به گزارش ایرنا، زلزله خیزی ایران یکی از چالش های اصلی مدیریت بحران و امدادرسانی در حوادث غیرمترقبه به شمار می رود؛ کشورمان در دهه های گذشته زلزله های شدیدی را تجربه کرده است که نمونه اخیر آن زلزله ۷.۳ ریشتری ۲۱ آبان سال ۹۶ بود که در شهر سرپل ذهاب استان کرمانشاه رخ داد که علاوه بر ۶۲۰ کشته و ۱۲ هزار و ۳۸۶ مصدوم داشت، خرابی‌های فراوانی به جای گذاشت.
عواقب و خسارات ناشی از زلزله اغلب با دخالت‌های نسنجیده انسانی در محیط طبیعی ازجمله ساخت وسازهای بی رویه در حریم گسل، فقدان و یا بی توجهی به ضوابط و استانداردهای ساخت و ساز تشدید می‌شود.
در این میان افزایش تاب‌آوری شهرها در برابر بلایای طبیعی به‌ویژه زمین‌لرزه‌ها به میزان زیادی در کاهش این خسارات و همچنین زمان بهبودی جوامع مؤثر است. حریم گسل یا به‌عبارتی زون هایی که در زمان وقوع زلزله دچار گسیختگی و جابه‌جایی زمین در طرفین گسل لرزه‌زا و فعال می‌شوند، اغلب به‌صورت خطی نبوده و دارای پهنای مختلفی در طول گسل است.
به تازگی مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی با عنوان «ملاحظات ساخت و ساز در حریم گسل» بیان می‌کند که پارامترهایی از جمله نوع گسل، نوع سنگ‌ها، خاک منطقه و میزان و نوع جابه‌جایی گسل‌ها در این مسئله تأثیرگذار است.
تجربیات گذشته حاکی از آن است که سازه‌های واقع در حریم گسل، بیشترین آسیب را در زمان زمین لرزه‌های مخرب دارند، چراکه مهار جابه‌جایی‌های بزرگ و جلوگیری از انتقال آن به سازه در زون گسل زمین لرزه‌ای به‌سادگی امکان‌پذیر نیست.
از دیدگاه مهندسی زلزله، جابه‌جایی طرفین گسل، مهم‌ترین مؤلفه مهندسی در تعیین محدودیت‌های حریم گسل است و تنها راهکار مقابله با آن، رعایت حریم گسل و اعمال مقررات ممنوع کنند، محدودکننده و کنترل کننده ساخت‌وساز است که لازمه آن انجام مطالعات ساختگاه و زمین شناسی شهری پیش از اجرای طرحهای توسعه شهری به‌منظور شناسایی گسل‌های فعال است.
از سوی دیگر توسعه شهری بخصوص در مناطق مجاور گسل باید بر مبنای مقاوم‌سازی و بهره گیری از مدل‌های مدیریت بحران برای رویداد احتمالی زمین لرزه انجام پذیرد.
این گزارش بیان می‌کند که تجربیات به‌دست آمده از زلزله‌های گذشته نشان‌می‌دهد ساختمان‌ها و مستحدث‌ات واقع در مجاورت گسل همواره در معرض آسیب‌ها و خسارات شدیدتری هستند، اما با رعایت حدفاصل مناسب از گسل‌های فعال می‌توان از شدت خسارات جانی و مالی ناشی از زلزله کاست.
ساخت ساختمان‌های با درجه اهمیت بسیار زیاد روی پهنه‌ها و حریم گسل‌ها ممنوع است
باید یادآور شد که طبق آیین نامه ۲۸۰۰، ساخت ساختمان‌های با درجه اهمیت بسیار زیاد روی پهنه‌ها و حریم گسل‌ها ممنوع است و ساختمان‌های با اهمیت متوسط و کم باید مطابق دستورالعمل ساخت و ساز در پهنه‌های گسلی طراحی و اجرا شود. ساخت ساختمان‌های با اهمیت زیاد نیز منوط به رعایت تمهیدات عادی یا ویژه این دستورالعمل است.
