ادامه داد: اما تا کنون اثرات تغییر اقلیم در اعطای حق اختراع به اظهارنامه‌های مطرح در صنعت آب لحاظ نشده است. برای نمونه، اختراعی که موجب تولید و انتشار گازهای گلخانه‌ای و تشدید اثرات زیان‌بار تغییرات اقلیمی در جهان می‌شود، ممکن است صرفاً به دلیل جدید بودن، پذیرفته و ثبت شود.
وی درباره پژوهش تازه‌اش توضیح داد: این مطالعه، به ابعادی از حکمرانی آینده در برابر تغییرات اقلیمی مؤثر بر صنعت آب می‌پردازد. ابتدا بر مبنای روش میدانی-کتابخانه‌ای، اثرات تغییر اقلیم بر اعطا و حمایت از حق اختراعات مربوط به صنعت آب تحلیل شده و سپس به عنوان مطالعه موردی، وضعیت ثبت ۲۰۷۱ اختراع مرتبط با صنعت آب در ایران از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۳ میلادی مورد بررسی قرار گرفته است.
اختراعات ثبت‌شده در ایران در حوزه صنعت آب از ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۳
معاون پژوهش و فناوری دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران درباره نتایج این بررسی اظهار داشت: بر اساس یافته‌ها، لازم است در مورد اختراعاتی که تغییرات اقلیمی را تشدید می‌کنند (۲۹ درصد از اختراعات مورد بررسی) سخت گیری قانونی اعمال شود و از اختراعاتی که با اثرات تغییر اقلیم بر صنعت آب سازگار هستند (۷۱ درصد از اختراعات مورد بررسی)، حمایت لازم انجام شود.
شاکری ادامه داد: به عبارت دیگر باید اختراعاتی که به سازگاری تأمین، توزیع، تصفیه، ذخیره و مصرف آب با اثرات تغییر اقلیم کمک می‌کنند و فزاینده گاز گلخانه‌ای نیستند، مورد حمایت حقوقی قرار گیرند و در مقابل، اختراعاتی که اثرات منفی تغییر اقلیم را تشدید می‌کنند مشمول سختگیری و حداقل حمایت شوند.
وی افزود: صدور مجوزهای اجباری استفاده از اختراعات و توسل به استثنائات وارد بر حق اختراع، به جوامع کمک می‌کند تا از اختراعاتی که بر کاهش اثرات ناشی از تغییرات اقلیمی مؤثر هستند، بهره‌مند شوند. علاوه بر این، لازم است اداره‌های ثبت اختراع، ارزیابی اثرات تغییر اقلیم را همراه با مرحله بررسی نوآوری و کاربرد صنعتی انجام دهند. در این زمینه، معیار آزمون سه گام مطابق با ماده ۳۱ موافقت‌نامه جنبه‌های تجاری حقوق مالکیت فکری (تریپس) می‌تواند برای تفسیر دولت‌ها نسبت به تغییر اقلیم به عنوان یک موضوع منافع عمومی به کار برود.
مدیر مجله مطالعات حقوق تطبیقی دانشگاه تهران همچنین گفت: بر اساس یافته‌های این پژوهش، پیشنهاد می‌شود قانونگذاران ملی، تغییرات اقلیمی را در تدوین قوانین حق اختراع در نظر بگیرند. همچنین، دفاتر ثبت اختراع با آموزش ارزیابان خود، توجه آنها را به ابعاد تغییرات اقلیمی هر اختراع جلب کنند و راه را برای اخذ حق اختراعی که نتایج منفی تغییرات اقلیمی را کاهش می‌دهد هموار کنند.
براساس اعلام دانشگاه تهران، نتایج این پژوهش که با همکاری عضو هیأت علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی این دانشگاه و دکتر حسین شاکری از دانشگاه شهیدبهشتی انجام شده است، به تازگی از سوی انجمن بین‌المللی آب در نشریه انگلیسی‌زبان «آب و تغییر اقلیم» منتشر شده و از طریق پیوند زیر دست‌یافتنی است:
Analysis of impacts of climate change on the grant and protection of patents related to the water industry