چه چیزی باعث شد قنات‌ها خلق و ساخته شوند؟ در زمان‌های گذشته بخش‌هایی از نواحی فلات ایران کم بارش بود و مردم برای زندگی و کشاورزی به آب احتیاج داشتند. آن‌ها حفر چاه را کشف کرده بودند اما به آبی نیاز داشتند که فراوان و جاری باشد و این جرقه ای بود برای ساخت قنات. اما قنات دقیقا چیست و چگونه عمل می‌کند؟ در ادامه مطلب با ما همراه باشید تا به پاسخ خود برسید و با تعدادی از معروف‌ترین قنات‌های کشورمان نیز آشنا شوید.
قنات چیست و چگونه ساخته می‌شود؟
درواقع قنات به چندین چاه عمودی کنارهم گفته می‌شود که در یک سطح شیب دار حفر می‌شوند و از طریق یک تونل زیرین به هم مرتبط هستند. اولین چاه که به آن (مادر چاه) می‌گویند عمیق‌ترین چاه قنات است که تا مرز رسیدن به آب‌های زیرزمینی حفر می‌شود. آب مادر چاه وارد تونل زیرین می‌شود و از دامنه‌ها به سمت دشت حرکت می‌کند تا به سطح زمین برسد.
جالب‌تر آن است که شیب قنات جوری دقیق و استوار ساخته می‌شد که از شسته شدن کف تونل و فرسایش خاک جلوگیری می‌کرد. ساخت قنات نیازمند محاسبات و مهندسی دقیقی بود؛ چنین محاسباتی آن‌هم در دوران ما قبل تاریخ باعث حیرت و شگفتی محققان غربی است. برای اینکه فرد حفر کننده چاه (مقنی) دچار کمبود اکسیژن نشود هر چندوقت یک‌بار از بالا به داخل چاه سیمان پرت می‌شد تا هوا به پایین برده شود و او نفسی تازه کند.
اگر مقنی دچار گاز گرفتی می‌شد سرکه زیر بینی او گرفته می‌گرفتند تا واکنش‌های شیمیای باعث درمان او شود و برای صاف حفر کردن تونل از روش شمع و سایه استفاده می‌شد. همه این روش‌ها نشان دادن نبوغ بی‌نظیر ایرانیان در آن دوران است.
قنات قصبه گناباد؛ خراسان رضوی
یکی از عجایب تمدن کهن بشر شیوه رازآلود ساخت این قناط است. حفر قنات قصبه بسیار درخور توجه می‌باشد؛ حفاران این قنات توانستند یکی از مشقت بارترین تلاش‌های بشری عهد کهن را رقم بزنند. اگر داستان حفر این قنات را به طور کامل مطالعه کنید متوجه می‌شوید ساخت قنات قصبه گناباد به سختی احرام مصر بوده است.
این قنات دو رشته دالان در زیر زمین دارد و طول آن 33 کیلومتر است. چاهای عمیق که گاها عمق آن‌ها به 300 متر می‌رسد از جمله ویژگی‌های خاص قنات قصبه گناباد هستند. در قنات قصبه تمامی فنون حفر قنات به اوج خود رسیده و از این قنات به عنوان مهندسی سازترین قنات جهان یاد می‌شود.
قنات وزوان؛ شهرستان میمه اصفهان
قنات میمه 64 حلقه چاه و طولی معادل 1800 متر دارد. چیزی که این قنات را خاص می‌کند وجود یک سد در زیر آن است. قنات میمه تنها قنات در اصفهان است که به این شیوه آب ذخیره می‌کند. تمام راهروهای این قنات تا محل سدزیرزمینی حفر شده‌اند و راهروهایی در جلو و پشت سد نیز وجود دارد. این سد در فصول پربارش آب را ذخیره می‌کند و کشاورزان می‌توانند در فصل‌های کم بارش مانند تابستان از آن استفاده کنند. قدمت قنات میمه به دوران ساسانیان یعنی 1600 سال پیش برمی‌گردد!
قنات گوهر ریز؛ چوپار کرمان
قنات گوهر ریز چوپار حدودا متعلق به 750 سال قبل و دوره صفویان است. چیزی که قنات گوهر ریز را خاص می‌کند تامین آب آن از گسل است. این قنات 3556 متر طول و 129 حلقه چاه دارد و بخش وسیعی از باغات شهرستان جوپار را آبیاری می‌کند.
افسانه‌های جالبی از قدیم درباره این قنات وجود داشته که می‌گویند یک ماهی کور سپید از قنات محافظت می‌کند و اگر کسی به این ماهی نگاه کند درجا خواهد مرد! قنات گوهر ریز اصلی‌ترین منبع آب منطقه و یک قنات فعال است. بد نیست در بازدید از شهر جوپار کرمان سری به این قنات هم بزنید.
قنات بلده فردوس؛ خراسان جنوبی
قنات بلده فردوس مربوط به دوره ساسانی است و در 22 کیلومتری شهر فردوس خراسان جنوبی قرار دارد. این شهر تاریخی قدمتش به هزاره سوم قبل از میلاد مسیح باز می‌گردد. قنات بلده با 35 کیلومتر طول خود آب بخش وسیعی از اراضی روستاهای باغستان علیا، سلفی و شهر اسلامیه را تامین می‌کند. آثار باستانی چون شهر تاریخی تون، مجموعه تاریخی کوشک و مدرسه علیا در نزدیکی قنات بلده قرار دارند. فاصله این قنات تا مرکز استان یعنی شهر بیرجند سه ساعت است.
قنات زارچ؛ یزد
زارچ طولانی‌ترین قنات ایران و یکی از قدیمی‌ترین قنات‌های جهان است. این قنات 71 کیلومتر طول دارد و تعداد حلقه چاه‌های آن 2115 عدد می‌باشد! قنات زارچ در محله کوشک‌نو یزد قرار گرفته و درگذشته علاوه بر تامین آب، استفاده‌های دیگری چون آسیاب کردن گندم برای مردم شهر داشت.
آسیاب‌های آبی که پره‌های آنان جوری طراحی شده بودند که با قدرت آب قنات به حرکت دربیایند و گندم‌ها آسیاب شود. قدمت این قنات نیز به دوره ساسانیان باز می‌گردد. علاوه بر زارچ تعدادی قنات در شهرستان مهریز یزد هم وجود دارد. باغ پهلوان پور مهریز نیز یکی از نه باغ ایرانی می‌باشد که به ثبت یونیسکو رسیده است.
سخن آخر
ساخت قنات منجر به آبادانی و احیای بخش وسیعی از سرزمین‌های خشک ایران شد. این قنات‌ها یادگاری از نیاکان زحمتکش ما هستند که با سال ها کار سخت و طاقت‌فرصا ساخته شدند. قنات‌ها حماسه‌های خاموش در دل کویر هستند و این وظیفه ماست که در حفظ این هدیه‌های گران‌بها کوشا باشیم. به راستی که آب مایه حیات است و اگر آب از سرزمینی برود زندگی نیز خواهد رفت. بسیار خرسندیم که تا انتهای این مطلب با علی بابا همراه بودید.
*** محتوای این مطلب تبلیغاتی است و ایرنا مسئولیتی درباره آن ندارد.