براساس آمار سال ۱۳۸۱، تقریباً ۶۸ درصد شهرهای کشور در حریم یک تا ۳۰ کیلومتری گسل‌ها قرار گرفته‌اند و تنها ۶.۳ درصد سکونتگاه‌های شهری ایران در فواصل بیش از ۵۰ کیلومتری گسل‌ها واقع‌شده‌اند.
این درحالیست که اکنون نقشه حریم گسل‌های ۶ کلانشهر تهران، کرج، تبریز، مشهد، زنجان و کرمان در محدوده شهری و حاشیه ۳۰ کیلومتری آن تهیه و ابلاغ شده و تهیه و تدقیق نقشه و حریم گسل‌ها در ۹ شهر نیز در دست اقدام است.
مشاهدات زلزله ترکیه در بهمن ۱۴۰۱ نشان‌می‌دهد که بیشترین خسارات به شهرهای واقع بر گس‌های فعال (آناتولی شرقی) و اطراف آن وارده شده‌است. نکته قابل توجه در این واقعه، آسیب شدید به ساختمان‌های جدید و خصوصاً بلندمرتبه احداث شده در سه دهه اخیر بود که حاکی از قصور مدیریت شهری در نظارت بر ساخت و ساز در پهنه‌های گسلی است.
وسعت خرابی در کلان شهرهای واقع بر گسل‌های فعال فاجعه آفرین خواهد بود
در ایران نیز بنابر تجربیات گذشته، وسعت خرابی در کلان شهرهای واقع بر گسل‌های فعال از جمله تبریز، مشهد، اهواز و به‌ویژه تهران به‌دلیل تمرکز جمعیتی و وجود ساختمان‌های مرتفع بسیار متعدد، در صورت وقوع زمین لرزه‌های بزرگ بسیار وسیع و فاجعه آفرین خواهد بود.
باتوجه به قرارگیری درصد بالایی از بافت فرسوده و ساختمان‌های بلندمرتبه در پهنه های گسلی در برخی شهرها و روند رو به رشد احداث و گسترش شهرها و شهرک‌های جدید در پهنه های گسلی، تدقیق نقشه‌های گسل و حریم آنها به کمک ظرفیتهای علمی و تخصصی کشور باید در اولویت برنامه‌های پیشگیری و کاهش خطر حوادث طبیعی قرار گرفته و این نقشه‌ها در دسترس عموم مردم قرار گیرند.
این اقدام می‌تواند تأثیر بسزایی در ارتقای تاب‌آوری شهری و ایجاد و توسعه شهرهای امن داشته باشد. همچنین اقداماتی از جمله تدوین معیارهای شهرسازی مبتنی بر ریسک، اصلاح طرحهای تفصیلی شهری با در نظر گرفتن خطر زلزله و مکان‌یابی مراکز جمعیتی و زیرساخت‌های عمرانی منطبق بر محدودیت‌های پهنه‌های گسلی و انجام اقدامات لازم درخصوص ساختمان‌ها و زیرساخت‌های موجود در این مناطق ضروری و حائز اهمیت به شمار می روند.
ارزیابی عملکرد کمیسیون ماده ۵، بازنگری قانون و تعیین حدود اختیارات و تغییرات آرای آن نسبت به طرحهای شهری مصوب نیز به نظر اهمیت به سزایی دارد. به منظور کنترل و کاهش ریسک در شهرسازی های آتی و ارتقای تاب آوری شهری در برابر زلزله، لازم است رعایت حریم گسل‌ها و ضوابط ساخت و ساز در پهنه‌های گسلی به صورت اجبار درآمده و نظارت کافی در این رابطه از سوی دستگاههای نظارتی از جمله شهرداریها و سازمان نظام مهندسی ساختمان صورت گیرد.
به طور کلی باید از توسعه شهری در مناطق پرخطر جلوگیری به عمل آمده و این مناطق به کاربریهای فضای سبز تبدیل شوند. در موردساختمانهای احداث شده در پهنه های گسلی نیز اقداماتی همچون مقاوم سازی، تغییرکاربری و استفاده از صنعت بیمه توصیه شده است.